İbrahim Kalın: Batı, Avrupa merkezci bakışı aşamadı

İbrahim Kalın’ı Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü olarak biraz soğuk ve ciddi yüzüyle tanıyoruz ama o aslında hem entelektüel ilgileri hem de Türk halk müziğine ilgisiyle oldukça renkli biri. Geçtiğimiz günlerde “Ben Öteki ve Ötesi” adında, İslam ve Batı arasındaki ilişkilerin tarihini anlatan bir kitap yazdı. Ne yalan söyleyeyim ilk gördüğümde biraz ağır ve akademik bir kitap olduğunu sandım ama yanıldım. Aksine, çok akıcı bir üslupla kaleme alınmış, Papa’nın Fatih’e mektubundan Sultan Abdülmecid’in Avrupa seyahatine, pek çok renkli anekdotla zenginleştirilmiş sürükleyici ve derinlikli bir anlatıyla karşılaştım.

İbrahim Kalın ile hem kitabını, müziğe ilgisini, Cumhurbaşkanı Erdoğan ile ilişkilerini, hem de Fırat Kalkanı operasyonundan, OHAL kapsamında açığa alınanlara ve tutuklananlara, sıcak gündemi konuştuk.

Kitabı görünce İbrahim Kalın böyle hacimli bir eseri ne ara yazmış diye düşünüyor insan. Cumhurbaşkanlığı’ndaki görevlerinizden kaçıp kitaba mı çalışıyordunuz yoksa?

(Gülüyor) Aslında bu kitap 4-5 yıllık bir çalışmanın sonucunda ortaya çıktı. Cumhurbaşkanlığı’ndaki işlerimizden dolayı çok yoğun bir tempo var ama zaman yönetimini iyi yapmaya çalışıyoruz. Akademisyen olmanın getirdiği okuma yazma disiplininin faydasını görüyorum. Bizim işte hafta sonu ya da gece gündüz kavramları pek yok. Görev gereği her an hazırız. Dolayısıyla bu kitabın birçok sayfası uçaklarda, gittiğimiz ülkelerin otellerinde, pazar sabahları erken kalkarak, gece geç vakitlere kalarak yazıldı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan kitabı gördü mü? Tepkisi ne oldu?

Gördü, onun da ilk tepkisi biraz şaka yollu “Bunu ne ara yazdın?” oldu. Tabii benim okuma yazma disiplinimi bildiği için pek şaşırmadı. “Maşallah” dedi ve böyle bir eserin ortaya çıkmasına sevindi. Kendisi de çok disiplinli çalışan biri. Cumhurbaşkanı’mızla fiilen çalışmaya başladıktan sonra onun zamanı disiplinli kullanma becerisinden bir şeyler öğrenmeye çalıştım çünkü vaktini çok etkili kullanan biridir

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yazma alışkanlığı var mı? Günlük tutar mı örneğin?

Bildiğimiz manada bir günlük tutmuyor ama o gün yaşanan bütün hadiseleri başlıklar altında kayıt altına alıyor. Bunun için bir ekibimiz var ama her gün kendisi bizzat kontrol eder. Bazılarını kendisi yazar. Bir kaç defteri var. İnsanlar “Cumhurbaşkanı’nın günlük programı zaten bilinir” diye düşünebilir ama kendisinin yaptığı toplantılar, kabuller, görüşmeler gibi detayları not alıyor. Zannediyorum bir gün hepsi toplanıp eserlerde kullanılacaktır.

Tayyip Erdoğan ile çalışmak zor mu? Siz yıllardır en yakınındaki isimlerden birisiniz...

İş disiplini manasında Cumhurbaşkanı’mıza ayak uydurmak durumundayız. Çok disiplinli biridir. Gençliğinden beri böyle yaşamaya alışmış... Günde 18-19 saat fiilen çalışıyor kendisi. Bu bizim de bu tempoda çalışmamız anlamına geliyor. O manada çok kolay değil.

Ama bu çok onur verici bir şey. Cumhurbaşkanı’mız gibi tarihe geçmiş bir dünya liderinin yanında çalışmak, yaşadıklarımızı birlikte tecrübe edebilmek, iyi zamanda, zor zamanda, krizlerde, başarılarda yanında olmak hakikaten büyük bir nasip.

‘TÜRK HALK MÜZİĞİNE İLGİM LİSEDE BAŞLADI’

Türk halk müziği çalışmalarınız nasıl gidiyor? Bildiğimiz 2 besteniz var. Yenileri olacak mı?

2 bestem görücüye çıktı ama daha fazlası var. Çalışıyoruz.

Nasıl başlamıştı müziğe ilginiz?

