Taksici, servisçi, minibüsçü öfke kontrolünü niye sağlayamıyor?

Hemen her gün toplu taşıma araçlarının sürücülerinin trafikte bir olaya karıştığını görüyoruz, tanık oluyoruz. Otobüs, metrobüs, taksi, minibüs, servis hiç fark etmiyor. Bir bakmışsınız şoför, yol verme kavgasının tam ortasında hatta başrolünde; ortalığı savaş alanına çevirmiş. Bir bakmışsınız taşıdığı yolcuyla tartışmaya girmiş, öfkesine hakim olamamış yumruklar havalarda uçuşmuş. Oysa ki toplu taşıma araçlarının direksiyon koltuğuna oturanların öfke kontrollerini sağlayabiliyor olmaları o ‘şoför kartı’nı almalarının ilk koşulu olmalı. Peki toplu taşıma araçlarının sürücüleri, bir yetkinlik belgesi olan ‘şoför kartı’nı nasıl alıyor? Refleksleri, öfkeleri ölçülüyor mu? Aslında evet bir dizi kontrolden geçiyorlar. Bu kontrolün adı da ‘pisikoteknik test’… İşte o psikoteknik test de Sağlık Bakanlığı’na bağlı özel merkezler tarafından veriliyor. Türkiye çapında toplam 870 psikoteknik merkezi var. Sadece İstanbul’da 117 merkez…

Toplu taşıma aracı şoförü olmak isteyen kişi, (aslında tüm ticari araç kullanan sürücüler) öncelikle bu merkeze başvurmak zorunda. Toplu taşıma aracı şoför adayı, psikoteknik merkezde psikolog eşliğinde simülasyon cihazına giriyor. Bu similasyon cihazı şoför adayının doğru tepki, tepki hızı, analitik düşünme, görsel hafıza ve muhakeme yeteneğini ölçüyor. En son olarak da kişilik testine giriyor aday. Süreç böyle işliyor…

ADRESE TESLİM BELGE!

Yıl 2019’du… Bu psikoteknik merkezlerini mercek altına almış ve ‘madem böyle simülasyon cihazları, psikologlar eşliğinde kontroller sağlanıyor da neden otobüs, taksi, servis sürücüleri öfkelerine hakim olamıyor’ sorusunun peşine düşmüştüm. Ve yaptığım araştırmada çok ilginç bilgilere ulaşmıştım. Türkiye Trafik Güvenliği ve Psikoteknik Değerlendirme Merkezleri Derneği Başkanı Cengizhan Kutlu, o dönemde bazı merkezlerde yaşanan usulsüzlükleri ve bu hilelerle nasıl mücadele ettiklerini bir bir şöyle anlatmıştı:

“Otobüs, minibüs, taksi, servis şoförlerinin ve alkollü olduğu için ehliyetine el konan sürücülerin almak zorunda olduğu psikoteknik test sektöründe büyük oyunlar dönüyor. Derneğimiz ilk kurulduğunda yapılan usulsüzlükleri tespit edip 32 firmayı bakanlığa şikayet ettik. O zaman, yani 2016’da toplam 44 merkez vardı, bunlardan 32'si sahte belge düzenliyordu. Yoğun çabalarımız sonucunda sahte psikoteknik belge düzenleyen merkezlere yüklü cezalar yazıldı. Bir merkeze 1 milyon liraya varan cezalar kesildi, usulsüz belge düzenleyen merkezler kapatıldı.

Yasal mevzuata göre 1 merkez, 1 psikolog ve şoförlerin reflekslerini, dikkatini ölçen 1 psikoteknik test cihazıyla günde en fazla 8 test yapabilir. Ancak gördük ki bazı merkezler ayda 5 bin belge veriyor. Örneğin Bursa'da otobüs, servis ya da taksi şoförlerinin alacağı belgeler için başvurular toplu olarak farklı bir il’ e gönderiliyor, orada şoförler hiçbir teste girmeden psikoteknik belge düzenlenip kargoyla gönderiliyor.

Bu tespitlerimizin ardından Türkiye Trafik Güvenliği ve Psikoteknik Değerlendirme Merkezleri Derneği'ni kurduk. Derneğimizin yoğun çabalarıyla geçen yıl merkezlere kamera zorunluluğu geldi. Yani psikoteknik test cihazına oturan şoförün test aşamasının görüntülenmesi gerekiyor. Ne var ki kamera sisteminde bile sahtekarlıklar yapılıyor."

ŞEYTANIN AKLINA GELMEYECEK NUMARA!

