Bebeklerde ek besine başlama ipuçları

Geçiş dönemini sorunsuz atlatmak için bunlara dikkat edin

Giriş: 15.11.2014 - 09:35 Güncelleme: 15.11.2014 - 09:35

Damla ÇELİKTABAN/ HT MAGAZİN

Bebekler ilk 6 ayları boyunca ihtiyaç duydukları bütün gıdayı anne sütünden alırlar. Bu dönemde bebeklere su verilmez. 6. aydan sonra kademeli olarak katı gıdalarla tanışma süreçleri başlar. Bebeğin bağımsızlığa doğru attığı ilk adım olarak düşünülebilecek olan ek besinle tanışma sürecinde nelere dikkat edilmesi gerektiğini Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı, Uz. Dr. İncilay Üstündağ’a sordum.

Çocuklarda besin alerjisine dikkat!

Bir anda musluk gibi akmaya mı başladı burnu? Ya da gözlerinden şıpır şıpır yaşlar damlamaya? Acaba grip mi oldu derken, öksürüğüne cildinde kırmızı kırmızı döküntüler mi eklendi?

Tam bir panik haline sokuveriyor anneleri bu semptomlar. Zira minik yavruları tam da ek besinlere başlamıştı. Anne sütüne katı gıdalara alışacak olma mücadelesi eşlik edecekti ki bir de bu şikayetler baş gösteriverdi!

İşte tam da sorun burada. Altı aydan sonra bebeğinizin beslenmesine eklenen besinlerden biri veya birkaçı bu gribi andıran besin alerjisine yol açmış olabiliyor.

Besin alerjisi deyince hemen paniğe kapılmamak gerekiyor. Çünkü bunu anlamak son derece basit. Sadece ilk 6 aydan sonra ek besinlere geçişte önemli bir kurala dikkat etmek yeterli!

Bebeğinize vereceğiniz her bir yeni ek gıdayı mutlaka üç gün arka arkaya verin. Ve üç gün bir tek o besini verirseniz, üç gün içinde bu belirtiler ortaya çıkıyorsa besin alerjisi olduğunu anlayabilirsiniz.

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Özlem Altay Yücel, besin alerjisinin zaman içinde geçebileceğini belirtiyor ama tedavide ilk basamak, alerjiye yol açan besinin diyetten tamamen çıkarılmasını önerisinde bulunuyor.

Mevsim meyve sebzelerinden yedirin - ZBebek beslenmesinde anne sütünün eşsiz üstünlüğü tartışılmaz. Bebeğiniz altı aylık olduğunda ise artık ek besinlerin zamanı gelmiş bulunuyor...

O güne dek sadece sıvı beslenmeye alışkın olan minik yavrunuz artık katı gıdalarla tanışacak olmanın biraz hazzını biraz da sıkıntısını yaşayacak şüphesiz.

Zira çiğneme faktörü girecek işin içine. Anne sütü yeterli olmadığı durumlarda, aylık kilo alımları yetersiz olan (ayda 500 gr'dan az) bebeklerin ek gıdalarla tanışması en erken 4 aya kadar da inebiliyor.

Ek besinlere geçişte öncelikle mevsim sebze ve meyvelerinin tüketilmesi önemli. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Özlem Altay Yücel, patates, havuç ve kabak ile başlanıp mevsimine göre karnabahar, brokoli, brüksel lahanası, bal kabağı...

Ispanak, pırasa, semizotu, fasulye, bezelye, lahana, kereviz, kuşkonmaz ve enginarın dönüşümlü olarak ve üçlü gruplar halinde verilebileceğini belirtiyor.

Listeye ilerleyen günlerde sarımsak da eklenebiliyor. Havuç, bezelye, kuşkonmaz, enginar, maydonoz ve semizotunun tam mevsimi.

Meyvelerden ise, elma, armut ile başlanabiliyor ve mevsimine göre şeftali, kayısı, muz, karpuz ve kavun ile devam ediliyor.

Dr. Yücel, çeşit çeşit mevsim meyvelerinin tezgahlarda bolca yerini aldığı bugünlerde elma, muz, şeftali, kayısı, mürdüm eriği, karpuz ve kavun püresi verilebileceğini belirtiyor. Meyveleri önce tek tek tattırmak, sonra iki meyveyi kombinlemek gerekiyor.

