Biden’ın Birliğin Durumu konuşmasının üzerinden iki hafta geçti. Konuşmanın zirve noktası, açlık ve yokluktan kırılan Gazze halkına yardım ulaştırmak için ABD’nin geçici liman planıydı. Karadan destek için İsrail’e söz geçirilemeyince, havadan hani neredeyse zembille yardım indirmek veya denizden erişim gibi diğer ikmal yollarına başvuruluyor. Deniz yoluyla gelen yardım yetersiz olduğu gibi, yine İsrail denetiminden geçiyor, bu oyalamaca bakalım ne kadar devam edecek.
Biden aynı konuşmada, Gazze ve ateşkes meselesine hayli uzak çerez gramajları bahsine de girdi; “Şirketler fark etmediğinizi sanıyor ama aynı boy pakete daha az cips koyuyorlar. Bob Casey’nin yasa tasarısına onay verin, durdurun bu gidişi” dedi Kongre'ye hitaben. Değindiği konu, örtülü bir enflasyonist etken olarak şikayet vesilesi “shrinkflasyon” idi. Demokratlar Biden’ı ayakta alkışladı, kameralar yasa tasarısını hazırlayan Bob Casey’ye zumlandı, senatör el sıkışmalarla tebrik edildi.
Başkan hitabında, fiyatı düşmeden küçülen ürünler bağlamında marka adı vererek Snickers’a da bulaştı ama üretici firma Mars’tan yalanlama geldi, yer fıstıklı çikolata-karamel barların boyutunu çaktırmadan küçülttükleri iddiasının doğru olmadığını açıkladılar. Oysa Biden’ın iddiasına göre millet aynı paraya yüzde 10 daha az Snickers yiyordu. Şirket, birçok sektör gibi enflasyonist baskıyla karşı karşıya oldukları halde artan maliyetleri absorbe ederek uygun fiyata en iyi kalite ürünleri sattığını belirtti. CNN Int’ten bir yorumcuya göre Biden düpedüz masum bir çikolata bara iftira atıyordu.
Birliğin Durumu konuşmasında shrinkflasyon çıkışıyla rüzgar esti gerçi ama, kurmaca bir Muppet karakterinin probleme el atması, medya ve siyasette daha fazla ses getirdi denilebilir. Hız kesmeden devam eden bir koro.
Susam Sokağı’nın Kurabiye Canavarı, Biden’ın konuşmasından önce aynı konuda şikayetini dile getirmişti; X mesajıyla “Me hate shrinkflation. Me cookies are getting smaller” diyerek. (Onun İngilizce grameri o şekil). Kurabiyelerin boyutunu küçülten shrinkflasyon’dan, büzüşme efektinden nefret ettiğini söylüyordu. Beyaz Saray, Kurabiye Canavarı’nın paylaşımını alıntılayarak “K, dolandırılan tüketiciden yana. Başkan Biden şirketlere shrinkflasyon’a son vermeleri çağrısında bulunuyor” şeklinde derhal topa girdi.
Kurabiye Canavarı’nın peşine takılan Biden aslında çok daha önce konuya dikkat çeken bir video yayınlamış, fakat belli ki kukla kadar yankı yapamamıştı. Super Bowl’da atıştırmalıklarla ekran karşısına geçecek tüketiciye hitap eden Biden, shrinkflasyon’u dolandırıcılık diye niteleyip “Amerikan halkı enayi yerine konulmaktan artık bıktı” demişti 11 Şubat’taki o videoda.
Kurabiye Canavarı’nın mesajı ise Demokrat senatörlerden “Me too” karşılığını buldu. Ohio Senatörü Sherrod Brown, “Ben de nefret ediyorum. Büyük şirketler, fiyatlarını düşürmeden ürünlerinin boyutunu küçültüyorlar, hepsi de CEO’ların bonuslarını ödeyebilmek uğruna…” diye yazdı mesela. Senatör Elizabeth Warren da alıntıladı ve “Bob Casey ile birlikte bunun için yasa tasarısı hazırladık” dedi. Shrinkflasyonu Önleme Yasası uyarınca tüketici haklarını korumakla yükümlü Federal Ticaret Komisyonu (FTC) ve eyalet savcıları fiyat indirmeden ürün miktar veya hacmini azaltarak tüketiciyi aldatan şirketlere karşı harekete geçebilecek.
Bu silsileye bakınca, Beyaz Saray ile Susam Sokağı arasında bir paslaşma olduğu düşünülebilir ama Kurabiye Canavarı’nın siyasete karışmadığı yönünde açıklama geldi. Zaten diğer X paylaşımında artık çifte kurabiye yiyeceğini söyleyerek shrinkflasyon’a karşı farklı bir mücadele yöntemi seçti. Demokrat politikalarıyla hiç de eşgüdümlü değildi.
