Arjantin’in yeni lideri Javier Milei, yüzde 300’e yaklaşan enflasyon ve muazzam bütçe açığını budamak için, seçim vaatlerinde bolca reklamını yaptığı motorlu testeresine öyle bir davrandı ki, görevinin altıncı ayında ikinci genel grev dalgasını da gördü. Kendi deyişiyle anarko-kapitalist olarak bürokrasi ve kamucu politikalara düşman Milei, tasarruf programında önce devlet aygıtına daldı; Aralık 2023’te başkanlığı devraldığında Arjantin’daki kamu çalışanı sayısı 341 bindi, iki ay içinde 9 bini gitti, ardından 15 bin kişi daha işten çıkarıldı. Devlette artık kimsenin işi garantide değil. Çoğu bir yıllık sözleşmeli personel, 50 bin kadar çalışan topun ağzında.
Testere dikkatli işliyor, işçi ve memurun bilfiil iş yerinde olup olmadığı denetimden geçirildikten sonra “gnocchi memurları” da kökünden bertaraf edilmiş. “Gnocchi memuru”, bizdeki bankamatik memurunun muadili, partilerin kamu kurumlarına yerleştirdiği işe gitmeden maaş alan tufeyliler. Maaş günü öncesi memlekette gnocchi yeme geleneği olduğundan o isim takılmış ayın son günü ofise uğrayanlara.
Yokluğa dayalı sosyo-kültürel kökeni var deyimin. Arjantin’de her ayın 29’u “Gnocchi Günü”; aileler, eş dost akraba konu komşu toplanıp ev imalatı gnocchi sofrasına oturuyor. Ücret ve maaşların hesaba yatmasına bir-iki gün kala cepler delik olduğu için patates ve undan mamul gnocchi’ye talim ediliyor. (Bizim marketlerde 500 gramlık Made in Italy tek marka gnocchi’ler neredeyse havyar fiyatına satıldığından öyle kalabalık sofralarda talim imkansız ama annemin elinden çıkanla mahalle doyabilir – uygun patatesle kıvam tuttuğu sürece.)
19’uncu Yüzyıl’da İtalyan göçüyle, pizza ve makarnanın yanı sıra gelmiş gnocchi tarifi Arjantin’e. Ayın 29’unda hayırlara gitsin diye herkes gnocchi tabağının altına madeni peso veya küçük bir not bırakıyor. Hıdırellez’de geceyi gül ağacı altında geçirip kırmızı kesecikler içinde saklanan paralar gibi saklanıyor gnocchi paraları, kısmet getireceği inancıyla. Arjantin’in patatesi kıt bazı bölgelerinde tropik iklimlere has, bol nişastalı manyok kökü de kullanılıyor gnocchi yaparken.
MEDYA, BİLİM VE SANATA BUDAMA
Milei’nin ultra liberal politikaları millete ayın her günü gnocchi yedirecek kadar dramatik. Kamuculuğu savunan sol-sosyalist analistlere göre Milei, devlet kurumlarını bir nevi “organize suç örgütü” gibi görüyor. Kamu harcamalarında tasarruf tedbirlerini destekleyen medya ve akademi çevreleri de var, ancak yönetimin Kongre’den geçirmeye çalıştığı reform paketi sendikaların sert direnişiyle karşı karşıya.
Çalışma hayatıyla ilgili yasaları kökten değiştirecek düzenlemeleri de içeren reform paketini protesto için sendikaların çağrısıyla önceki gün 24 saatlik genel greve gidildi. Toplu ulaşımdan belediye hizmetlerine, okullardan bankalara hayat durdu. Yıllık enflasyonun yüzde 300’e dayandığı ve orta sınıfla emekliler dahil her iki kişiden birinin yoksulluk sınırında yaşadığı derin ekonomik kriz ortamında insan onuruna yakışır ücret talebi yüksek sesle dile getirildi.
Başkanlık sözcüsüne göre ise “Grevciler, masaya bir tabak yemek koymak için çalışmak zorunda olanların işini engelliyordu”. Tabii her sektörün budandığı iklimde çalışacakları bir işleri halen varsa! Greve katılan kamu çalışanlarının ücretlerinde bir günlük kesintiye gidileceği de açıklandı.
Ekonomiye verilen sert ayar sayesinde bu yılın ilk çeyreğinde bütçe 2008 yılından bu yana ilk kez fazla verdi, ancak ne pahasına: Binlerce kişi işten çıkarıldı, sübvansiyonlar kesildi, kamu hizmetlerine zamlar geldi, ücretler ve emekli aylıkları geriledi. Ekonomik bulanımla birlikte sosyal çalkantı da yükseliyor, protestolar neredeyse gündelik icraat haline geliyor. Sadece geçen hafta üç büyük gösteri oldu. Geçen 24 Ocak’taki ilk genel grevde on binler meydanlara akmıştı.
