Türkiye'nin gaz keşfi: Ekonomik ve finansal bakış

Cumhurbaşkanı Erdoğan bir müjde açıklayacağını bildirdikten yarım saat sonra herkes doğalgaz uzmanı olmuştu. Ertesi gün, önce hangi dünya devletlerine meydan okuyacağımız belirlenmişti. Daha sonra, gazın değersiz olduğu ve seçim yatırımı olduğu yönündeki kesin görüşler dile getirildi.

Bulunan rezervin miktarı birkaç yüz milyar ve birkaç trilyon metreküp arasında dalgalandı.

Cuma günü 'müjde' açıklandığında herkes çoktan yerini almıştı. Kamplaşma tamamlanmıştı.

Herkesin gaz eksperi olmasını müteakip, hayatını bu yolla kazanan insanlar görüş belirtemeden laf ağızlarına tıkılıyordu. Ülkemizde anlamlı bir gaz keşfi yapılmadığı ve gaz ithal olduğu için daha önce sesi geniş kitlelere ulaşamayan enerji uzmanları böylece belki de hayatlarında ilk defa halkla irtibat kurma şanslarını 'herbilimcilere' kaptırıyorlardı.

Denizde bir maden bulduysak bunu nasıl değerlendirmeliyiz?

Sanıyorum hepimizin anladığı üzere bulduğumuz gazın değerine ilişkin bir tahmin yapmak henüz mümkün değil. Sahanın özelliklerine göre daha fazla gaz bulunması mümkün. Üstelik kamu, açıklanan rezervi belli ki defansif açıklamış. Yani en kötü halde çıkarılması mümkün olan gibi değerlendirmek gerek.

Açıklanan gazın tamamını o oranda çıkarmak mümkün olmuyor. Ancak yeni keşifler ile miktar artıp başka veriler tartışacak hale gelebiliriz. Gazı kimlerle çıkaracağımız, ne kadar sürede çıkaracağımız da üstünde konsensüs sağlanmamış konular.

Demek ki bilinmeyen çok. Yine de sahip olduğumuz bir değeri keşfetmenin ekonomik değeri yoktur denebilir mi? Bu, ülkenin sahip olduğu ve ancak ulaşabildiğimiz bir gizli değerdir.

Öncelikle bu...

Türkiye malumunuz üzere dış ticaretinde açık veren, cari açığı ekside bir ülkedir. Hatta normal zamanlarda dünyada ABD ve İngiltere'den sonra en yüksek dış ticaret açığını veren ülkeyiz biz! Bunun önemli bir bölümü de enerji kaynaklı.

Bu durumda ekside olan enerji dengemize yapılacak her katkı yararlıdır diyebilir miyiz?

Kesinlikle.

Son 10 yılda -sayıları yuvarlayarak- ülkemizin her sene ortalama 45 milyar dolar enerji ithalatı var. Bunun neti de 40 milyar dolar yapıyor. Çünkü bizim de ihraç ettiğimiz kalemler var.

Enerji Bakanı Dönmez gazın değerini 65 milyar dolar olarak ilan etti. Uluslararası Enerji Ajansı Başkanı Birol ise 80 tahmin ediyor. Gazın çıkarma bedeli de olduğu düşünülürse biz 65'lik tahmine itibar edelim. Her yıl 3 milyar dolar değerinde tasarruf edip kendi gazımızı kullansak fena mı?

Elbette çok iyi haber. Bu sırada gazın fiyatı düşerse?

Düşsün, çok daha iyi. Bu kez de kalan enerji faturamız azalacak demektir. Keşke petrol 1 dolar, gaz yarım dolar olsa da hiç enerji keşfi için arama yapmasak.

Bir perspektife oturtmak gerekirse, bulunan gaz bizim cari açığımızı kapatmayacak ancak mevcut açığı doğal olarak aşağı çekecektir.

Bir başka konu da memlekette pek gelişemeyen endüstri için çok iyi bir açıklamadır bu keşif. Böylece değişik alanlarda kontratlar yapma imkanı bulacağız, daha fazla istihdam sağlama şansımız olacak. Hukukundan bürokrasisine ya yeni alanlar doğacak ya da mevcut olanlar gelişecek. Ciddi bir üretici ile devamlı ithal eden ülkenin şartları bir olmaz.