1 yaşına kadar yasak olan besinler - 1 yaşına kadar bebeklere yasak olan besinler de var. Örneğin patlıcanda nikotin olduğu ve besleyici değeri az olduğu için...

Bakla da nadir bir hastalık olan "Glukoz 6 fosfat dehidrogenaz eksikliği" olan kişilerde sarılığı tetiklediği için 1 yaşına kadar önerilmiyor. Çilek, domates, tropikal meyveler de alerjik olduğu için 9 ay ile 1 yaşından önce denenmemeli.

İnek sütü, bal, fındık, fıstık ve yumurta beyazının da 1 yaşından önce verilmemesi gerekiyor. Dr. Yücel, inek sütünün 9 aydan sonra karışımlarda kullanılabileceğini, mecbur kalınırsa sulandırılarak kullanılması gerektiğini belirtiyor.

Portakal ve mandalina suyu asitli olduğu için reflüyü artırabildiğinden direkt değil muz, havuç suyu gibi diğer besinlerle karıştırılarak verilmeli. Üzüm suyu ise fazla tatlı olduğundan çocuğun tatlıya alışmaması açısından yine tek başına verilmemeli.

8'nci aydan sonra pütür boyutunun artırılması önemli

Bebeklerde 8. aya kadar muhallebi kıvamında verilen ek besinleri 8. aydan sonra pütür oranı yükseltilmiş olarak vermek önemli bir püf noktası. Örneğin bezelyenin yarısı veya üçte biri oranında büyük parçaları bebek rahatlıkla yutabiliyor.

9 aylık bebeğin artık sofra yemeklerine geçebileceğini, tuzsuz olmak kaydıyla ve çatalla ezilerek tüm gıdaların verilebileceğini, 9 aylık bebekler için artık blender kullanılmaması gerektiğini belirten Dr. Yücel...

"Katı besinlere geçiş sağlıklı bir şekilde yapılabilirse 3 yaşına kadar blender bebeği denilen en ufak pütürde öğüren çocuklar yaratmamış oluruz" diyor.

Annelerin yaptığı yanlışlardan birisi "Bebeğim bu sebze çorbasını sevmedi" deyip bir daha vermemek. Dr. Yücel, bu durumda annelere değişik sebzeler denemelerini, sevmediği çorbaya bir süre ara verip 1 hafta sonra tekrar deneyebileceklerini belirtiyor.

Sebze pürelerinin zeytinyağı ve tahıllarla (bulgur, irmik, pirinç, tarhana, mercimek vb) ile zenginleştirilmesi, 6 ve 7. aydan sonra et ve tavuk, 7-8 aydan sonra da balık ile kombinlenmesi gerekiyor.

Besin alerjilerinin belirtileri - Bağışıklık sistemi aracılığı ile besinlere gösterilen aşırı duyarlılık reaksiyonlarına "besin alerjisi" deniliyor.

Besin alerjisi olan bebeklerde sıklıkla ailede besin alerjisi veya astım, alerjik nezle, egzema gibi diğer alerjik hastalıklar bulunabiliyor. Yani genetik yatkınlık söz konusu. Peki bebeğinizde, çocuğunuzda besin alerjisi olduğunu nasıl anlayabilirsiniz?

İşte belirtileri...

Deride: Kaşıntı, kızarıklık, kurdeşen, dudak ve göz kapaklarında şişlik, egzema

Üst solunum yollarında: Burun tıkanıklığı-kaşıntısı-akıntısı, hapşırma, geniz akıntısı, boğazda kuruluk veya kaşıntı, damakta kaşıntı, kuru öksürük

Gözlerde: Sulanma, kaşıntı, kızarıklık ve göz kapaklarında şişlik

Alt solunum yollarında: Nefes darlığı, hışıltı-hırıltı, öksürük

Sindirim sisteminde: Bulantı-kusma, karın ağrısı, kanlı ve müküslü ishal, kramplar, besini reddetme

Kalp-damarda: Çarpıntı, morarma, tansiyon düşüklüğü, baş dönmesi, bayılma

Anneler dikkat! Besin alerjisini anlamanın püf noktası...

