Çöl Kraliçesi
KONUDAN bir e-mail sayesinde haberdar oldum ama gelen mesajı yanlışlıkla sildiğim için gönderen okuyucuma ismini veremeden teşekkür etmek zorundayım...
İngiltere'deki Newcastle Üniversitesi, Gertrude Bell'in kendilerine bağışlanmış olan arşivinin tamamını kullanıma açmış...
Bell'in kim olduğunu bilmeyebilirsiniz, kısaca anlatayım:
Bugünkü Ortadoğu'nun sınırlarını Birinci Dünya Savaşı sonrasında çizenlerin başında gelen bir İngiliz hatundur ve meşhur casus Lawrence'ın da hem hocası, hem de patronudur...
Gertrude Bell, 1868'de doğdu, Victoria dönemi İngilteresi'nin sıkı kuralları içerisinde, yani mükemmel yetiştirildi; arkeoloji, tarih ve dilbilim okudu, yedi lisan öğrendi, Oxford Üniversitesi'ni şeref derecesi ile bitiren ilk kadın oldu ve Ortadoğu da arkeolojik kazılara başladı...
EK İŞ: İSTİHBARATÇILIK
İngiliz arkeologların o devirde "ek iş" olarak istihbarat servislerinde çalışmaları âdettendi, Gertrude Bell de âdet gereği Majesteleri'nin Haberalma Örgütü'ne girdi, bu iş zamanla asıl mesleği halini aldı ve Birinci Dünya Savaşı yıllarında Kahire'deki "Arap Bürosu"nda önemli bir idarî makama getirildi. Birkaç sene sonra Irak'taki İngiliz Yüksek Komisyonu'nun Ortadoğu Sekreteri oldu. 1921'de Kahire de toplanan Ortadoğu Konferansı'nda eline bir cedvel alıp Irak'ın sınırlarını kendi başına çizdi, ardından da yeni kurulan Arap devletlerinin krallarını tayin etti.
Artık "Çöl Kraliçesi" diye biliniyordu, istihbarat ile siyaseti bırakıp asıl mesleği olan arkeolojiye döndü ve üç sene gece-gündüz demeden çalışıp Bağdat'ın meşhur müzesini kurdu.
Irak'ta 2003'te yaşanan Amerikan işgali sırasında yağmalanan eserler, Çöl Kraliçesi'nin topladığı tarih hazinesi idi...
Gertrude Bell hayallerini bir bir hakikat yapmıştı ama yapayalnızdı, bunalımdaydı, 1926'nın 12 Haziran'ında sakinleştirici haplar içip yatağına uzandı ve bir daha kalkamadı. Iraklılar, kendilerine bir memleket yaratmış olan Gertrude Bell için muazzam bir cenaze töreni yaptılar, Bell'i Bağdat'a defnettiler, ailesi de arşivi Newcastle Üniversitesi ne bağışladı.
MAÇO BÖLGEYE HATUN ELİ
Birkaç sene öncesine kadar bölüm bölüm kullanılabilen bu arşivin şimdi tamamı araştırmacılara açılmış...
Bizde, modern Ortadoğu nun kuruluşu hakkında Türk ve İngiliz arşivlerine dayanan önemli bir çalışma şimdiye kadar maalesef ortaya konamadı. Tarihçilerimiz, meselâ, Prof. Jonathan Schneer'in "Balfour Declaration. The Origins of the Arab-İsraeli Conflict"i ayarında bir eseri henüz veremediler...
Gertrude Bell'in şimdi tamamı kullanıma açılan yüzlerce belge, mektup ve fotoğrafın yanısıra ayrıntılı şekilde tuttuğu günlüklerinden meydana gelen arşivi, tarihi lâf yerine belgeye dayanarak yazmayı tercih eden gerçek tarihçilerimizi bekliyor!
20. yüzyıl Ortadoğusu'nda çok önemli rolü bulunan bu hatunun hayatını ayrıntılı şekilde öğrenmek isterseniz, Bell hakkında en mükemmel eseri yazmış olan Amerikalı gazeteci Janet Wallach'ın "Desert Queen"ini, yani "Çöl Kraliçesi"ni okuyun... Okurken "Bu ne kadınmış yahu!" der, Newcastle'daki arşivde bulunan mektuplarda geçen "Bugün, Irak'ın Suriye ile olan sınırını çizdim" yahut "Faysal canımı sıkmaya başladı... Bu adamı kral yapmakla acaba hata mı ettim?" gibisinden cümleler ise, sizi daha fazla hayretlere sürükler...
Ama sizi en fazla şaşırtacak olan hususun, "maço" Ortadoğu'nun sınırlarının bir hatunun elinden çıktığını öğrenmek olacağına eminim...
