Bu haksız kazancı kim durduracak?
“Ordino haraç” yazımla geçen yıl duyurduğum gümrüklerde, artık karşılığı olmayan ve istenmemesi gereken belgeler yüzünden bu ülkenin her sene yaklaşık 4 milyar dolar civarında parası havaya gidiyor. Acenteler ve aracılara göz yuman yetkililer yüzünden haksız yere, yerli ve ağırlıkla yabancıların cebine Türkiye’nin milyar dolarları akıyor.
Gümrüklerdeki bu ilginç nemalanma ve haksız kazanç düzeni sebebiyle ithal edilen ürünlerin Türk vatandaşlarına daha pahalıya mal olduğuna dikkat çektim. Fakat tek satırlık bir açıklama dahi almadım. Nasıl bir hukuksuz düzen kurulmuşsa kimse izahat bile yapamıyor. Dokunamıyor.
Son olarak geçen ay bu hususta Ticaret Bakanlığı Gümrükler Genel Müdürlüğü bir uyarı yazısını ilgili birimlerine ve kuruluşlara gönderdi. Konunun daha anlaşılır olması için 26.04.2021 tarihli ve 63424348 sayılı o yazıya bir göz atalım;
“Bilindiği üzere mülga 1615 sayılı Gümrük Kanunu’na bağlı Gümrük Yönetmeliği’nde, eşyanın tesliminde ordino (yük teslim talimat formu) ibrazına ilişkin hükümler bulunmakta ve mezkûr belge eşyanın teslimi öncesindeki aşamaların kontrolü amacıyla kullanılmaktaydı. Ancak, Türkiye-AB Ortaklık Konseyi'nin 1/95 sayılı Kararı gereğince gümrük işlemlerini basitleştirmek ve gümrük mevzuatını AB gümrük mevzuatı ile uyumlu hale getirmek amacıyla yürürlüğe konulan 4458 sayılı Gümrük Kanunu muvacehesinde, başta ordino olmak üzere gümrük işlemlerinde kullanılmakta olan bir kısım vesaik yürürlükten kaldırılmıştır.”
Bakanlıklar, mevzuatlar, yasalar, Gümrük Genel Müdürlüğü, başta “ordino” olmak üzere gümrük işlemlerinde kullanılmakta olan bir kısım evrakların yürürlükten kaldırıldığını söylerken, gümrüklerde yasal karşılığı olmayan bu evraklar için yılda 4 milyar dolar para ödendi, ödeniyor. Zorunlu olarak yazılan bu yazı sebebiyle kontrol ve denetim şayet yapılmazsa bu paralar tahsil edilmeye devam edilecektir. Çünkü bir yılda 4 milyar dolar paradan istifade eden birçok kurum ve şahıs kolay kolay vazgeçmez!
Ticaret Bakanlığı, “Bu evraklar yürürlükten kaldırılmıştır” diyor, ama dikkat ederseniz yürürlükten kaldırıldığı tarihe vurgu yapmıyor. Çünkü yıllardır yürürlükten kalkmış durumda, ama acenteler, aracılar vatandaşı soymaya devam ediyor. Yetkililer de izliyor. Bu belgeler üzerinden para kazananları herhalde gidip benim denetlemeyeceğim. Bu yazının gerçek anlamda izahatı veya tevili şu: “Artık epeyce para kaldırdınız, daha fazla bu işin suyunu çıkarmayın. Vatandaşa gümrüğe gelen kendi malını teslim etmek için ‘Ordino, Yük Teslim Talimat Formu’ gibi belgeleri yüksek meblağa ve zorla satmayın.”
Peki dinleyen olur mu? Yazımdan sonra bu işe yeni soyunanlar olmasından daha fazla endişeliyim.
Yürürlükten kalkan bir belge, para tahsili için düzenlenince keyfi davranmakta daha kolay oluyor. İstediğinden istediğini rakamı talep edebiliyorsun. Sınır yok, düzen yok, denetim yok, regülasyon yok. Yabancı ve yerli acenteler, gümrüklerdeki depocuları da bu kolaylıktan faydalanıyor. Tutturdukları rakamları zorla tahsil ediyorlar.
Daha önce burada gümrüklerdeki usulsüz tahsilat belgelerini paylaşmıştım. Malın toplam bedeli 12 bin Euro civarındayken, acenteler, aracı veya depocular gümrüğe gelen bu malı sahibine teslim etmek için hiçbir gerekliliği olmayan belge sebebiyle 4 bin Euro seviyelerinde evrak parası istiyorlar.
Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün son yazısı devletin bu düzene el atacağını göstermesi açısından önemli. Ama yine de temkinli bakmak lazım.
Gariptir iş dünyasının tepe örgütleri de bu işle ilgilenmedi. Mesela Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu, bu konuya neden ilgi göstermedi? Bazı gümrüklerin işletmesi ve kontrolü TOBB’da olduğu için mi? Ayrıca TOBB, neden gümrük kapılarında işletmecilik yapar? TOBB, iştiraki Gümrük ve Turizm İşletmeleri AŞ’nin (GTİ) yarım milyar dolar bedellerle modernize ettiği gümrük tesisleriyle neden övünür? Bu paralar nerelerden, nasıl çıkıyor? Böyle bir TOBB, gümrüklerde iş dünyasının adeta soyulmasıyla, sıkıntılarıyla ilgilenir mi?
“Ordino haraç” mevzusu gerçekten sıkıntılı ve acı bir başıboşluk kokan Türkiye hikayesi. Çünkü 2000 yılından bu yana ordino (yük teslim talimat formu) veya yerine geçen belgenin gümrük iş ve işlemlerine müteallik bir yönü bulunmadığı yönünde Ticaret Bakanlığı’nın talimatları var. Ama takan da olmamış, denetleyen de müeyyide uygulayan da... Avrupa Birliği ile doksanların ortasında yaptığımız Gümrük Birliği Anlaşması ile bazı düzenlemeler yapmış orada kalmışız.
Şimdi ilgili iş dünyasının yetkililerine, tacirlere, müteşebbislere düşen Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün bu yazısının sahada, limanlarda hayata geçmesini sağlayarak, bu haksız kazanç düzenini engellemek.
