'Bakatoğlu Erdoğan'ın ailesi, 1850'de 86 kuruş vergi vermiş
Başbakanlık Osmanlı Arşivleri'nin uzmanlarından Muhammet Safi tarafından hazırlanan ama çok az sayıda basılıp protokole hediye edilen "Rize Tahrir-i Öşür Envanteri" isimli eserde, Başbakan Erdoğan'ın bundan 159 sene öncesine, yani 1850 yılına ait aile kayıtları bulunuyor. Deftere göre, ailesi geçmişte "Bakatoğlu" lâkabını kullanan Başbakan'ın büyük büyük amcası olan ve Rize'nin o yıllarda "Pulihoz" adını taşıyan "Dumankaya" köyünde çiftçilik yapan Bakatoğlu Memiş, devlete 86 kuruş vergi ödemiş. Bu meblâğ, bugünün parasıyla 4 bin lira civarında.
YENİ çıkan yayınları takip edip kendi konularıyla alâkalı kitaplara sahip olmak isteyenleri bekleyen bir zorluk vardır: Eşe-dosta yahut protokole dağıtılmak üzere az sayıda basılan, piyasaya verilmeyen, dolayısıyla kataloglarda bile yeralmayan eserlerden haberdar olmak. Bu gibi kitaplara ulaşmak, meraklılar için oldukça zordur. Türkiye'de nâdir de olsa böyle yayınlar yapmak, aslında eskiden beri vârolan bir âdettir. Yazdıklarını çıkartacak yayınevi bulamayan bazı hevesli yeni yazarların bu yola başvurdukları hep bilinir, sözünü ettiğim kapalı asıl devre yayınlar başkadır ve bu şekilde yayınlanmış çok önemli eserler de vardır. Bu kitapların bazıları konularında "tek eser" olma özelliği taşırlar, verdikleri bilgiler o güne kadar bilinenleri değiştirecek mahiyettedir ama ulaşılmaları neredeyse imkânsız gibidir. Elimde şu anda, bu özellikleri taşıyan önemli bir kitap var: Başbakanlık Osmanlı Arşivleri'nde uzman olan Muhammet Safi'nin hazırladığı "Rize Tahrir-i Öşür Envanteri"... Kitabın adında geçen kelimelerin ne olduğu bilmeyen, dolayısıyla eserin konusunu anlamayacak olanlar için, önce Muhammet Safi'nin yayınında nelerden bahsedildiğini yazayım: "Öşür", Osmanlı döneminde devletin toprak mahsullerinden, yani tarım ürünlerinden aldığı vergidir. Oranı, 1839, yani Tanzimat öncesinde yüzde yirmi beşler civarındadır, Tanzimat'tan sonra yüzde onda sabitlenmiştir. Devlet, bu verginin mükelleflerini belirlemek maksadıyla vergi memurları ve diğer özel görevliler vasıtasıyla imparatorluğun dört bir yanında asırlarca kontroller yapmış ve mükelleflerin isimleri ile ödeyecekleri vergiler memleketlerine, yani yaşadıkları yerlere göre tasnif edilip defterlere kaydedilmiştir. "Tahrir defteri", işte bu gibi kayıtların genel ismidir ve defterler hazırlanma maksatlarına göre "nüfus tahrir defteri", "vergi tahrir defteri" yahut "tapu tahrir defteri" şeklinde isimler alırlar. Sözünü ettiğim defterlerin en başta gelen önemi, içlerinde aile kayıtlarının bulunmasıdır. Eski döneme ait nüfus sayımlarında, vergi kayıtlarında yahut tapu tesbitlerinde sadece aile reisi olan erkekler kaydedilmiştir. Bir yerin yerlisi olan ve "aile lâkabını" bilenler, bu defterleri görebildikleri takdirde ve şansları da varsa, nesiller öncesine ulaşıp dedelerinin ve cedlerinin kimler olduğunu öğrenebilirler. İşte, kendisi de Rizeli olan Muhammet Safi'nin Osmanlı Arşivleri'nde bulduğu, senelerce uğraşıp hazırladığı, dostu Adnan Ekşioğlu'nun sadece bin adet basıp Rize'nin eşrafına ve protokole hediye olarak dağıttığı "Rize Tahrir-i Öşür Envanteri" isimli eserde, o yıllarda Trabzon'a bağlı bir kaza olan Rize'de bundan tam 159 sene önce, yani 1850 senesinde yaşayan 1682 adet ailenin isimleri ve köyleri, ödedikleri vergilerle birlikte yeralıyor. Defterin bir diğer önemli tarafı, kayıtlar arasında bugünün önde gelen bir politikacısının, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın o devirde "Bakatoğlu" lâkabını taşıyan ailesinin de bulunması... Başbakan Erdoğan'ın aile kaydının ayrıntılarını, yandaki kutuda okuyabilirsiniz.
