Okula uyumu zorlaştıran sorunlar

Tembel ya da uyumsuz diye etiketlenen birçok çocuk aslında dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ya da öğrenme güçlüğü sorunları ile baş etmeye çalışıyor. Uzmanlar, bu konuda ebeveynler ile öğretmenlere de büyük görev düştüğünü vurguluyor.

16 milyon öğrenci ders başı yaptı

Üç aylık yaz tatili ardından 16 milyon 400 bin öğrenci ve 873 bin öğretmen için 2014 -2015 eğitim öğretim yılı ilk ders zilinin çalmasıyla başladı.

Sabahın erken saatinde okulun bahçesinde ilk ders zilinin çalmasını velileriyle bekleyen öğrenciler, günün heyecanı ve telaşını yaşadı.

Sıralarında öğretmenlerini dinleyen öğrenciler, bir yıl boyunca neler yapacakları hakkında bilgiler aldı.

Bazı öğrencilerin ailelerinden ayrılmakta zorluk çektiği görüldü.

Okula başlamak hem çocukların hem de anne babaların hayatlarında bir dönüm noktası. O ana kadar oyunla ilgilenen çocuğun hayatına giren akademik öğrenme süreci, kimi zaman sıkıntılara da yol açabiliyor. Bazen çocuklar okula uyumda zorlanabiliyor, bazen de derslerde geri kalıyor. Öyle ki çocuklardan bazıları "tembel" diye etiketlenerek okul hayatının ilk yıllarından itibaren büyük bir sorunla karşılaşıyor.

Oysa "tembel" ya da "öğrenme güçlüğü" etiketi alanlar arasında bilim ve sanat dünyasına eşsiz katkılarda bulunan Albert Einstein, Alexander Graham Bell, Leonardo da Vinci, Pablo Picasso gibi isimler de bulunuyor. Araştırmalar gösteriyor ki, okula uyum sorunlarına ya da akademik açıdan yetersizliğe yol açan sorunlar arasında, çözümü mümkün olanlar da var. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ile öğrenme güçlükleri, erken tanı ile tedavisi mümkün olan ve ilerleme sağlanan sorunlar olduğu için çocuklar akademik hayatta başarı sağlayabiliyor.

Uzman Psikolog Yelda Öge ile Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul Eryılmaz, DEHB ve öğrenme bozuklukları hakkında bilgi verirken sorunların çözümünde aile, öğretmen ve hekim işbirliğine dikkat çekiyor.

Yüzde 8-10 oranında görülüyor

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tek bir rahatsızlık gibi görünse de aslında birkaç alt dala ayrılıyor. Bazı çocuklarda dikkat eksikliği, bazılarında hiperaktivite ön planda olurken, bazen her ikisi birden görülebiliyor. Hiperaktivitede dürtüsellik öne çıkıyor. Bu çocuklar aşırı hırçın ve hareketli oluyor. Aslında aileler de bunu fark ediyor ve yardım almak için bir uzmana başvuruyor.

Dikkat eksikliğinin fark edildiği dönem okul öncesi eğitim ya da okulun ilk yılı oluyor. Çizme ve boyama faaliyetlerini tamamlayamama, el-göz koordinasyonunda bozulma ve verilen yönergeyi anlamakta güçlük çekme, okul öncesi eğitimde öne çıkan bulgular arasında yer alıyor. Okulun ilk yılında ise derste uzun süre kalamama, dersi dinleyememe gibi olumsuzluklar bulgulara ekleniyor. Toplumda görülme sıklığı giderek artan DEHB'nin yaygınlığı yüzde 8-10 arasında seyrediyor.

DEHB'nin nedenleri tam olarak bilinemiyor. Ancak dikkat eksikliğinde annenin hamilelik döneminin etkili olabileceği düşünülüyor. Uzman Psikolog Yelda Öge, "Annenin psikolojik anlamda zorluk yaşaması etkili olabiliyor. Hamilelik döneminde yeterli ilgi ve destek görmemesi, bebeği kabullenememesi, doğum sürecinde ve hamilelikte ortaya çıkan depresyon nedeniyle çocukta dikkat eksikliği ve hiperaktivite görülebiliyor" diye bilgi veriyor.

Zeka düzeyi ile ilgisi yok

DEHB'nin zeka ile ilgili bir sorun olmadığını özellikle belirtmek gerekiyor. Hatta normalin üstünde bir zekaya bile sahip olabiliyorlar. Yine de okuma, dinleme, anlama, algılama, soyut ve somut işlemlerde eksikliklerle karşılaşabiliyorlar. Aile ve öğretmenleri tarafından tembellikle eleştirilen bu çocukların sorunu aslında ders dinlemekten ve ödev yapmaktan hoşlanmamaları oluyor.