Oysa 6'ncı aydan sonra bebeğinizin beslenmesine eklenen besinlerden biri veya birkaçı bu gribi andıran besin alerjisine yol açmış olabiliyor. Besin alerjisi deyince hemen paniğe kapılmamak gerekiyor.

Çünkü bunu anlamak son derece basit. Sadece ilk 6 aydan sonra ek besinlere geçişte önemli bir kurala dikkat etmeniz gerekiyor. Bebeğinize vereceğiniz her bir yeni ek gıdayı mutlaka üç gün arka arkaya verin.

Ve üç gün bir tek o besini verin ki, üç gün içinde bu belirtiler ortaya çıkıyorsa besin alerjisi olduğunu anlayabilin.

Dr. Özlem Altay Yücel, besin alerjisinin zaman içinde geçebileceğini belirtiyor ama tedavide ilk basamak, alerjiye yol açan besinin diyetten tamamen çıkarılması. Örneğin inek sütü alerjisi en sık görülen alerjilerden biri.

İlk 6 ayda başlıyor genellikle 2 yaşında düzeliyor, nadiren ileri yaşlarda devam ediyor. Tedavide inek sütü ve sütten yapılan gıdalar diyetten tamamen çıkarılıyor. Özel bir formül mama ile beslenme destekleniyor.

Anne-babaların çocuk hastalıkları uzmanı veya çocuk alerji uzmanları bilgisi dahilinde bu alerjileri takip etmesi gerekiyor. Kan veya deride yapılan testler ile alerji takip altında tutuluyor. Bu testlerde düzelme olduğunda yavaş yavaş gıda deneniyor.

Dr. Yücel bazı hafif gıda alerjilerinde örneğin domates yenildiğinde ağız kenarında bir iki döküntü oluyorsa, bir iki ay sonra denendiğinde döküntü ve ek bulgu yoksa gıdanın yavaş yavaş artırılarak verilebileceğini belirtiyor.

Bebeklerin katı gıdaya geçiş sürecinde gelişimsel olarak ihtiyaç duydukları besin grupları nelerdir?

Anne sütü tek başına ilk 6 ayda bebeğin tüm protein, kalori, demir, D vitamini ihtiyacını karşılamaya yetecek özelliklere sahiptir. Ancak, 6. aydan itibaren bebekler, anne sütünün karşılayabildiğinden daha fazla enerjiye ihtiyaç duyarlar. Yine 6. aydan itibaren bebek, anne karnında dolan demir depolarını tüketir, anne sütünün sağladığından daha fazla demire gereksinim duymaya başlar.

Bu nedenle 6 ay civarında ek besine başlamak gerekir. Öncelikle enerji yoğun gıdalara başlanarak enerji açığı kapatılmalıdır. Meyve püreleri kalori, mineral ve vitamin bakımından bu dönemde bebeği destekler.

Enerji gereksinimi, ilerleyen aylarda, hazırlanan besinlere eklenecek yağlar ile yeterli miktarda karşılanacaktır. Yağlar, enerji açığı haricinde büyüme için gerekli yağ asitlerini de içeren bitkisel yapılardan seçilmelidir.

8-9. aylara gelindiğinde, büyüme hızı azalmış olmakla birlikte artan vücut kitlesi nedeniyle yine bir enerji açığı oluşabilir. Bu aylarda tercihimiz pilav-makarna-erişte gibi nişastalı gıdaların eklenmesi yönünde olmalıdır.

Demir açığının tamamlanması için ek gıdalarda en iyi destek sebze pürelerine ve çorbalara eklenecek et suyu, et, tavuk grubu ve yumurtadır. Et-yumurta hem protein desteği, hem demir desteği vermek dışında çinko ve hayvansal Omega kaynağı olarak da zengin gıdalardır.

Proteinler et-yumurta dışında baklagiller ile tamamlanmalı, ceviz-badem bitkisel Omega desteği olarak pekmez ve şeker ihtiyacında ve enerji vermesi için gıdalarında yer almalıdır.

