Yoksa doğuştan tembel miyiz? İnsan doğası gereği tembel midir?

Aslında, birkaç haftalık tecritten sonra muhtemelen zaten öğrenmiş olduğunuz gibi, bu kadar basit değil. Biyolojik olarak mümkün olduğu kadar az şey yapmaya programlanmadığımız ortaya çıktı. Gerçekten de bizler etkinlikle gelişiyoruz. Ya da en azından meşgul olmakla dinlenebilmek arasında iyi bir denge sağlayarak hayatımızı devam ettiriyoruz.

Sıklıkla kolay seçeneği, en az dirençle karşılaşacağımız yolu, başarıya giden kestirme yolu aradığımız doğrudur. Uzaktan kumandanız varsa, neden kalkıp TV'nin kendisinden kanal değiştiresiniz? Araban varsa neden süpermarkete bisikletle gidiyorsun? Bir iş arkadaşınızın yaptığının yarısı kadar iş yaparak paçayı sıyırabiliyorsanız, neden olmasın?

Her türlü iş veya çaba zihinsel ve fiziksel zorlama içerir. Bu nedenle mümkün olduğunda bundan kaçınmak mantıklıdır ve bazen tam da bunu yaparız. Bu bazen en az çaba ilkesi veya Zipf Yasası olarak bilinir, kimsenin çiğnemeye kalkışmadığını düşünebileceğiniz bir yasa.

Biyolojik olarak mümkün olduğunca az şey yapmaya programlanmadığımız ortaya çıktı. Aslında tembelleşmeyi sonradan öğreniyoruz.

Hiç kesinlikle hiçbir şey yapmamayı hayal ettin mi? Bütün bir öğleden sonra hamakta uzanmak. Sadece tavana bakıp sessizliği dinlemek. Kulağa hoş bir fikir gibi gelebilir ama aslında hiçbir şey yapmamak ve uykuyu denklemden çıkarmak çok zor olabilir. Birkaç yıl önce Virginia Üniversitesi'nde yapılan ünlü bir çalışmada katılımcılar birer birer tamamen boş bir odaya yönlendirildi ve tüm dikkat dağıtıcı unsurlar ortadan kaldırıldı. Telefonları, kitapları, ekranları yoktu ve kestirmelerine izin verilmedi. Ayak bileklerine elektrotlar takıldı ve 15 dakika yalnız bırakıldılar. Kısa bir süre dinlenmek ve rahatlamak için bir fırsattı.

Peki sonuç ne oldu? Yalnız bırakılmadan önce, katılımcılara elektrik şoku veren bir makineye bağlı bir bilgisayar tuşuna nasıl basılacağı gösterildi. Bir kez denedikten sonra kimsenin bir daha yapmak istemeyeceğini düşünebilirsiniz. Ancak gerçek pek de öyle değil. Aslında, erkeklerin yüzde 71'i ve kadınların yüzde 25'i tecritte kaldıkları süre boyunca kendilerine en az bir elektrik şoku verdi ve bir adam 190 kez kendi kendine şok verdi. Yapacak hiçbir şey olmamasının o kadar dayanılmaz olduğu ortaya çıktı ki katılımcıların çoğu, hiçbir şekilde dikkatlerini dağıtmadan katlanmak yerine aslında kendilerine işkence etmeyi tercih ettiler.

Bazen kolay yolu seçeriz ve elimizden geldiğince az şey yaparız. Ancak diğer zamanlarda, önemli ölçüde çaba harcamamız gerektiği durumlara daha çok değer veririz.

Bu deney aşırı bir örnek, ancak günlük hayattan biliyoruz ki insanlar sürekli olarak yapmaları gerekmeyen ve bazen acı veren şeyleri yapmayı seçerler. Maraton koşan veya spor salonunda ceza rejimleri uygulayan tüm arkadaşlarınızı düşünün. Sağlık ve zindelik için gerekenin çok ötesine geçiyorlar. Peki ya Dünya'nın kutuplarına ulaşmak için buzları aşan ya da dünyayı dolaşan insanlara ne demeli?

