Yersiz ödeme affından kimler yararlanacak?

TBMM Plan Bütçe Komisyonu’nda milyonlarca kişiyi ilgilendiren torba kanun teklifinin geçen hafta başlanan görüşmelerine bugün devam edilecek. Öğrenim kredisi borçlarının faizleri ile 5 milyon dolayındaki dar gelirlinin 2 bin liraya kadar olan borçlarının silinmesine ilişkin düzenlemeler içeren kanun teklifinde 65 yaş aylığı, engelli aylığı, evde bakım parası alanlara ilişkin de af düzenlemeleri yer alıyor.

TBMM’de bu tür kanun teklifleri görüşülürken en büyük eleştiri konularından birini, getirilen düzenlemenin etki analizi konusunda Meclis’e tatmin edici bilgi sunulmaması oluşturur. Milletvekilleri, üzerinde tartıştıkları, lehte veya aleyhte oy kullandıkları düzenlemenin ekonomik ve mali etkilerine ilişkin analiz yapılmamasını haklı olarak eleştiri konusu yaparlar. Komisyon gündemindeki teklif için Hazine ve Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Gençlik ve Spor Bakanlığı başta olmak üzere ilgili kurumlar tarafından hazırlanan kapsamlı etki analizi, milletvekillerine dağıtıldı.

2022 Sayılı Kanun uyarınca, muhtaç durumda olup 65 yaşını doldurmuş vatandaşlara 65 yaş aylığı, engelli vatandaşlara ise engelli aylığı bağlanıyor. Muhtaçlık kriteri ise hanedeki kişi başına gelirin net asgari ücretin 3’te 1’inden az olması.

Gelir veya engellilik durumunda değişiklik tespit edildiğinde yersiz ödenen söz konusu aylıklar geri isteniyor. Ancak, vatandaşlar ödeyemedikleri için borçlu duruma düşüyor. En son 2014 yılında çıkartılan kanunla, o tarihe kadar bu şekilde yersiz ödemelerden dolayı birikmiş borçlar affedildi.

Af düzenlemesinden bu yana geçen 8 yıllık dönemde 204 bin 418 vatandaş için 639.9 milyon lira tutarında yersiz ödeme borcu ortaya çıktı. Bunun 73.6 milyon liralık kısmı 53 bin 652 vatandaştan tahsil edildi. Halen 163 bin 572 vatandaşın 566.3 milyon lira tutarında yersiz ödeme borcu bulunuyor.

Yersiz ödemelerin en büyük kısmını 71 bin 867 kişi ile ölüm kaynaklı olanlar oluşturuyor. 65 yaş aylığı ve engelli aylığı ödemeleri bir önceki ayın 25’inde hazırlanan liste üzerinden ilgili ayın 5’inci günü peşin olarak yapılıyor. Örneğin 5 Ekim 2022 tarihinde yaşlı ve engelli aylığı alan kişilerin listesi 25 Eylül tarihinde hazırlandı. Listenin oluşturulduğu 25 Eylül ile 30 Eylül arasında hayatını kaybeden kişiler için yapılan ödemenin hak sahibinin yakınlarınca çekilmemesi, iade edilmesi gerekiyor.

PTT ile entegrasyon altyapısı geliştirildiği için ödeme listesinin oluştuğu tarih ile ilgili ayın son günü arasındaki dönemde hayatını kaybeden veya durumunda değişiklik olduğu tespit edilen kişilerin ödemeleri iptal ediliyor. Yersiz ödeme durumu, entegrasyon öncesine göre yüzde 96 oranında azaldı.

Teklifin yasalaşmasıyla 2014 yılından sonra 65 yaş aylığı ve engelli aylığı ile ilgili ortaya çıkan 566.3 milyon liralık yersiz ödeme silinecek. Böylece 163 bin 572 vatandaş borçlu durumdan kurtulacak.

200 MİLYON LİRALIK EVDE BAKIM PARASI BORCU SİLİNECEK

2006 yılında uygulamaya konulan evde bakım yardımı, hane içinde kişi başına aylık geliri net asgari ücretin 3’te 2’sinden az olan engellilerin bakımıyla ilgilenen kişilere yapılıyor. Hane içinde kişi başına gelirin muhtaçlık kriterini aşması halinde yersiz ödenen evde bakım yardımı da faiziyle geri alınıyor.

Yersiz ödemeler çoğunlukla engel oranlarının değişmesi veya ailenin süreklilik arz etmeyen gelir elde etmesinden kaynaklanıyor. Engellilik oranıyla ilgili değişikliklerin büyük kısmı da aslında engellilik tespitine ilişkin sağlık kurulu raporu kriterlerinin değişmesinden kaynaklandı. Vatandaşın engellilik durumu değişmediği halde mevzuattaki değişiklikten dolayı yeniden rapor alındığında engellilik oranı daha düşük tespit edildiği için yersiz ödeme durumu oluştu. En son 2017 yılında çıkartılan af düzenlemesinden bu yana yaklaşık 18 bin dolayında vatandaş 200 milyon lira tutarındaki yersiz ödeme borcu ile karşı karşıya kaldı. Teklifin yasalaşmasıyla söz konusu borçlar silinecek.

HATALI ÖDENEN 860 MİLYON TL KÇÖ VE NAKDİ ÜCRET DESTEĞİNE AF

Covid-19 sebebiyle gerçekleştirilen kısa çalışma ödeneği başvurularının aceleye getirilmesi nedeniyle hatalı işlemlerden kaynaklı ortaya çıkan yersiz ödemeler 2020 yılı ekim ayında çıkartılan kanunla affedildi. Bu kapsamda 430 milyon liralık yersiz ödeme borcu silindi.

Sonradan hatalı işlemler nedeniyle ortaya çıkan yersiz kısa çalışma ödeneği ve nakdi ücret desteği tutarı ise 860 milyon liraya ulaştı. Teklif ile İşsizlik Fonu’ndan yapılan söz konusu yersiz ödemelerin tahsilinden vazgeçilecek.