Katı gıdaya geçişi kolaylaştırmak ve ileride oluşabilecek iştah problemlerini yaşamamak için nelere dikkat edilmelidir?

Öncelikle katı gıdalara geçiş zamanının doğru belirlenmesi gerekir. Önerilen ek gıdaya başlama yaşı 6 ay civarıdır. Bundan erken ek gıdaya başlanması anne sütü alımını kısıtlar ve büyüme hızını olumsuz etkiler. Ayrıca bağırsaklar anne sütü dışındaki molekülleri hazmetmeye henüz hazır olmadığından, besin alerjisi gelişme riski artar. Böbreklere fazla yüklenme ve obezite gelişme riski de eklenir. Öte yandan katı gıdaya geçişte gecikme, enerji ve demir sağlamada yetersizliğe neden olur. Bebeğin motor gelişiminin, dilini kullanma ve çiğneme kabiliyetinin de gecikmesine yol açar. Bu nedenle ek gıdaya başlarken 7. ayı geçirmemek gerekir.

Geçiş dönemini sorunsuz atlatmak için hangi konulara dikkat edelim?

Uykunun bebek gelişimine katkısı

İyi bir uyku sayesinde fiziksel büyüme, kan dolaşımı, organlar, kaslar ve kemikler gibi vücudun pek çok farklı yerini etkileyen değişik hormonlar sayesinde gerçekleşir.

Büyüme hormonu gün boyunca salgılanır. -

Ancak özellikle çocuklar için en etkili olarak salgılandığı zaman derin uykuya daldıklarından kısa bir süre sonra gerçekleşir.

2-3 yaşındaki çocuklar gün boyunca yaklaşık olarak 12-14 saat uykuya ihtiyaç duyar. -

Genellikle bu rakam 12 saatlik gece uykusu ve gün içinde 1-2 saatlik gündüz uyusunun birleşimidir.

4 yaşındaki çocuklar genellikle 11 saatlik gece uykusu gün içinde de 1-2 saatlik uyku ile 11-13 saatlik uyku ihtiyacındadır.

Uyku ihtiyacı çocuktan çocuğa farklılık göstermektedir.

Bazı çocuklar daha fazla uykuya ihtiyaç duyarken diğerleri daha az uyku ile yetinebilmektedir. -

İhtiyacı olan uykusunu alamayan çocuklarda hormon seviyesinin vücudu etkilediği görülmektedir.

Bu durumdan açlık hissini etkileyen hormonlar etkilenebilir.

Bu da çocukların gereğinden fazla yemesine neden olabilir.

Gece uykusunun eksik kalmasının bir diğer olumsuz etkisi de gün boyunca konsantrasyon eksikliği, davranış bozukluğu ve okuldaki performansın olumsuz etkilenmesi olarak gösterilebilir. -

Çocukların bir çoğu ebeveynlerin sandığından daha fazla uykuya ihtiyaç duyabilir.

Eksik uyku olmasının en büyük kanıtlarından biri ı çocukların sık sık araba koltuğunda uykuya dalması ve uyandırmakta güçlük çekilmesi olarak gösterilebilir.

Uyku saati yaklaştıkça hiperaktif davranışlar gösteriyorsa ya da aşırı yorgun oluyorsa bu da uyku düzeninde bir eksiklik olduğunun göstergesi olarak gösterilebilir.

Çocuğunuzun gelişimine destek olmak için yeterli uykuyu alabilmesi için bir düzen oluşturabilirsiniz. -

Odasının uyuması için gerekli koşullara sahip olduğundan emin olmanızda yarar var. Sessiz ve karanlık olması uykuya dalmasını kolaylaştıracaktır.

Uyku saati yaklaştıkça çocuğunuzu aşırı uyaracak etkinliklerden kaçınmalısınız. Sakinleştirici bir banyo ile uykuya hazırlayabilirsiniz. -

Her zaman çocuğunuzun uyku düzenini devam ettiremeyebilirsiniz. Haftasonunda, tatillerde bazı değişiklikler olabilir. -

Bir kaç kere aksaması bir sorun teşkil etmez ancak uzun vadede düzenin değişmesini istemezseniz sadece bu günlerin istisna olarak kalmasına önem vermelisiniz. - - (msn.com)

İlk kez verilen gıdalar, tek çeşit olarak azar azar denenmelidir.