Tanı yedi yaşından sonra konmalı

DEHB'de yedi yaşına kadar tanı konması doğru bulunmuyor. Çeşitli şikayetlerle bir uzmana başvurulması halinde çocuk en az altı ay boyunca gözleniyor. Bu arada dürtüsel olup olmadığı, isteklerine söz geçirip geçiremediği, önergelere uyum sağlamada yaşadığı sorunlar izleniyor. Gerekirse ilaç tedavisine başlanıyor. Ancak bu tek başına yeterli olmuyor. Psikoterapiler de DEHB'nin çözüme ulaşmasında etkili bir paya sahip oluyor.

Çocuk hekimlerine görev düşüyor

Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul Eryılmaz, aile altyapısının önemine dikkat çekerek, "Çocukluğun ilk döneminde, çok fazla müdahalede bulunmamak gerekiyor. Temel güven duygusunun geliştiği biriki yaş döneminde çok fazla 'yapma, etme' denilmemeli" diyor. Çocuk hastalıkları uzmanları, özellikle ilk 18 ayda çocukları 12-15 kez görüyor. Dolayısıyla anne babaların fark edemeyecekleri kimi durumları gözlemleme olanağı buluyorlar.

Yaşıtlarıyla yeterince zaman geçiriyor mu?

Çocuklar en çok arkadaşlarından bir şeyler öğrenir. Özellikle 2 yaş civarındaki çocuklar kendi yaşıtlarını çok yakından gözlemlediği için hareketlerinden, mimiklerinden ve davranışlarından bir şeyler kapar, taklit etmeye başlar.

Sizinle birlikteyken kumlara basmak istemiyor mu? Ya da dik bir kaydıraktan kaymaya çekiniyor mu? Bir de yanında tüm bunları yapan bir arkadaşı varken görün onu.

Çocuklar çevrelerinde kendi yaş grubundan çocuklar olduğunda bazı konularda çok çabuk gelişim gösterebilir. Bir büyükten öğrenmektense bazı şeyleri çocukları taklit ederek kısa sürede yapabilir.

2 yaş civarındaki çocuklar yeni davranışlar edinmektedir.

Oyuncak bloklarını üst üste koymaktan tutun, kaşık kullanmaya kadar pek çok davranışı yaşıtlarını gözlemleyerek öğrenebilir.

Bu dönemdeki öğrenme daha çok taklit etme sonucu ortaya çıkar.

Gözlem yaparak ve taklit ederek pek çok yeni kazanım elde edilebilir.

Çocuğunuzun çevresinde yabancı dil konuşan bir arkadaşı, oyun grubunda yabancı bir öğretmeni varsa çok hızlı yeni kelimeleri kavradığını şaşırarak gözlemleyebilirsiniz.

Çocuklar sosyal becerilerini de kendi akranlarına bakarak geliştirebilirler.

Evdeki davranış biçimi anne ve babasından kabul görürken aynısını arkadaşlarından kabul görmeyince başka bir taktik deneyecek kadar gözlem yapabilirler.

Paylaşma, birlikte hareket etme ve anlaşmak kavramlarını tam anlamıyla uygulayamasalar da bu çalışmaların başlaması için uygun dönemler bu yaşlardır.

Arkadaşlarının davranışlarını taklit ederken ebeveynlerini şaşırtacak pek çok şey de yapabilirler.

Örneğin brokoli yemek, tuvaleti kullanmak, gündüz uykusu uyumak gibi kreşte ya da oyun gruplarında gördükleri davranışları onlar da yapabilir.

Büyükler gibi çocuklar da kendi arkadaşlarını seçmekte özgür olmalıdır.

Hala kiminle vakit geçireceğine siz karar veriyor olabilirsiniz ama farklı arkadaş gruplarına sokarak kendisini iyi hissettiği ortamı yakalamasına izin vermelisiniz.

Aralarında yeterince güçlü iletişim olmayan iki çocuğu zorla görüştürmeye devam etmek doğru olmaz. Yetişkinler gibi çocuklar da istediği arkadaşı seçebilmelidir.

Çocukların kendi yaşıtlarıyla birlikte olması öğrenme hızının ve büyüklerin zorlamasıyla yapamayacakları davranışları yapmaları açısından önemlidir.

Çocuklar birbirlerini taklit ederek tahmin edebileceğinizden daha çok şey öğrenir.

Kesin tanı konulamasa bile hiperaktif bir çocuğun bu dönemde kendini belli edeceğine işaret eden Yrd. Doç. Dr. Eryılmaz, "Ancak bazen aileler hekimlerin bu uyarı ve önerilerine direnç gösteriyor. Kendi çocuğuna yakıştıramama durumu olabiliyor. Bu yapılmamalı. Burada şunu özellikle vurgulamak istiyorum. Çocuk büyürken öncelikle eğitimin önemsenmesi gerekiyor. Çocukların yaşına uygun sosyal aktiviteleri ve sosyal sorumlulukları, bireysel sorumlulukları öğrenmesi önem taşıyor. Toplum, bu alanlardaki eksikliği kabul etmiyor. Okul döneminde de sorunlar çıkıyor" diye konuşuyor.