Halk müziğine ilgim lise yıllarına gidiyor. Alanya’da okurken kulakları çınlasın müzik öğretmenim Mithat Hoca gelir sınıfta ders yapar, kalan yarısında benimle arkada bağlama çalışırdı. İlk sahne tecrübem de o zaman... Alanya Lisesi’nde 18 Mart Çanakkale Günü’nde, Çanakkale türküsünü söylemiştim. Bu yolculukta çok şey öğrendim. Hakikaten bizim Anadolu irfanının en rafine sanat örneğidir halk müziği. Eskilerin sehl-i mümteni dediği imkânsız derecede güzel ifadelerle sözün değerini ortaya koyan türkülerle insanlığın yeryüzündeki macerasını anlatır bizim türkülerimiz.

Ney de üflüyorsunuz sanırım?

Evet üflüyorum. Üniversitede başladı ney merakım. Bizim düşünce geleneğimizde müzikle felsefe bir arada olmuştur. Örnek aldığım insanlardan biri Farabi’dir. Biz onu iyi bir felsefeci ve siyaset bilimci olarak tanırız ama aynı zamanda klasik müzik teorisi üzerine kitap yazmıştır. Daha önemlisi besteler yapmıştır. Bizde felsefi düşüncenin müzikal olarak hep kulağı açık olmuştur. Ben hâlâ kendi müziğimize hak ettiği değeri vermediğimizi düşünüyorum. Müzik beni dinçleştiren bir şey. Eğlence olarak bakılmasını biraz yadırgıyorum. Niyazi Sayın Hoca’nın bana söylediği bir söz var; ‘‘İbrahim, müzik ruhun gıdasıdır diyorlar, çok yanlış. Tersi doğrudur efendim, ruh müziğin gıdasıdır. Ruhta ne varsa müziğe o yansır zaten”. Müzik insanın ruhunda olanı yansıtır.

Washington’dayken bir müzik grubunuz varmış, doğru mu?

Evet, doktora yaparken küçük bir halk müziği grubumuz vardı. Ara ara bir araya gelir, meşk yapardık, ufak konserler verirdik.

En son Yavuz Bingöl ile 15 Temmuz şehitleri anısına Gör Nice Olur türküsünü seslendirmişsiniz.

Evet, sözleri Şah Hatayi’ye, bestesi Yüksel Yıldız’a ait bir türküyü seslendirdik. Yavuz Bingöl Bey ve ekibi düzenlemelerini yaptı. Biz de okuduk. Sonra arkadaşlar bir klip yaptı. Duygusu çok saf bir çalışma oldu, o yüzden sanırım birçok insana dokundu. Bu çok sevindirici bir şey.

Düzenli olarak çaldığınız bir grubunuz var mı şimdi Ankara’da?

Var. Vakit bulabilirsek bir araya geldiğimiz ve meşk yaptığımız arkadaşlarımız var. Yavuz Bingöl, İsmail Altunsaray, Bayram Bilge Tokel, Serkan Çağrı gibi çok iyi müzisyen arkadaşlar.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın müzikle arası nasıl?Bir dönem klarnet dersleri aldığını duydum, doğru mu?

Müziğe ilgisi vardır. ‘Beraber Yürüdük Biz Bu Yollarda’ gibi sevdiği birkaç şarkı herkesin malumudur. Müziğe ilgisinin yanı sıra çok güzel ve makamlı Kuran okur. Bu klibi hazırlayıp kendisine arz ettiğimizde çok duygulandı. Arada bir gelen gidene izletiyor.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ‘Bağlamanı kap gel İbrahim’ dediği oluyor mu hiç?

Yoğun program içinde öyle fırsatlarımız olmuyor maalesef.

"15 TEMMUZ BATI İÇİN TURNUSOL KAĞIDIYDI"

Kitabınızda İslam ve Batı arasında ilişkileri anlatırken yumuşak bir dil kullanmışsınız ve geleceğe dair umutlu konuşmuşsunuz. Bugün dünyadaki çatışmalar ve radikal İslamcı terör örgütlerinin durumu malumken sizi bu umuda sevk eden nedir?

Ümitli bakış açısı bizim kendi özgüvenimizle ilgili. Hayata, tarihe, farklı toplumlara ve kendinize belli bir özgüvenle bakarsanız daha gerçekçi olursunuz. Kitapta da bu durumu uzun uzun anlatmaya çalıştım. Batı’nın İslam algısının en temel sorunlarından biri çok derin önyargılarının oluşu. Yaptıkları analizlerin büyük bölümü İslam dünyasının gerçekleriyle örtüşmüyor. Batı hâlâ Avrupa merkezci bakış açısını aşamadı. Bunun yarattığı pek çok entelektüel, felsefi ve siyasi sorun var ama psikolojik sorunlar da var. Sürekli karşısındakilere şüpheyle bakan, yok sayan, aşağılayan bir Batı’dan söz ediyoruz. Son 10 yılda Avrupa’nın haline bakın, aşırı sağcılığın yükseldiği, ırkçılığın normalleştirildiği, İslamafobi’nin, göçmen karşıtlığının, ırkçı söylemlerin ana akım siyasetin parçası haline geldiği bir dönemden geçiyoruz.