Verilecek gıdalar bebek açken denenmeli, almazsa zorlanmamalıdır. İlk kez denenen bir gıdanın tadına alışabilmek için en az 7-8 kere tatmış olmak gerektiğini unutmamalıyız.

Besinlerin tümü kaşık ile verilmelidir. İlk zamanlarda refleks olarak bebek kaşığı iter.

Zaman içinde bu refleks kaybolacak ve bebek kaşığa alışacaktır.

Yine pürtüklü gıdalara başlandığında bebek öğürebilir. Bebek öğürdüğü için pek çok anne bebeğin yutamadığını düşünerek hemen blender ile krema kıvamında mama hazırlamaya başlar. Blender kullanmak, bu dönemde yapılabilecek en büyük hatalardan biridir. Tahta kaşıkla ezmek veya süzgeçten geçirmek tercih edilmelidir, aksi takdirde ilerleyen aylarda çiğnemeyi ve yutmayı öğrenmesi mümkün olmaz.

Besleyici olacak diye çok karışık ve uyumsuz gıdalar bir arada verilmemelidir. Hazırladığınız gıdanın tadına önce siz bakın!

Beslenme genellikle aynı saatlerde yapılmalı, çocuğun acıkması beklenmeli, anne aceleci ve ısrarcı davranmamalıdır.

Bebeğin porsiyon ölçüsünün kendi yumruğu kadar olduğu hatırlanmalı ve çok fazla yedirmek için bebek zorlanmamalıdır.

En önemli nokta; beslenme saati anne ve bebek için ‘eğlenceli’ ve ‘birlikte yapılan’ bir aktivite olmalıdır. Anne için stres saati haline gelirse bebek bunu hisseder ve zaman içinde reddetme, ağzını kapama, başını çevirme gibi davranışlar kalıcı hale dönüşür.

BEBEĞİNİZİ İÇİN YEMEK HAZIRLARKEN ŞUNLARA DİKKAT EDİN!

Bebeğiniz için hazırlayacağınız her türlü gıda doğal ve taze hazırlanmış olmalıdır.

Temizlik ve hijyen kurallarına önem veriniz, ellerinizi sık yıkayın, cam rende ve temiz su kullanın.

Hazırladığınız yiyecekleri oda ısısında iki saatten fazla bekletmeyin, buzdolabında saklayın ve mümkünse 24 saat içinde tüketin.

Bebeğinizin gelişim basamağına uygun yiyecekler seçin. Örneğin 6 aylık bebek henüz sindirim enzimleri gelişmemiş olduğundan nişastalı gıdalar için yeterince büyük değildir.

Bebeğinizin 9. aydan itibaren sizinle aynı sofrayı paylaşacağını düşünerek bebeğinize de kendi mutfak alışkanlıklarınıza göre mönü ayarlayın. Sizin evinizde hiç pişmeyen bir yemeğe alıştırmaya zorlamayın.

Bebeğinizin yemeğini hazırlarken kızartma-kavurma gibi işlemlerden geçirmeyin ve tuz-şeker kullanmayın.

Bebeklere 1 yaşına kadar hemen her gıdayı tattırmanın, ilerleyen yaşlarda yemek seçme, yemek reddetme gibi davranış bozukluklarını engellediği gösterilmiştir. Bu yüzden evinizde pişen her yiyeceği tattırın ama ısrarcı olmayın.

Genel olarak ek gıdaya başlama sıralaması aşağıdaki gibidir: 5-6. aylarda meyve-sebze püresi ve yoğurt, -7. ayda kahvaltı, çorba çeşitleri, et suyu, 8. ayda tahıllar, baklagiller, et-tavuk-balık, -9. ayda ‘aile yemeği’.

Yukarıdaki sıralamayı göz önüne alarak 6-9. Aylarda 3 kez (kahvaltı-öğlen yemeği-meyve veya yoğurt), 9. aydan itibaren 3 ana-2 ara öğün olacak şekilde besleyebilirsiniz.