Cengizhan Kutlu'ya "Kameraya rağmen nasıl sahtekarlık yapılıyor?" diye sorduğumda anlattıkları, şeytanın aklına gelmeyecek yöntemlerdi:

"Mesela kameranın açısı değiştiriliyor, teste girenin yüzü belli olmayacak şekilde bir açıyla belgeyi alacak kişi yerine başka biri simülasyon cihazına giriyor. Ya da belgeyi alacak gerçek kişi psikoteknik test cihazına oturdu diyelim, arkadan sufle vererek yönlendiriliyor. Psikoteknik merkezlerinde psikolog eşliğinde yapılan psikoteknik test cihazındaki testin sonuç raporu psikiyatra gönderiliyor. Psikiyatr, şoförü muayene ederek refleks ve öfke kontrolüyle ilgili sorun olmadığına dair onay verirse şoförlere psikoteknik belge veriliyor. Ancak örneğin önce bizim tespit ettiğimiz, sonra da Sağlık Bakanlığı’na gönderdiğimiz ve bakanlık yetkililerinin de tespit ettiği bazı sahte psikoteknik belgelerde; şoför Rize'de simülasyon testine girmiş, yarım saat sonra Nevşehir'de psikiyatr muayene edip onaylamış. Yine başka bir örnekte Uşak'ta teste giriyor, İzmir'deki psikiyatr muayene edip onaylıyor.”

İşte o zaman yani 4 yıl önce bizzat psikoteknik merkezleri derneği başkanı anlatmıştı bu usulsüzlükleri. 20 binden fazla usulsüz alınan, belgenin iptal edildiğini söylemişti. O dönem büyük ses getiren bu araştırma yazımın hemen ardından testin kapsamı genişletilmiş, ticari araç kullanan nalbura da, evlere ticari aracıyla servis yapan bakkala da, TIR şoförüne de psikoteknik test şartı getirilmişti.

"ÖFKE KONTROLÜ DEĞİL RİSK ÖLÇÜMÜ"

Peki… Aradan geçen 4 yılın ardından şimdi durum ne? İstanbul Anadolu Yakası Psikoteknik Merkezleri Derneği Başkanı Dilek Ar’la konuştum. Denetimlerin yeterli olup olmadığını, bu merkezlerde geçmişte olduğu gibi hala usulsüzler olup olmadığını sordum. Dilek Ar, öncelikle şunun altını çizdi: “Psikoteknik merkezlerinde yapılan Öfke kontrolü değil, kaza risk ölçümüdür. Yani biz psikoteknik merkezlerinde sürücünün psiko-motor becerileri yönünden kaza risk durumunu ölçümlüyoruz. Testlerimizin içerisinde yer alan Kişilik Envanteri testi ise psikiyatri için referans olması adına uygulanan bir testtir. Psikoteknik değerlendirme testler dünya üzerinde sürücünün kaza risk ölçümünü yapabilen tek sistemdir. Bu testlerin amacı olası trafik kazalarının azaltılmasına katkı sağlamaktır.”

5 YILDA BİR ALINMAK ZORUNDA

Toplu taşıma araç sürücülerinin ‘şoför belgesi’ alırken ve sonrasında da 5 yılda bir almak zorunda olduğu psikoteknik belgenin şu anda nasıl verildiğini şöyle anlattı Dilek Ar: “Aday, psikoteknik test cihazında 1 saat boyunca bazı 9/12 farklı testten geçiyor. Bu arada psikoteknik test cihazını görür şekilde 2 kamera var. Aday psikoteknik test cihazındayken psikolog da kontrol odasından adayı gözlüyor. Bu izleme sırasındaki aday ile ilgili görüşlerini çıkan test sonucu ile birlikte e-rapor sistemine ekliyor. Eğer aday psikoteknik test cihazında öfkesini kontrol edemediyse örneğin cihaz kullanımı sert ve agresif, aşırı stres altındaysa ya da dikkat dağınıklığı gibi davranışlar sergilediyse psikolog gözlemlerini sonuca ekliyor. Cihazdan ‘yeterli ya da yetersiz’ şeklinde sonuç çıkıyor. Bu sonuç da direkt e-rapor sistemine işleniyor psikoloğun görüşleriyle beraber. Sonrasında da psikiyatr sürücünün TC numarası ile Sağlık Bakanlığı e-rapor sistemi üzerinden rapor sonucunu ve psikolog görüşünü görüyor ve nihai onayı veriyor ya da vermiyor.

