Üstüne para verin millet sigarayı bıraksın
Dünya Sağlık Örgütü global tütün salgınıyla mücadele için MPOWER politika paketini öneriyor bütün ülkelere. Türkiye bu stratejinin her maddesine harfiyen uyuyor:
M (Monitor); Tütün kullanımı ve koruyucu politikaların izlenmesi – Nüfustaki tüketim değerleri ve problemlerin tespiti, tütün endüstrisi faaliyetlerinin takibi.
P (Protect); Tütün dumanından koruma – Kısaca dumansız hava sahası.
O (Offer); Tütünün bırakılması için yardım teklifi – Bırakmak isteyenler için etkili ve ucuz müdahale programları.
W (Warn); Tütünün zararları konusunda uyarma – Paketlerdeki görsel ve yazılı uyrılar, kamu spotları.
E (Enforce); Yasaların güçlendirilmesi – Tütün şirketlerinin reklam, promosyon ve sponsorluk çalışmalarının yasaklanması.
R (Raise); Vergi ve fiyat artışı – Tütün kullanımını düşürmede en etkili yöntemlerden biri.
Dünya Sağlık Örgütü’nün 26 Temmuz’da açıkladığı rapora göre Türkiye, MPOWER yöntemlerini en başarılı şekilde uygulayan örnek ülke. Doğru; dumansız hava sahası iyi işliyor, sigara paketlerindeki uyarılar yerli yerinde, tütün şirketlerinin TAPS aktiviteleri hayli engelli, sigarayı bırakmak isteyenlere ücretsiz ilaç yardımı tamam ve nihayet yüzde 87’lik rekor vergi oranı neticesinde gelen zamlar da son derece caydırıcı görünüyor.
Önlemler tamam da, vatandaş yeterine caydırılamıyor olsa gerek, sigara tüketimi gerilemiyor. Hatta artıyor. 2011’de 91 milyar adade kadar gerileyen yıllık tüketim geçen yıl sonu itibariyle yeniden 105 milyar adede ulaşmış. 10-14 yaş arası 190 bin çocuk sigara içiyor. Türkiye’de erkeklerin yüzde 39.5’i; kadınların yüzde 12.4’ü tiryaki. Erkeklerde ölümlerin yüzde 26’sı, kadınlarda yüzde 7.5’i sigaraya bağlı hastalıklar yüzünden meydana geliyor. Türkiye’de her hafta yaklaşık 1300 kişi bu müsibetten ölüyor.
Çalışma Bakanlığı’nın verilerine göre tütüne bağlı sağlık harcamaları 3 milyar liraya dayanmış bulunuyor. Mevcut rakamlarla ilgili veri var mı bilmiyorum ama Faruk Çelik’in bakanlığı döneminde yaptığı açıklamaya göre SGK’nın 32.5 milyar liralık sağlık harcamasının yüzde 9’u tütün kullanımından kaynaklanan hastalıklarla mücadeleye gidiyor. Üstelik bu maliyete üretkenlik kaybı, engellilik ve ölümler dahil değil; bunlar da hesaba katılırsa kaybın 7 milyar liraya varacağını söylemişti bakan.
Yani devlet tek paket sigaradan 15.67 lira vergi alıyor olsa da, o paketi içenin ciğerini, kalp ve damarını, KOAH’sını tedavi için yine devletin kasasından para çıkıyor.
ÖDÜL SİSTEMİ İŞE YARIYOR
Madem para harcanıyor, sigarayı bıraktırmak için başka bir yol daha var; vatandaşı ödüllendirerek teşvik etmek. İngiltere’deki East Anglia Üniversitesi’nin yaptığı bir analiz çalışması, sigarayı bırakmak isteyene nakit ya da alışveriş çeki gibi ödüller verilerek verimli sonuç alındığını gösteriyor. ABD, Filipinler, Tayland ve bazı Avrupa ülkelerinde gerek iş yerleri ve yerel örgütlerce, gerekse klinikler ve bağımlılık rehabilitasyon merkezlerince 33 ayrı programda uygulanan teşvik sistemine dahil olan 21 bin 600 kişiyle alınan sonuçlar incelenmiş.
Bu deneylerde sigarayı bırakmak isteyen, ancak ödül verilmeyen kontrol grubuya teşvik alan gruptaki gelişmeler izlenmiş. En az altı ay sonunda ödüllü gruptakilerin sigarayı bırakma oranının diğer gruba göre yüzde 50 daha fazla olduğu tespit edilmiş. Her iki gruba da düzenli olarak nefes testleriyle kan ve idrar tahlilleri yapılmış. Ödüller verildikten sonra da başarı oranı devam etmiş. Bu arada teşvik miktarının o kadar önemli olmadığı da kayda geçmiş; farklı programlarda 100 dolar alanla 700 dolar gibi daha yüksek meblağ alanların yaklaşımı arasında fark olmadığı gözlenmiş.
ABD ve İngiltere’de sadece hamile kadınların bulunduğu on ayrı grup da test edilmiş; 2 bin 571 kadından çek vaat edilenlerin sigarayı bırakma oranı diğerlerine göre yüzde 2.38 fazla çıkmış. Araştırmanın başındaki Caitlin Notley, ödül sistemini hararetle savunuyor; sadece insan hayatını kurtarmak bakımından değil, sigaraya bağlı kalp ve dolaşım hastalıkları başta olmak üzere sağlık harcamaları astronomik rakamlara ulaştığı için. Tütün yüzünden verimlilik kaybı da cabası. Hazır meblağ da önemsiz, sigaranın ÖTV’sinden cüzi bir miktarla denemeye değer.