Toronto Üniversitesi'nden Michael Inzlicht buna çaba paradoksu diyor. Bazen kolay yolu seçeriz ve elimizden geldiğince az şey yaparız, ancak diğer zamanlarda, önemli ölçüde çaba harcamamız gerektiğinde durumlara daha çok değer veririz. Çabanın içsel neşesi bize o kadar çok zevk veriyor ki kestirmeden gitmeyiz. Çözümü bulmak için bir arama motoru kullanmak yerine şifreli bir bulmaca üzerinde kafa yormak için saatler harcayabiliriz.

Bunu hayatın erken döneminde öğreniyoruz. Çocuklar olarak bize deneyim ve ikna yoluyla, çabanın ödüle yol açtığı öğretilir ve zamanla bu, bizi çabanın kendisi için zevk almaya şartlandırır. Bu öğrenilmiş çalışkanlık olarak bilinir.

Günümüzde pek çok dağ zirvesine fazla zorlanmadan ulaşılabilir, ancak birçoğu çabayı ödülün bir parçası olarak görür.

Dünyadaki birçok dağın zirvesine teleferik veya telesiyej ile ulaşılabilir. Ama tabii ki dağcılar turist rotasını kullanmaktansa donma koşullarında asılı duran, donma riskini göze alan dik bir kaya yüzünün kenarında gecelemeyi tercih ederler. Davranışsal iktisatçı George Loewenstein, bu sendromla ilgili makalesine George Mallory'nin ünlü sözünden sonra "Çünkü orada" adını verdi. İnsanların, ihtiyaç duymadıklarında bile hedeflere ulaşma ve durumları yönetme şansına karşı koyamayacaklarını açıklıyor.

Evde kalıp kendimizi izole ederken koltukta uzanmak ve televizyon izlemek zaman geçirme şeklimizin sadece bir kısmını oluşturacak.

Kendinizi kişisel olarak dağcıların tırmanışın zahmetinden ve tehlikelerinden bu kadar heyecan duymasıyla özdeşleştirmeseniz bile, çoğumuz insanların ev eşyalarına kendilerinin inşa ettikleri takdirde daha fazla değer verdiği bulgusu olan “Ikea etkisi” ile özdeşleşebiliriz.

Bütün bunlar şu anlama geliyor: Evde kalıp kendimizi izole ederken kanepede uzanmak ve televizyon izlemek, zaman geçirme şeklimizin sadece bir kısmını oluşturacak. Birkaç hafta tembellik yapmanın eğlenceli olduğunu düşünebiliriz ama aslında bu bizi dikkatimizi dağıtmaya itecektir. Zorunlu ve uzun süreli dinlenme, hasta olmadıkça ve vücudumuz bunu talep etmedikçe, gevşeme duygularına değil, huzursuzluk ve asabiyet duygularına yol açar. Evde zorunlu kalmamız gerektiğinde sıradan hayatta elimizden gelenin en iyisini yaptığımız ritimleri ve denge duygusunu olabildiğince çoğaltmanın yollarını bulmalıyız.

Bu yüzden egzersiz yapmak, kendimize görevler belirlemek, zahmetli ve zor olan şeyleri yapmak önemlidir. Ve hepimiz, psikolog Mihaly Csikszentmihalyi'nin Akış: Optimal Deneyim Psikolojisi adlı kitabında akış olarak adlandırdığı şeyi teşvik eden etkinlikler veya deneyimler arıyor olmalıyız. Bunlar, resim yapmak, bahçıvanlık yapmak veya yapboz yapmak gibi bizi o kadar meşgul eden işlerdir ki zamanın geçtiğini fark etmeyiz ve diğer her şey hakkında endişelenmeyi bırakırız.

Normal zamanlarda çoğumuz dinlenmeyi yeterince ciddiye almayız. Bu nedenle, bu istisnai dönemde, mümkünse daha fazla dinlenme fırsatını kucaklamalıyız ve gerçekten de kapanıştan sonra bu daha dengeli dinlenme ve meşguliyet ritimlerini hayatımıza almalıyız. Ancak bu zor dönemde içgüdüsel olarak tembel yaratıklar olmadığımızı göreceğiz. Gerçekten de garip bir şekilde, daha az çalışıp daha çok dinlenmenin başlangıçta oldukça fazla çaba gerektirdiğini görebiliriz.

Kaynak: BBC