Tanı adım adım konuyor

Okula uyumu güçleştiren konulardan biri de özgül öğrenme bozukluğu başlığında birleştirilen, okuma, yazma ve aritmetik öğrenmede karşılaşılan güçlükler oluyor. Genel olarak disleksi dense de, aslında bu isim sadece okuma bozukluğu için geçerli. Çocuklar, b ile d harfini, m ile n'yi karıştırabiliyor. Ya da "çok" kelimesini "koç", "ev"i de "ve" olarak okuyor. Özgül öğrenme güçlüğüne yol açan etmenler tam olarak bilinmese de genetik etkiden söz ediliyor. Bunun yanı sıra doğumda beyin zedelenmesi, kafa travması gibi durumlar da öğrenme güçlüğüne yol açabiliyor. Çocuklar bazen de yazma alanında sorunlar yaşayabiliyor. Aslında okuma güçlüğüne benzeyen bir durum olan yazma sorununda, çocuk "b" yerine "d" harfini yazabiliyor. Özgül öğrenme güçlüklerinin üçüncü grubu olan aritmetikte ise matematik dersine dair sorunlar yaşanıyor. Bir çocukta bu sorunların hepsinin görülmesi mümkünken bazen de ayrı ayrı ortaya çıkabiliyor. Bir çocuk aritmetikte çok iyi olurken, yazmada güçlük çekebiliyor. Bu durum anne ve babaların zaman zaman sinirlenmelerine neden oluyor. Bir derste iyiyken diğerinde sorunlar yaşanması genellikle çocuğun "Yeteri kadar ilgi göstermiyorsun. İstersen yaparsın!" sözleriyle karşılaşmasına yol açıyor.

22 adımda çocuğunuzu obeziteden kurtarabilirsiniz

1-En iyi strateji diyetini geliştirin ve ailenize egzersiz alışkanlığı kazandırın

2-Çocuğunuzu iyi izleyin: fazla kilo aldığını düşünüyor iseniz doktorunuzla temasa geçin

3-Doktorunuzdan çocuğunuzun bireysel büyüme ve gelişim hikayesi, ailenin boya göre kilo hikayesi ve büyüme eğrilerine göre durum değerlendirmesini alın

4-Yüksek kalorili şeker ve yağ içerikleri yüksek gıdalar, fastfood, meyva suları, şeker, - tatlıya dikkat

5-TV ve bilgisayar oyunlarına biraz mola

6- Çocuğunuzun stresine önem verin ve izleyin

7- Hazır gıda alışkanlığınızı değiştirin

8-Eleştiriden ve kabullenmeden uzak destekleyici tutum içinde olmak önemlidir

9-Başlayan yaz tatili ile bu dönem daha verimli geçirin

10- Daha iyi ve kaliteli, öğünlerin atlanmadığı, taze, mevsime uygun meyva ve sebze tüketin

11- Düzenli 3 öğün yemek tüketilmesine dikkat edin

12-Öğün aralarında şekerleme, bisküvi, pasta yerine meyva, ayran, taze sıkılmış meyva suyunu tercih edin

13-Diyet yaptırmayın! Unutmayın, çocuğunuzun beslenmesinde yapacağınız küçük değişiklikler çocuğunuzun sağlığında büyük değişimlere yol açabilir

14- Dışarıda yemek yemeyi azaltın

15-Hamburger, pizza gibi hazır gıdalara artık bir ara verin

16-Sofraya hep beraber oturun, böylece televizyon karşısında veya bilgisayar ekranı önünde - yemeyi önlemiş olursunuz.

17-Neyi ne kadar yediği konusunda farkındalığınız olsun

18- Hazır, dondurulmuş gıdalar hem ulaşılması kolay ve hem de hazırlaması kolay olduğu için tercih - sebebi olmaktadır fakat yüksek oranda yağ ve tuz içerir

19- Yemek porsiyonlarını küçültün, tabağını bitirmesi konusunda ısrarcı olmayın

20- Egzersiz yerine aktivite konusunda onu cesaretlendirin

21- Hiçbir zayıflama ilacını bitkisel olsa bile kullanmayın

22- Yemek yemeyi ceza ve ödül olarak kullanmayın

Çocukta bozukluk varsa üçü birden gözlemlenmeyebiliyor. Çocuğun aritmetiği çok iyi iken, yazmada ya da okumada bozukluk olabiliyor. Genelde bir ya da iki alanda ortaya çıkıyor. Öğrenme güçlüğünün görülme oranı da 10'da bir düzeyinde. DEHB ile arasında da şöyle bir ilişki bulunuyor; özgül öğrenme güçlüğü olan bir çocukta dikkat eksikliğinin görülme riski yüzde 10-60 arasında iken, DEHB'si olan çocukta öğrenme güçlüğü yüzde 10. Tanı koyarken çocukların davranışları gözleniyor ve ardından bazı değerlendirme teknikleri kullanılıyor. Ancak tek bir test ile tanı konması söz konusu değil. Öğrenme güçlüğünün ilaçla yapılan bir tedavisi bulunmuyor. Bunun yerine çocuklar psikoeğitime alınarak şemalar, işlemler yoluyla öğrenmelerine yardımcı olunuyor. Tedavi en az altı ay sürüyor.