GREEDFLASYON SUÇU VAR MI, YOK MU?
Kurabiye Canavarı fazla karbonhidrat ve şekerle beslendiği için salgın halindeki çocuk obezitesine olumsuz katkıda bulunduğu, yıllardır tıkına tıkına artık diyabetten mustarip olduğu yönünde eleştirilere maruz kalıyordu. Bu yüzden Susam Sokağı yapımcıları karakterin iştahını nispeten azaltmış, meyve ve sebze gibi sağlıklı gıdaları da abur cubura dahil etmişlerdi. Şimdi shrinkflasyon bahsinde fazlasıyla taraftar topladığı kesin.
Ancak pandemi döneminden başlayarak deneyimlediğimiz shrinkflasyon’da esas kabahatli kim? “Greedflasyon”a kapılmış şirketlerin para hırsı mı? Yoksa ekonomi politikaları mı?
Malûm, greedflasyon İngilizce açgözlü anlamında greed sözcüğüyle enflasyonun bileşimi. Yüksek enflasyondan yararlanarak mal ve hizmetlerin fiyatlarını enflasyonun da üzerinde artırma eylemi.
Nitekim Kurabiye Canavarı’nın X paylaşımı üzerine daha liberal uçtaki Demokratlar dev kurumsal şirketleri açgözlülükle, halkı sömürmekle suçlayan mesajlar yayınladı; “Merak etme, shrinkflasyonla mücadele üzerinde çalışıyoruz. Kimse daha küçük kurabiyeler üretmek suretiyle daha zengin olmamalı” diyerek kuklayı teskin etme yarışına girdiler.
Shrinkflasyonu Önleme Yasa tasarısını hazırlayan Senatör Bob Casey’nin kurabiyelerden tuvalet kağıtlarına, kahveden dondurulmuş gıda ve temizlik malzemelerine hayli geniş yelpazede bir dizi ürünün gramaj ve metrajda büzüştüğüne dair tespitleri vardı: Mesela Oreo kurabiyeleri 2019’dan bu yana yüzde 6 oranında küçülmüştü. Wheat Thins krakerlerinin aile boyu kutusu da yüzde 12 hafiflemişti. Tuvalet kağıtları arasında da 20 yaprak kadar azalanları vardı. Kleenex’ler de sayıca azalmıştı keza.
Casey’nin geçen kasımdaki greedflasyon raporuna göre Temmuz 2020 ile Temmuz 2022 arasında geçen sürede enflasyon yüzde 14 artarken, şirket kârları yüzde 74 artış gösterdi. Başkanlık seçimi yaklaşırken enflasyon meselesi seçmenin en önemli gündem maddesi ve çoğunluk fiyat artışlarından Biden’ı sorumlu tutuyor. Dolayısıyla şirketlerin açgözlülüğü ve shrinkflasyon’la mücadele de önem kazanıyor.
Ancak Cumhuriyetçiler greedflasyon ve shrinkflasyon konusunda Demokratlarla aynı fikirde değil; Biden yönetiminin son birkaç yıldır yaşanan enflasyonun suçunu şirketlere yıkmaya çalıştığı, oysa yönetimin aşırı harcamalarıyla FED’in pandemi dönemindeki para politikalarının esas sorumlu olduğu görüşündeler. USA Today’in haberine göre Cumhuriyetçiler, şirketlere ürünlerini nasıl paketleyeceğini dikte ettiği gerekçesiyle de yasa tasarısının fazla ileri gittiğini söylüyor. Shrinkflasyon önlemini komünizmle bir tutanlar var. Tüketiciye daha akıllı alışveriş stratejileri, daha az işlenmiş abur cubur ve sağlıklı gıdaya ağırlık verilmesini öneriyorlar.
Cumhuriyetçiler, Kurabiye Canavarı’nın Biden yönetiminin bahanesi olarak shrinkflasyon’a el atmasına da içerliyor, eleştiriyorlar. Çok aşina bir durum. Siyaset bilimcilere göre Susam Sokağı öteden beri liberal siyasetin topluma mesaj vermek için başvurduğu önemli ortaklardan; obeziteye, askeri operasyonlara ve Kovid-19’a ilişkin mesajlarda Susam Sokağı’yla işbirliğine gidilmişti.
Ve bu mesajlar iletilirken diğer Muppet karakterleri de muhafazakar atışlara hedef olmuştu. Mesela Minik Kuş ve Elmo, beş yaş altı çocuklara aşı kampanyasında Kovid-19 aşısı olduğunu duyurunca Teksaslı Cumhuriyetçi Senatör Ted Cruz’dan çok sert eleştiri gelmişti.