Ek gıdalara başlandıktan sonra da anne sütü devam edecektir. Ancak ek gıda miktarı arttıkça bebeğin aldığı anne sütü sayı ve miktar olarak azalacaktır. 1 yaştan sonra anne sütünün sadece geceleri verilmesi yeterli olacaktır.

Müzik bebek ruhunun da gıdası

Güven ve huzurla doğum öncesi gelişimini tamamlamaya çalışan bebeğinizin işitme duyusu, anne karnında başlıyor ve bütün yaşamı boyunca ilerleyerek devam ediyor.

Hamileliğin son döneminde anne karnındaki bebek; annenin kalp atışlarını ve yüksek frekanstaki konuşmaları dahi duyabiliyor. -

Dünyaya geldiği andan itibaren ise bir birey olarak aktif öğrenmeye başlıyor.

Annenin dinlediği rahatlatıcı müzik ve stresten uzak kalmak bebeğin gelişimini olumlu yönde etkiliyor.

Hamilelik döneminde bebeğin sesleri duymasıyla başlayan bebek - anne arasındaki duygusal bağ, bebeğin dünyaya gelişiyle kendini farklı bir ortama taşıyor.

Bebek yeni geldiği bu ortamda, kendisini bir ses dünyasının içinde buluyor; fakat bu yeni dünyayı tanımıyor.

Bu dünyada kendini güvende hissedebilmesi için annenin sesine ve sıcaklığına ihtiyaç duyuyor.

Bu açıdan bebeğe dokunmak, onunla konuşmak ve her ağladığında yanında olmak, bebeğe bu dünyada da yalnız olmadığını, anne babasının onu koruyacağını hissettiriyor. -

Anne ve babasının ayak seslerini tanımaya başlıyor.

Bebekler, doğumdan itibaren ses uyarıcısına tepki gösteriyor. -

Doğumdan birkaç hafta sonra bebekler, ani ve yüksek tondaki seslere karşı kasılma davranışı göstermeye başlıyor.

Yumuşak sesler duyduğunda rahatlıyor ve bazı tipik hareketler yapıyor.

Üç aydan küçük bebekler müzik dinlediğinde çok fazla tepki göstermezler; üçüncü aydan itibaren bebek, bazı hareketlere sesin eşlik ettiğini anlamaya başlıyor.

Bebeğe 4-6'ncı aylar arasında müzik dinletildiğinde, bebek çok dikkatlidir.

Normal gelişim içinde olan bebeğiniz, sekizinci aydan sonra canlı ritimleri içeren müziklere karşı aktif davranışlarda bulunmaya başlıyor.

Bebek, artık dilin varlığını kavradığı için müziği sadece pasif bir şekilde dinlemiyor, ona sesle cevap veriyor.

Bebeklerin dokuzuncu aydan sonra müziğe karşı verdikleri tepkilerde bir kalite meydana geliyor ve müzikten zevk aldığını veya hoşlanmadığını davranışlarıyla belirtiyor. -

Müziğe karşı açıkça verilen tepkilerden hemen sonra başlayan şarkı biçimindeki ilk mırıldanmalar, dil gelişim sürecinin 4-6 ayları arasında görülüyor. -

Bebek, çevresindeki sesleri kolayca ayırt edebiliyor ve ses dünyasına kendisi de sesiyle katılmaya başlıyor.

Ses ile olan bu iç içelik, zihinsel ve sosyal gelişim süreçlerinde de zamanla bebeğin kendisini ifade etmesi ve iletişim kurması açısından ayrılmaz bir parça oluyor.

Bebek, çevresinde olup biteni ses ile algılıyor.

Kendi isteklerini ve tepkilerini de yine kendi sesi yoluyla veriyor. Bu nedenle; müziksel gelişim, genel gelişimden bağımsız olarak düşünülemez. -

Müziksel gelişim, küçük kasların gelişimiyle de doğru orantılı olarak ileriliyor.

Sesin üretebilmesi için, ses telleri ve diyafram kaslarının yeterli olgunluk seviyesine gelmesi ve zihinsel anlamda da gerekli olgunlaşmanın gerçekleşmesi gerekiyor.

GÜNÜN ÖNEMLİ MANŞETLERİ