Borçlar Kanunu’na tabi işçinin hakları

İşverenler ile bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin çalışma şartları ve çalışma ortamına ilişkin hak ve sorumlulukları İş Kanunu’nda düzenleniyor. Ancak, istisna tanınan işlerde çalışanlar hakkında İş Kanunu hükümleri uygulanmıyor.

SORULARINIZ İÇİN: akivanc@haberturk.com

İş Kanunu’ndan istisna tutulan işler ve iş ilişkileri şöyle:

Deniz ve hava taşıma işleri,

Elli ve daha az işçi çalıştırılan tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerleri veya işletmeler,

Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işleri,

Bir ailenin üyeleri ve 3’üncü dereceye kadar hısımları arasında dışarıdan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işler,

Ev hizmetleri,

Çıraklar,

Sporcular,

Rehabilite edilenler,

Esnaf ve Sanatkarlar Kanunu uyarınca üç kişinin çalıştığı işyerleri.

BORÇLAR KANUNU’NDA KIDEM TAZMİNATI YOK

İş Kanunu kapsamında yer almayanlar hakkında Türk Borçlar Kanunu hükümleri uygulanıyor. İş Kanunu’na tabi işçi ile Türk Borçlar Kanunu’na tabi işçilerin hakları arasında çok büyük farklar bulunmaktadır. Bunların başında kıdem tazminatı konusundaki farklılıklar gelmektedir.

İş Kanunu’na tabi çalışanlar, en az bir yıl çalışmış olmak şartıyla çalıştıkları her yıl için 30 günlük son ücret tutarında kıdem tazminatı almaya hak kazanırlar. Borçlar Kanunu’na tabi olanların kıdem tazminatı hakkı bulunmuyor. Bunun yerine haksız fesih ve kötü niyet tazminatı hakları vardır.

ÖLÜM TAZMİNATI

İşveren işçinin ölümü halinde sağ kalan eşine ve ergin olmayan çocuklarına, yoksa bakmakla yükümlü olduğu kişilere 1 aylık çıplak ücret tutarında ölüm tazminatı öder. İşçinin çalışma süresi 5 yıldan fazla ise ölüm tazminatı 2 aylık ücret tutarında olur.

İHBAR SÜRELERİ DAHA KISA

İş Kanunu’na tabi işçilerin ihbar süresi çalışma süresi 6 aydan az olanlarda 2 hafta, 6 aydan 1,5 yıla kadar olanlarda 4 hafta, 1,5 yıldan 3 yıla kadar olanlarda 6 hafta, 3 yıldan fazla olanlarda ise 8 haftadır.

Buna karşılık, Borçlar Kanunu’na tabi işçilerin ihbar tazminatı çalışma süresi 1 yıla kadar sürmüş işçilerde 2 hafta, 1 yıldan 5 yıla kadar süren işçilerde 4 hafta, 5 yıldan fazla süren işçilerde ise 6 haftadır.

KIDEM TAZMİNATINA KARŞILIK HAKSIZ FESİH VE KÖTÜ NİYET TAZMİNATI

Borçlar Kanunu’na tabi işlerde işveren haklı sebep olmaksızın işçiyi ihbar tazminatını ödemeden işten çıkartırsa belirsiz süreli sözleşme ile çalışan işçi ihbar süresi tutarında tazminat isteyebilir.

Belirli süreli sözleşmede ise işçi sözleşmenin kalan süresine ait ücret tutarında tazminat talep edebilir. Ayrıca hakimin, işçinin 6 aylık ücretini aşmamak üzere serbestçe belirleyeceği tazminatı işveren işçiye öder.

Hizmet sözleşmesi işverence fesih hakkı kötüye kullanılarak sona erdirildiği durumlarda ise işveren ihbar süresine ait ücretin 3 katı tutarında tazminat ödemekle yükümlüdür. Örneğin, 18 yıllık hizmeti bulunan bir işçi için 18 haftalık (4,5 aylık) ücret tutarında kötü niyet tazminatı ödenir.

İŞE BAŞLAMAMA TAZMİNATI

İş Kanunu’ndan farklı olarak Türk Borçlar Kanunu’na tabi işlerde işçi haklı bir sebep olmaksızın işe başlamazsa veya aniden işi bırakırsa işveren işçinin ücretinin dörtte biri kadar tazminat isteyebilir.

İKİ HAFTA YILLIK ÜCRETLİ İZİN

Borçlar Kanunu’na tabi çalışanlar en az bir yıl hizmeti varsa yılda iki hafta ücretli izin hakkına sahip bulunuyorlar. 18 yaşından küçük veya 50 yaşından büyük işçiler ise en az üç hafta ücretli izin kullanabilir.

İş Kanunu’na tabi işçilerin yıllık izin süresi ise 14 günden başlayıp 26 güne kadar çıkıyor. İş Kanunu’nda izin hesabı gün üzerinden yapıldığından, işçi hafta sonlarını birleştirerek daha uzun süre izin yapabilirken, Borçlar Kanunu’na tabi işçilerin böyle bir hakkı bulunmuyor.

ESNAFIN YANINDA ÇALIŞAN İŞÇİLER DİKKAT!

İş Kanunu’na göre, “507 Sayılı Esnaf ve Sanatkarlar Kanunu’nun 2’nci maddesinin tarifine uygun üç kişinin çalıştığı işyerlerinde” İş Kanunu değil Türk Borçlar Kanunu uygulanıyor.

2005 yılında 5362 Sayılı Esnaf ve Sanatkarlar Meslek Kuruluşları Kanunu çıkartıldı, 507 Sayılı Kanun yürürlükten kalktı. Ancak, 5362 Sayılı Kanun’da 507 Sayılı Kanun’daki söz konusu tanıma yer verilmedi.

Bununla birlikte Yargıtay, bir işçinin İş Kanunu’na mı Borçlar Kanunu’na mı tabi olduğunu belirlemek için 507 Sayılı Kanun’daki tanımı dikkate alıyor.

Nitekim Yargıtay 9’uncu Hukuk Dairesi’nin (Esas No: 2023/7480, Karar No: 2023/11884) yakın tarihli bir kararında 18 yıl minibüs sürücüsü olarak çalışan bir işçinin davasında iş mahkemesi işçiye 18 yıl kıdem tazminatı ödenmesini kararlaştırdı. Yargıtay, işçinin ayrıldığı tarihte esnafın kendisi dahil 3 kişinin çalışıp çalışmadığı tespit edilmediği gerekçesiyle iş mahkemesinin kararını bozdu.

Tekrar yapılacak yargılamada çalışan sayısının 3 kişi olduğu tespit edilirse, söz konusu sürücü 18 aylık ücret tutarında kıdem tazminatı yerine, mahkeme uygun bulursa sadece 4,5 aylık kötü niyet tazminatı alabilecek.