Gaz bulma potansiyeli olan ve bunu Akdeniz'de olduğu gibi tartışmalı olmayacak şekilde, rahatlıkla çıkaracak ülkemizin eli de rahatlayacaktır. Bölgemizdeki projelerin mutlaka bir yerinde Türkiye var unutmayalım Ya boru hatlarını topraklarımızdan geçirmek istiyorlar ya da gazı bize satmak. Çünkü bu kadar yüksek nüfuslu, enerjiyi ithal eden ve büyük bir ülke bölgede yok.

Türkiye'nin keşfi gelişebilir ve ekonomik değeri artarsa bu başlı başına bölgedeki keşiflerin değerini aşağı çekecek bir gelişme olur! Herkesin restoran sahibi olduğu sokaktaki tek bekârın yemeğini evde pişirmeye karar vermesi gibi!

Gaz bulunması ekonomik sorunlara cevap verir mi? Tabii ki vermeyecektir. Bizim başka uzun vadeli problemlerimiz söz konusu. Eğitim sistemi, adalet ve üretimin motifi gibi konularda gaz çare değil. Fakat yardımcı olabilir.

Vatandaşın faturasına yansır mı? Bunu cevaplamak kolay ancak kesin bir seviye vermesi zor. Çünkü o yıla kadar gaz fiyatları nereye gider bilemiyoruz. Gazın çıkarılıp evlerimize geldiği günkü fiyatları aşağı çekmesi mümkün. Ne var ki; gazın cebimizi yakmaması için hem küresel enerji fiyatlarının çok artmaması gerekli hem de bizim paramızın daha fazla değer kaybetmemesi. Çünkü Türk Lirası eridikçe dolarla yapılan bu alışveriş pahalı hale geliyor.

Sanayimiz için enerji bir girdi maliyetidir. Fiyatının aşağı gelmesi üretimi ucuzlatabilir. ihracat yapan sektörleri daha rekabetçi yapabilir. Ancak yıllık 12-13 milyar dolar olan gaz ithalatımızın 4'te birini yerel ve daha ucuz kaynakla sağlayacaksak bu ucuzluk tabiidir ki bir yere kadar olacaktır. Zaten rekabetçilik ucuz enerji ile olsa İran bölgesel üretim üssü olabilirdi. Ya da Ukrayna?

Yine de maliyetlerin azalacak olması önemlidir. Üstelik cam, çimento gibi sektörlerin yoğun kullandığı bir girdi enerji. Bu şirketler için ihracatta rekabetçilik kapısı daha fazla açılabilir.

Son olarak finansal etkiyi değerlendirelim. Bu gelişme fiyatlanabilir bir gelişme midir? Örneğin diğer ülkelerde büyük petrol yada gaz keşifleri sonrasında neler olmuştur? Rasyonel piyasa tepkisi nedir? Birkaç örnekle anlatmaya çalışayım.

Rezerv bulunması ve bulan şirketlerin hisse senetlerinin zaman içindeki getirileri hakkında çalışmalar var. Buradan anlamlı sonuçlar çıkarmak mümkün. Ne var ki ülkelerde durum daha farklı olabiliyor. Dünyanın en zengin petrol rezervine sahip Venezuela'nın durumu ortada. Suudların durumu malum. Bakır zengini Şili son 2 yılda çok yara aldı. Devamlı gaz keşfeden Mısır IMF kapısında ve yine enerji zengini Türk Cumhuriyetleri için ekonomik anlamda ne kadar pozitif olabiliriz?

Enerji bulduktan sonra yaşam standartları yukarı giden tek ülke Norveç. Sanırım petrolün bozamayacağı kadar yüksek standartları olmasından kaynaklanıyor.

Ancak bizdeki keşif ne ekonomiyi bu alana kilitleyip diğer sektörleri atalete sürükleyecek kadar büyük (Hollanda Hastalığından korkmaya gerek yok) ne de demokratik standartlarımızı zorlayacak kadar zengin. İyimser olalım. Kararında bir gaz bulduk desek yeri midir? Belki de...

Aktarmaya çalıştığım sebeplerle enerji keşifleri kısa vadede fiyatlanabilir ya da kalıcı etki yaratan gelişmeler değildir. Gaz çıkarılıp dış dengemizi etkilemeye başladıktan sonra gereken hesap yapılır. Bugünden değil. Bugün kuru, faizi etkileyecek şey hızlı kredi genişlemesi, yüksek enflasyon ve buna verilecek yanıttır.

Memleket için harika bir haberdir gaz bulunması. Yeter ki bunun anlamını yerli yerine oturtacak, soğuk kanlı bir analiz yapabilelim.