Bu yazki Burkini skandalı gibi değil mi?

Evet, Avrupa’nın ve dünyanın bu kadar meselesi dururken bunu bir problem haline getirmek müthiş bir ufuk daralmasının işareti. Avrupa içine kapandıkça dünyaya yabancılaşıyor ve tarihin akışını doğru okuyamıyor. Bunun örneklerini İslam dünyası ve Ortadoğu ilişkilerinde görüyoruz. 18-19. yy’de ortaya çıkan sömürgeci ilişkileri Afrika, Asya, Latin Amerika ve Müslümanlara yaklaşımlarında devam ediyor.

Bu durum Batı’nın Türkiye algısını nasıl şekillendiriyor?Mesela 15 Temmuz’da Türkiye’de demokrasiye sahip çıkan halkı tebrik etmekte tereddüt etmeleri bu alışkanlığın bir devamı mı?

15 Temmuz iyi bir örnek. Türkiye’nin AB üyeliğini de alabiliriz örnek olarak. Türkiye 50 küsur yıldır AB’ye üye olmak için kapıda bekletilmeye devam ediliyor. Ciddi ve makul bir gerekçe de yok ortada. 15 Temmuz iyi bir turnusol kâğıdıydı. Demokrasinin, hukukun üstünlüğünün, özgürlüğün temsilcisi olduğunu söyleyen Avrupa’nın ilk andan itibaren bu darbeye karşı koyan milletin yanında yer alması gerekmez miydi? Birtakım siyasi hesaplarla “Bekleyelim görelim” veya “Buradan Erdoğan’a bir kredi çıkar mı?” kaygısıyla gecikilmesi kabul edilebilir bir şey mi? Evet geç de olsa darbeyi kınadılar ama kınamak için 1 cümle kurarken, darbe sonrası darbecilerle ilgili yapılan tasarrufları eleştirmek için 9 cümlenin ardı ardına kurulduğunu gördük. Demokrasinin modern tarihinde altın bir sayfa olan bir direnişin önünde saygıyla eğilmeleri gerekirken yine Türkiye’yi azarlayıcı, aşağılayıcı, ders verici bir dille yaklaşıyorlar.

Batı’nın bu yaklaşımını sadece hükümet çevresi değil muhalefet de eleştirdi aslında...

Batı, Türkiye’de 15 Temmuz’dan sonra ortaya çıkan toplumsal mutabakatı da ıskaladı. Bu fikri manada, felsefi manada, siyasi manada tarihi bir hatadır. Demek ki ileri sanayi toplumu olmak, ileri iletişim imkânlarına sahip olmak, dünyanın en iyi üniversitelerine sahip olmak önyargıları aşmak için yeterli değil.

‘İSLAM DÜNYASI BİR ÖZNEOLMA GAYRETINDE OLMALI’

‘İslamcılar iktidara geldiğinde kısa süre içinde otoriterleşiyorlar’ eleştirisine ne diyorsunuz?Batı’nın Türkiye algısının ve yer yer haklı olan eleştirilerinin temelinde de bu yatıyor. İslam dünyasının demokratik değerler anlamında eksiklikleri yok mu?

Bu manada Batı toplumlarının da ciddi eksiklikleri var. Batı’da yükselen göçmen karşıtlığına bakın, kendi kültür kodlarının dışında insanlar geldiğinde onlara karşı nasıl bir tavır sergiliyorlar? Demokrasinin Batı’da mükemmel işlediğini iddia etmek mümkün mü? Mesela Amerika’da demokrasi tartışmasının temel meselesi çıkar gruplarının demokratik düzen üstündeki etkisidir.

Kitapta ‘‘Asıl tehlikeli olan Batı’yı bir günah keçisi ilan edip, İslam dünyasının kendi sorunlarını ötelemek’’ demişsiniz. Batı’yı hep suçlu gösterip, kendini yenileyemeyen bir İslam dünyasıyla mı karşı karşıyayız?

