Theseus'un gemisi
HİKÂYEYİ bir süre önce kendisinden dinlemiştim.
Aslında 1924'ten bu yana, her ihtilal sonrası yenilenen, demokratik dönemlerde de maddeleri defalarca değişen Anayasa'yı en iyi anlatan mitolojik öğretiydi.
Hasan Celal Güzel'in, merhum Turgut Özal'ın taktığı lakabına yakışır bir şekilde çıkardığı, 47 siyaset, 18 araştırmacı-yazar, 62 bilim adamı ve 16 sivil toplum temsilcisi 143 yazarın makalesinin yer aldığı "Yeni Türkiye, Yeni Anayasa" özel sayısında anlatıyla tekrar karşılaştım.
GEMİ PARADOKSU
Yargıtay Onursal Başkanı Prof. Dr. Sami Selçuk, yeni Anayasa süreciyle ilgili görüşlerini sıralarken, "Theseus'un gemisi açmazı/paradoksunu" anımsatıyor.
Prof. Dr. Selçuk, hikâyeyi şöyle aktarıyor:
"Theseus'un annesi Ethra, babası Egeus ya da Poseidon'dur. Atina'nın efsane kralı, İyonya'nın başkahramanı olan Theseus, Plutarque'ın aktardığına göre, Girit'ten zaferle döner, gemisi Atina'da uzun süre korunur. Geminin tahtaları çürüdükçe yenileri ile değiştirilir. Öyle ki bir gün geminin değiştirilmedik hiçbir parçası kalmaz. Bu durumda gemi hâlâ Theseus'un gemisi midir, yoksa başka bir gemi mi? Açmaz/paradoks işte budur. Heraklitos'a göre, sürekli değişim ilkesine göre gemi artık Theseus'un gemisi değildir. Aristoteles'in nesne tanımlamasına göre gemi, Theseus'un gemisidir."
Prof. Selçuk, günümüzde hukukun da bunu tartışmaya devam ettiğini anımsatıp ekliyor:
"Gerçekten günümüz hukukuna göre, Theseus'un gemisi, hâlâ onun gemisi veya değilse ruhsat ve sigortayla ilgili sorunlar gündeme gelecektir."
Bu örnek zemininde sözü yapılmakta olan yeni Anayasa'ya getirip şu soruyu yöneltiyor:
"1982 Anayasası birkaç madde dışında bütünüyle değiştirilecekse Theseus'un gemisi açmazının yaşanması kaçınılmaz olacaktır. Çünkü böyle bir anayasa yeni mi yoksa eski anayasa mı olduğu konusu gündeme gelecektir. 'Hile-i şeriye' yöntemini bulanların çocukları, hiç kuşkunuz olmasın, bu yeni bir anayasa değil, sadece değişiklik yapılan bir anayasadır diyeceklerdir."
Prof. Selçuk, bugünkü TBMM'nin değil, oluşturulacak Kurucu Meclis'in yapacağı bir anayasanın daha sağlıklı olacağına inanıyor.
PELOPONEZ'DEN BERİ
Dergide Cumhurbaşkanı Abdullah Gül de ilginç bir şekilde Atina'dan örnek veriyor.
Aslında Gül, bu makalesini Anayasa Mahkemesi'nin 50. yılı dolayısıyla düzenlenen sempozyumda dile getirmişti.
Bugün tazeliğini koruyan o günkü konuşmasında Gül, Antik Yunan'da yaşanan Peloponez Savaşı'na atıf yaparak şu önemli tespitte bulunuyor:
"Anayasalar tepkisel saiklerle hazırlanmamalıdır. Sadece bir önceki dönemin hatalarını düzeltmeye çalışan anayasalar, toplumları ileriye taşıyamazlar. Siyasi tarih göstermiştir ki; Peloponez Savaşı'ndan beri Atina'da, Roma'da, Fransa'da, Almanya'da ve diğer pek çok ülkede; demokratlar ile otokratlar arasında yaşanan mücadeleyi; sadece yeni anayasa yapmak suretiyle kazanacaklarını zannedenler yanılmışlardır. Bizim anayasal hareket tarihimiz de bunun örnekleri ile doludur."
Derginin 1160 sayfası daha nice güzel örneklerle dolu...
