Çalışan kadınların hakları

8 Mart Dünya Kadınlar Günü olarak kutlanıyor. Çalışma koşullarının iyileştirilmesi için mücadele ederken 8 Mart 1857 tarihinde yaşamını yitiren ABD’li 129 kadının anısına bu tarih seçildiğinden çalışan kadınlar günü olarak da anılıyor.

SORULARINIZ İÇİN: akivanc@haberturk.com

Türkiye Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) üyesi ülkeler arasında kadınların işgücüne katılımı ve kadın istihdamı konusunda son sıralarda bulunuyor. 2022 yılı verilerine göre OECD ülkelerinde 15 – 64 yaş nüfusun ortalama istihdam oranı yüzde 69,4, erkek istihdam oranı yüzde 76,6, kadın istihdam oranı ise yüzde 62,3 oldu. Türkiye’de erkeklerde yüzde 71,1 olan istihdam oranı kadınlarda yüzde 34,5, toplam istihdam oranı ise yüzde 52,9 oldu. Türkiye erkek istihdam oranında OECD üyesi 38 ülke arasında sondan 6. sırada, kadın istihdam oranında ise son sırada yer alıyor.

Kadın istihdam oranı Türkiye’ye en yakın olan Kosta Rika’da yüzde 47,1, Meksika’da yüzde 48,0 seviyesinde.

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, geçtiğimiz günlerde yaptığı açıklamada Türkiye’de kadınların işgücüne katılım oranının OECD ortalamasına çıkması halinde milli gelirin yüzde 20 oranında artacağını savundu. Şimşek, milli gelirin yüzde 20 artmasının ilave 210 milyar dolar gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) anlamına geldiğini belirterek, kadınların işgücünü ve iş hayatına katılımını teşvik edecek her türlü adımın arkasında olduklarını söyledi.

KADIN İSTİHDAMINA EN BÜYÜK DESTEK KREŞ

Türkiye’de kadın istihdamının neden düşük olduğuna yönelik yapılan araştırmalardan çıkan önemli sonuçlardan biri, kadınların çocuklarına bakmak zorunda kalmaları, çocuklarını emanet edebilecekleri güvenilir kreş – yurt bulamamaları, bakıcı veya kreşe verecek ekonomik güçlerinin olmaması görünüyor. Hem merkezi hükümetin hem de belediyelerin ailelerin kolay ulaşabileceği mesafelerde kreş hizmeti sunması kadın istihdamına, dolayısıyla ailelerin refahına olumlu yansıyacaktır.

Dünya Kadınlar Günü dolayısıyla kadınlar için bir çalışma rehberi hazırladım. Bu rehberin özet niteliğinde olduğu dikkate alınmalıdır.

150 KADIN ÇALIŞAN OLAN İŞ YERİNE KREŞ ZORUNLU

Kadın çalışanlarının sayısı 150 ve daha fazla olan işyerlerinin kreş yükümlülüğü bulunuyor. İşveren ya doğrudan kreş açmak, ya da mevcut kreşlerden hizmet satın almak veya başka işverenlerle ortak kreş açmak zorunda.

İşveren, 150 ve üzerinde kadın işçi çalıştırdığı halde kreş yükümlülüğünü yerine getirmezse, 0-6 yaş arasında çocuğu bulunan kadın işçi için iş akdini haklı fesih sebebi doğar.

İŞVEREN CİNSİYET AYRIMI YAPAMAZ

İş Kanunu uyarınca iş ilişkisinde cinsiyet ayrımı yapılamaz. İşveren, biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkça, bir işçiye, işe alımda, çalışma şartlarının oluşturulmasında, çalışma sırasında ve işten çıkarmada cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz. Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret veremez. İşçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması, daha düşük bir ücretin uygulanmasını haklı kılmaz. Bu kurallara aykırı davranıldığında işçi dört aya kadar ücreti tutarındaki ayrımcılık tazminatının yanı sıra yoksun bırakıldığı haklarını da talep edebilir.

EVLENEN KADIN İŞÇİNİN KIDEM TAZMİNATI HAKKI

Yeni evlenen kadın işçiler resmi nikâh tarihinden itibaren bir yıl içinde işten ayrılırlarsa kıdem tazminatı alabilirler.

HAMİLE KADININ HAKLARI

Hamile kadın sağlığını ve güvenliğini riske atacak şekilde değiştirilemez. Hamile olduğuna dair rapor alan kadın işçinin çalışma koşullarının buna göre değiştirilmesi, gerekirse daha hafif işte çalıştırılması gerekir. Çalışma şartlarındaki bu değişikliklerden dolayı ücretinde indirim yapılamaz.

Hamile kadınlar doğuma kadar geçen sürede 20.00-06.00 saatleri arasında çalışmaya zorlanamaz. Yarısından fazlası 20.00-06:00 arasına denk gelen gece vardiyalarında çalıştırılamazlar.

Yeni doğum yapmış kadınlar, doğumu izleyen bir yıl boyunca da gece çalıştırılamazlar. Bir yıllık sürenin sonunda sağlık ve güvenlik açısından sakıncalı olduğuna ilişkin sağlık raporu alınması halinde, raporda belirtilen süre boyunca gece çalıştırma yasağı devam eder. Hamile ve emziren kadınların günlük çalışma süresi de 7.5 saati aşamaz.