Motorlu testere en büyük kıyımı devlet üniversitelerinin bütçelerinde yapınca, geçen 23 Nisan’da Arjantin en büyük protesto gösterisine sahne oldu. Ülke çapında yüz binler sokaklara döküldü. Bilimsel araştırma, sanat ve kültür alanında da maliyetler budanıyor. Ülkenin başlıca bilim - araştırma kurumu CONICET’te 140 kişi işten çıkarıldı – Milei seçim kampanyasında burayı kapatacağını söylemişti. Sinema sektörüne verilen destekte geniş çaplı kesintiye gidildi.
Milei devlet medyasını da biçti; devletin televizyon kanallarında hafta sonu haber programlarının tamamı kaldırıldı, canlı yayınlara da toptan son verildi. Devlet radyolarında mesai ve ikramiyeler kaldırıldı, 50 istasyonda hafta sonu programları iptal edildi, sadece Buenos Aires’ten müzik yayını yapılıyor. Ardından resmi haber ajansı Telam’a kayyum atayarak başkent ve 23 bölgede bulunan bürolarından 11’ini kapattı Milei. Ajansın web sitesi “yapım aşamasında” moduna geçti. İşten çıkarılan gazeteciler “somostelam.com.ar” (Telam biziz) sitesini kurdu. Kapatma nedenlerinden biri, Telam devletin propaganda aygıtı olduğu gerekçesiyle. Ayrıca “Çalışanlar izne çıktığı zaman büro kapalı tutuluyorsa, gazeteci barındırmanın lüzumu yok” dedi başkanlık sözcüsü. Sonuçta Arjantin Sınır Tanımayan Gazeteciler örgütünün basın özgürlüğü listesinde 26 sıra birden düşerek 66’ncılığa oturdu.
YETERSİZ BAKİYELİ BAKAN
Milei yönetiminin kamuda tasarrufu sadece vatandaşın sırtına bindirdiği zannedilmesin; Milei de özel jet yerine tarifeli seferlerle uçtuğu için bizzat tutumluluğuyla övünüyordu. Mesela Davos’a ticari havayoluyla gittiği için 392 bin dolarlık tasarrufta bulunduğunu ilan etmişti. Başkanlık filosunda bulunan iki uçak ile üç helikopter hava kuvvetlerine devredilmişti. Ancak tarifeli serüven uzun sürmedi, güvenlik nedeniyle devlet başkanının artık özel uçak kullanacağı haberi geldi. Devlet başkanını artık hava kuvvetleri pilotları uçuracaktı.
Milei’nin geçen yıldan beri birlikte olduğu oyuncu ve sunucu sevgilisi Fatima Florez’den ayrılığı da bu güvenlik haberiyle aynı döneme denk geldi. X mesajıyla duyurdu Milei ayrılığı: Şahsen önünde zorlu görevler vardı, Fatima Florez ise ABD ve Avrupa’dan iş teklifleri almıştı. Birbirlerini çok sevdikleri halde uzaktan ilişki yürütmeleri mümkün değildi, dost kalarak hayatlarına devam edeceklerdi.
Adamın otobüse binen bakanları da var. Önceki günkü genel grev sırasında Güvenlik Bakanı Patricia Bullrich, Buenos Aires merkezindeki bir otobüs durağında bir nevi miting havasında grevcilere “İşinizin başına gidin, işe gitmek isteyenler için yeterince otobüs var” diye sesleniyordu. Oysa medyadaki haberlere göre binlerce belediye otobüsü kontak kapatmıştı. Televizyonların canlı yayını sırasında bir otobüs çıkageldi ve bakan da bindi, ancak kartı yetersiz bakiye verince, yanındaki bir yardımcısının kartıyla geçti. Hükümet yetkililerine göre aslında otobüsler çalışıyordu ama hizmete engel olmak isteyenlerin saldırısına uğramıştı. Bu vakalar nerede meydana geldi, görüntü ya da bilen yok.
Arjantin’deki bu genel yoksulluk ve budama manzarasına karşın Milei’nin halk desteği yine de yerinde. Kamuoyu yoklamalarına göre reytingi yüzde 45-50 bandında. Seçim sistemine göre ilk turda yüzde 45’i alan veya ikinci sıradaki adaya 10 puan fark atarak yüzde 40’ı tutturan, ikinci tura kalmadan devlet başkanı seçiliyor.