İşte İslam dünyasında konuşmamız gereken temel mesele bu. Nasıl Batı, İslam’ı ötekileştirerek kendine bir kimlik inşa etmeye çalışıyorsa, İslam toplumları da aynısını yapıyor. Bu entelektüel tembelliğe sevk ediyor bizi. Tam tersine kendimizi de kıyasıya eleştirebilmeliyiz. Ama bunu Batı’ya yaranmak için değil, kendi meselelerimizden hareket ederek insanlığın ortak iyisine katkı vermek için yapmalıyız. Batı’yı sürekli merkeze koyup ötekileştirerek düşündüğünüzde bu da tersinden bir Avrupa merkezcilik oluyor. Bu cendereden çıkmak lazım.

Nasıl?

İslam dünyasının kendi geleneğini çok iyi kavraması lazım. İslam toplumlarının ilk ortaya çıkışını sağlayan Mekke ve Medine tecrübesine bakın, orada insanın zihnini ve bedenini köleleştiren her türlü yapıya karşı bir özgürlük anlayışı vardır. Moderniteyle 200 yıldır devam eden zorlu mücadelenin, zihin bulanıklıklarının, tortuların kenara koyulması gerekiyor. Geleneğin yaşayan ana dinamiklerini kavramak gerekiyor. Bundan sonra belli bir özgüvenle kendi tarihimize, mevcut durumumuza, Batı’ya bakabilmemiz lazım. Bunu yapabilirsek o zaman dünyaya anlatacak bir hikâyemiz olur. Diğer türlü sürekli bir şeylere reaksiyon veren ama kendi tezini ortaya koyamayan bir özne haline geliriz. İslam dünyası bir özne olma gayreti içinde olmak zorunda.

"ÇOCUKLUĞUM KADIKÖY'DE GEÇTİ"

Aslen Erzurumluymuşsunuz, ama İstanbul’da doğmuşsunuz. Çocukluğunuz nerede geçti?

Kadıköy’de geçti. Zeynep Kamil doğumluyum. Babam kabzımallık yapardı. Alanya’ya taşındık, sebzeleri alır İstanbul’a, Ankara’ya gönderirdi. Ardiyemiz vardı, orada ben de çalıştım. Çok kasa taşıdım, salatalık, domates dizdim o zamanlar. (Gülüyor)

Nasıl bir aileniz vardı?

Mazbut bir aileydi. Babam iyi Kuran okuyordu. Belki onun bıraktığı bir izdir bende. Annem de öyleydi. İkisini de kaybettik.

İstanbul Üniversitesi Tarih Bölümü’nde okumuşsunuz.

Evet tarihi çok bilinçli seçtim, çok merakım vardı. Hatta Alanya Lisesi’ndeyken tarih dergilerine yazılar yazardım. İstanbul Tarih’te okuduğum için çok mutluyum. Güçlü bir tarihçilik geleneği vardı, Bekir Kütükoğlu, Mübahat Kütükoğlu, Kemal Beydilli gibi çok iyi hocalarla çalıştım.

1993’te Ahmet Davutoğlu ile aynı dönemde Malezya İslam Üniversitesi’ne gitmişsiniz. Tanışır mıydınız?

Biz Ahmet Bey ile Türkiye’den tanışıyorduk, Malezya’da da 2 sene beraber olduk. Yüksek lisansımı İslam Felsefesi üzerine orada yaptım. Benim için iyi bir tecrübeydi. Üniversitede ortam da çok uluslararasıydı, bana epey katkı sağladı. Sonra Türkiye’ye döndüm ve bir yıl kaldıktan sonra Amerika’da doktora çalışmalarına başladım.

George Washington Üniversitesi’ne gitme süreciniz nasıl oldu?

Oraya doktora tez hocam Seyyid Hüseyin Nasr ile çalışmak için gittim. İslam düşüncesi alanında çok önemli bir isimdir ve üzerimde emeği vardır. Amerika’da üniversite ortamı özellikle İslam araştırmaları için iyi imkânlar sunar. Önemli akademisyenler ve çok iyi kütüphaneler var. Bugün uğraştığım işlere kıyasla daha soyut ve felsefi konularda çalıştım. Zannediyorum o soyut düşünebilme yeteneğinin bugün yaptığım işe olumlu katkıları oldu...

YARIN: FIRAT KALKANI OPERASYONUNDA SON DURUM NE? BÖLGEDEKİ DENGELER NASIL DEĞİŞTİ? EL BAB VE RAKKA’YA UZANACAK MI? CUMHURBAŞKANI’NIN ‘AT İZİ İT İZİNE KARIŞTI’ SÖZÜ NE ANLAMA GELİYOR? TUTUKLANANLARIN VE AÇIĞA ALINANLARIN DURUMU NE OLACAK?

KÜBRA PAR/GAZETE HABERTÜRK