ANALIK İZNİNDE RAPOR PARASI İÇİN 120 GÜN SİGORTA PRİMİ

Kadın işçiler doğumdan önce ve sonra 8’er hafta analık izni kullanır. Analık izninde kadın sigortalıya son 12 aylık dönemdeki prime esas kazancının 3’te 2’si oranında iş göremezlik ödeneği verilir. Buna rapor parası da denilir. Bu haktan yararlanabilmek için son bir yılda en az 120 gün sigorta primi ödenmiş olması gerekiyor.

Son bir yılda 180 günden az prim günü bulunanların iş göremezlik ödeneği iki asgari ücret tutarında kazancı olan işçiye yapılan ödemeyi aşamaz.

EVLAT EDİNENLERE 8 HAFTA ANALIK İZNİ

Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinen eşe, çocuğun aileye teslim edildiği tarihten itibaren 8 hafta analık izni kullandırılır.

MEMUR VE İŞÇİNİN SÜT İZNİ

Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde 1.5 saat süt izni verilir. Kadın memurlara ise analık izin süresinin bitiminden itibaren ilk altı ayda günde 3 saat, ikinci altı ayda günde 1.5 saat süt izni kullandırılır.

DOĞUM SONRASI 2- 6 AY YARIM ÇALIŞMA HAKKI

Analık izninin bitiminden itibaren, çocuğun hayatta olması şartıyla kadın işçi ve memur ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçi/memurlara istekleri hâlinde yarım çalışma izni verilir. Kadın çalışanlar, birinci doğumda 2 ay, ikinci doğumda 4 ay, sonraki doğumlarda ise 6 ay süreyle yarım gün çalışabilirler. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir. Çocuğun engelli doğması hâlinde ise bir yıl süreyle yarım gün çalışma hakkı tanınır.

Özel sektörde işveren, yarım gün ücretsiz çalışma hakkının kullanıldığı dönemde yarım aylık ücret öder. İşsizlik Fonu’ndan da brüt asgari ücretin yarısı tutarında ödeme yapılır.

Yarı zamanlı çalışma döneminde yarım maaş hakkından yararlanabilmek için, işçi adına son 3 yılda en az 600 gün prim bildirilmesi gerekiyor. İŞKUR’a, analık hali izninin bitiminden itibaren 30 gün içinde yazılı başvuruda bulunanlar yarım maaş hakkından yararlanabilir.

Kadın memurlar yarım gün çalıştıkları süre boyunca, fiili çalışmaya bağlı yapılan ödemeler hariç tam maaş almaya devam ederler.

DOĞUM SONRASI ÜCRETSİZ İZİN

Doğum yapan memur, talep ederse 16 haftalık analık izninin veya 6 aya kadar olan yarım gün çalışma döneminin bitiminden itibaren 24 aya kadar ücretsiz izin kullanabilir.

Kadın işçiler ise 16 haftalık analık izni süresinin bitiminden itibaren 6 aya kadar ücretsiz izin kullanabilir.

ÇALIŞAN ANNELERİN YARIM ZAMANLI ÇALIŞMA HAKKI

2016 yılında çıkartılan kanunla kadın işçi ve memurlara, çocuk okula başlayıncaya kadar yarım zamanlı çalışma hakkı tanındı. İşçiler bu hakkı kullanmaya başladı. Hangi memurların bu haktan yararlanabileceğine ilişkin yönetmelik yayımlanamadığı için, uygulama memurlarda henüz hayata geçirilemedi.

6 YILA KADAR DOĞUM BORÇLANMASI

İşçi, memur, esnaf statüsündeki kadınlar, doğumdan sonra boşta geçen sürelerinin 2 yıla kadar olan kısmı için borçlanma yapabiliyor. Borçlanma hakkı, 3 çocuğa kadar kullanılabiliyor. Üç çocuğu bulunan anne, boşta geçen sürelerinin toplam 6 yıla kadar olan kısmı için doğum borçlanması yapabilir.

STAJ SİGORTASI OLAN KADINLARDA DOĞUM BORÇLANMASI

Doğum borçlanması hakkından yararlanabilmek için, normalde doğumdan önce işçi, memur veya esnaf statüsünde sigortalı olmak gerekiyor. Ancak, staj sigortası bulunan kadınlar, staj yaptıkları tarih ile normal çalışmaya başladıkları tarih arasında doğan çocukları için de doğum borçlanması yapabilirler.

ENGELLİ ÇOCUK ANNESİNE ERKEN EMEKLİLİK HAKKI

Başkasının bakımına muhtaç derecede ağır engelli çocuğu bulunan annelerin, 1 Ekim 2008 tarihinden sonraki çalışma sürelerine yüzde 25 oranında ilave edilir. İlave edilen bu süreler emeklilik yaş haddinden de indirilir. Engelli çocuğu hayatta iken 20 yıl çalışan kadının çalışma süresine 5 yıl ilave edilip, emeklilik yaşı da 5 yıl öne çekilebilir. Yaş haddinden indirilecek süre konusunda bir sınırlama bulunmuyor. Bu haktan yararlanabilmek için çocuğun ağır engelli olduğuna dair rapor alınarak SGK’ya verilmesi gerekir.