Ülke olarak doğalgaz tedarikinde kaynak çeşitliliği olan ender ülkelerden birisiyiz. Boru hatlarıyla 3 ülkeden; Rusya, Azerbaycan ve İran’dan; gemilerle sıvılaştırılmış doğalgazı (LNG) ise Cezayir ile Nijerya’dan uzun süredir anlaşmalarla temin ediyoruz. Ayrıca spot piyasadan da başta Katar olmak üzere değişik kaynaklardan gaz alma imkânına sahibiz. Maalesef bu kadar kaynak çeşitliliğine rağmen gazda arz-talep dengesini kurabilmiş değiliz. Nedenleri için çok farklı sebepler var.
Normalde açıklanan imkânlarımıza baktığımızda Türkiye’nin gaz tedarik ettiği herhangi bir kaynakta kesinti olduğu zaman sorun yaşamaması lazım. Çünkü 6 ayrı kaynaktan doğalgaz teminiyle birlikte yeraltı gaz depolarımız ve LNG’yi sisteme verecek FSRU gemilerimiz var. Sıkıntılı anlarda arz-talep dengesinin tüketici hiç hissetmeden sağlanması gerekir. Ama bizde bambaşka bir tablo ortaya çıktı. Denge bozuldu, sanayide gaz kesintisi uygulamalarına gidildi. İş dünyasında ve enerji piyasasında panik havası oluştu.
Doğalgaz tüketicisi olan ülkelerin enerji otoriteleri piyasada dengenin bozulmaması ve sisteme olan güvenin azalmaması için azami özeni gösterir, buna göre de gaz dağıtım ağı oluştururlar. Sistemi birbirini tamamlayacak şekilde de kurarlar ki bir yerde ortaya çıkan sorun hissedilmeden, probleme dönüşmeden çözülebilsin.
Bizde ise teorik olarak her şeyin yerli yerinde olduğu görülüyor. Ama sorunlar ortaya çıkınca derdimize çare olmuyor. Sistem çalışmadığından en kötü senaryoyu hayata geçirip gaz kesintisi uyguluyoruz. Yeni yıla girer girmez tam da bunu yaşadık. İran’dan gaz akışı kesilince Türkiye’de arz-talep dengesi bozuldu. Topu hemen İran’ın iyi bir tedarikçi olmamasına attık. Onlar da her türlü eleştiriyi hak edecek bir geçmişe sahip oldukları için “gazımızı yine kestiler” yaklaşımıyla durumu geçiştirdik.
Peki İranlı yetkililer Türkiye’ye sevk ettikleri doğalgazın kesilmesi için ne diyor? İran, gaz kesilmeye başladığı andan itibaren arıza yaşandığını ve basıncın düştüğünü açıkladı. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez de İran’ın Türkiye’den bir heyeti arıza tespiti için davet ettiğini duyurmuştu. Bu defa İran’ın kendi iç talebi sebebiyle bir bahane uydurup, doğal gazımızı kesmediğini bu yaklaşımdan anlamak mümkün, ama İran olduğu için inanmak zor.
Bizden bir yetkiliye bu çelişkili durumu sordum. İran-Türkiye arasındaki gaz tedariki meseleleri sebebiyle ortaya çıkan anlaşmazlıkların geçmişte tahkime yansıdığını ve İran’ın ödediği bir milyar dolara yakın cezaların canını yaktığı için dikkatli davrandığını söyledi. Buradan şunu anlamak lazım. İran gazı zorunlu sebeplerle kesmiş. Durumu Türkiye’den yetkililere iletip, yerinde görmeleri ve çözüm üretmeleri için davet etmiş.
İran Milli Gaz Şirketi’nin gaz kesintisiyle ilgili olarak İran medyasına yaptığı açıklama şöyle:
“Bazargan istasyonunda iki yalıtımlı bağlantıdan gaz kaçağı meydana gelmesi ve istasyondaki standart çalışma koşullarının ihlal edilmesinin ardından Türkiye’ye gaz ihracatı azalmıştır. Ancak olay meydana gelir gelmez konu hemen Türkiye’ye bildirilmiş ve istasyonda Türk temsilcilerinin bulunması için gerekli şartlar sağlanmıştır.
Türk ve İran tarafının birlikte hazırladıkları rapora göre güvenlik standartları açısından güvenli olmayan çalışma koşullarına ve arızalı parçaların hızlı ve acil onarım ihtiyacına rağmen, çalışma şartlarının kontrol edilmesi ve gaz kaçaklarının sürekli izlenmesi ile basıncın sürekli kontrol altında tutulması şartlarında gaz akışı sağlanmıştır. Ancak, İran gaz akışını sürdürmesine rağmen Türkiye tarafındaki basınç yükseltme istasyonundaki teknik bir sorun nedeniyle ülke şu anda gaz alamamaktadır.”
Türkiye’de yeraltı depolarındaki gazı, FSRU sistemini, arz-talep dengesinin neden bozulduğu tartışılırken İran Milli Gaz Şirketi bir başka meseleye dikkat çekiyor. “Biz gazı verdik, Türkiye kendi sistemindeki arıza sebebiyle alamadı” diyor. BOTAŞ yetkililerinin bu durumu açıklığa kavuşturması lazım. Sadece bu durumu değil, arz-talep dengesi için yapılan yatırımların, harcanan paraların sadece bir kaynaktan gaz akışı kesilince veya azalınca neden işe yaramadığını ve sanayide gaz kesintisine neden gidildiğini de izah etmeleri gerekir.