Önceki yıllarda psikoteknik merkezlerinde usulsüzlükler yoğun olarak meydana gelebiliyordu. Fakat e-rapor sistemine geçişle birlikte sahte rapor veya usülsüz rapor verilmesinin çok büyük ölçüde önüne geçildi. Usulsüzlükler minimize edildi.

Psikoteknik merkezleri,Sağlık Bakanlığı yetkili birimleri tarafından 6 ayda bir denetleniyor. Rastgele seçilen bir kişi üzerinden denetim yapılıyor. Denetimlerde başta ortam kamerası, cihaza entegre edilen kamera ve hatta kanunen zorunlu hale getirilmiş koridor kamerası bile denetleniyor. Peki çok çok az da olsa usulsüzlük nasıl olabilir. Şu olabilir; Aday cihaza girdiğinde başka bir kişi kopya verebilir. Ancak kameralar da çok sıkı denetlendiğinden bu üsülsüzlük çok çok az.”

ASIL YETKİ PSİKİYATRDA

Dilek Ar, psikoteknik belgede asıl yetkinin ise pskiyatrda olduğunun altını çiziyor: “Örneğin bir adaya test sonucu ‘yetersiz’ çıktı. Aday girmiş olduğu testlerden herhangi bir tanesinden yetersiz skor üretmesi halinde test sonucu yetersiz çıkmaktadır. Bu sonuca merkezlerin müdahale etmesi gibi bir durum söz konusu değildir. Aday test sonrası psikiyatri hekimi kontrolünde test süresince üretmiş olduğu skorlar hekim tarafından değerlendirilir ve rapor nihai şeklini alarak e-devlete yansır. Psikiyatr aday testlerden yetersiz veya yeterli sonuç almış olsa dahi nihayi kararı verecek mercidir. Testlerden yetersiz skor üreten bir sürücünün skor dereceleri ve testlerdeki başarı durumuna göre vereceği yeterlidir görüşü rapor sonucuna yeterli olarak yansımaktadır. Yine aynı şekilde aday testlerden yeterli skoru üretmiş fakat ilaç kullanımı vb durumları e-rapor üzerinden görüntüleyebildiği için yetersiz sonuç verebilir. Bu raporun son halidir ve sonuç yetersiz olacaktır.

Dilek Ar'a "Peki bunca önleme rağmen nasıl oluyor da trafikte öfkesine yenilen toplu taşıma araç sürücüleriyle karşılaşıyoruz" sorusunu sorduğumda aldığım yanıt şu oldu:

"BELGE ALMAYA GELEN SERVİS ŞOFÖRÜ HİÇ GÖRMEDİM"

"Şehir içi Trafik denetimlerinde polis tarafından psikoteknik belge sorulmuyor. Oysa ki mutlaka sorgulanması gerekiyor. Yasaya göre psikoteknik belgesinin her 5 yılda bir yeniden teste girilerek alınması gerekiyor. Fakat bu sürenin 2 yıla düşmesinde yarar var. Hatta trafik kazalarının azaltılması adına ehliyet alımları öncesinde herkesin en azından bu kaza risk ölçümlemesini yapabilen psikoteknik değerlendirme testinden geçmesi gerekli. Avrupa’da ehliyet öncesinde bir dizi testten geçiyor kişi. Psikoteknik merkezlerine en çok taksiciler geliyor. Çünkü ruhsatlarına işliyor bu belge. Ancak servis araçlarının ruhsatlarına işlenmiyor. Servislerde ruhsat firmaların üstüne olduğundan ruhsatta görünmüyor sürücünün psikoteknik belgesinin olup olmadığı. Ben daha hiç servis şoförünün psikoteknik belge almak için geldiğini görmedim. Özellikle toplu taşıma araçlarının sürücülerine yönelik trafikte denetimler sıklaştığında bize başvurular da yoğunlaşıyor. Trafikteki denetim çok önemli. Büyükşehirlerde UKOME’ler tarafından, iller de ise il trafik komisyonları tarafından şehir içi trafik denetimlerinin yapılabilmesi kararı alınarak bir an önce denetimlerin trafik ekiplerince yapılmasının önünün açılması gerekiyor.

Şu an bir çok merkez psikologlar tarafından açılıp işletilmeye başlandı. İşin maddi boyutundan çok manevi kısmı ön plana çıktı. Psikoteknik değerlendirme başta trafik kazalarının azaltılması olmak üzere doğru işe doğru personel seçiminde de büyük önem arz edecek bir uygulama.”

*Haberin fotoğrafı İHA tarafından servis edilmiştir.