İleri gitmek için önce hatırlaman gerek

Gaz lambalarının zayıf, titrek ışıklarının insanların yüzlerini zar zor aydınlattığı kadrajlarla açılıyor ‘Dünyadan Haberler’ (News of the World)… Yüzbaşı Jefferson Kyle Kidd’in (Tom Hanks) önüne koyduğu gazetelerden seçtiği ilk haberi okumasıyla ortama egemen olan karanlık, biraz olsun dağılıyor sanki… Yorgun, bezgin, asık suratlı insanların yüzlerinde ilgi dolu ifadeler belirince, kendilerini daha büyük bir gerçekliğin parçası gibi gördüklerini hissediyoruz.

1870’de Amerikan İç Savaşı sonrasında, Texas’tayız… Güney eyaletlerinin kurduğu Konfederasyon cephesinde savaşa katılmış Texas’ta öfkeli bir yenilgi psikolojisi hâkim… Sokaklardaki Kuzeyli askerlerin varlığını, silah taşımanın yasak olmasını içlerine sindiremedikleri belli. Ortam her an gerilmeye hazır… Daha kötüsü, hınçlarını siyahlardan ve Amerikan yerlilerinden çıkarmak için fırsat kolluyorlar… Üniformasız işsiz eski Konfederasyon askerleri her suçu işlemeye hazır vaziyette ortalıkta dolaşırken, Yüzbaşı Jefferson Kyle Kidd gazete haberleri okuyarak kazanmaya çalışıyor hayatını… Aslında film ilerledikçe sadece haber okuyucusu değil, kalabalıkları etkisi altına almayı bilen gezgin bir hikâye anlatıcısı olduğunu anlıyoruz. Üstelik işini sadece para için değil, severek, inanarak yapıyor.

‘Dünyadan Haberler’, ilk bakışta iyi kalpli, yaşlı ve vicdanlı ‘kovboy’un küçük bir kız çocuğunu kurtarmasıyla ilgili görünüyor. Ama film bittiğinde kimin kimi kurtardığı belirsizleştiği gibi, derindeki asıl öykünün ABD’nin İç Savaş sonrası travmasından nasıl kurtulacağı sorusuyla ilgili olduğunu fark ediyoruz…

Filmin soruya açık ya da umutlu bir yanıt verdiğini söylemek mümkün değil… Ama 1870 itibarıyla ABD’de insanların bir araya gelip hikâyeler dinlemeye, birlikte sevinip üzülmeye her şeyden daha fazla gereksinim duyduğuna dair bir ima olduğu kesin… İşte tam da bu nedenle, eski usul bir ‘kızı kurtarma’ westerni seyretmiyoruz… ‘Dünyadan Haberler’ ABD tarihinden bir sayfa açmaya ve sadece 1870 üzerine değil, bugüne dair de bir şeyler söylemeye çalışıyor.

Yüzbaşı’nın uzaklardaki akrabalarına teslim etmek için sahip çıktığı Cicada / Johanna (Helena Zengel), ABD’nin bugün dahi kurtulamadığı ırkçılık, ayrımcılık batağının anlamsızlığını ifşa eden bir karakter. Çünkü Johanna sarışın, mavi gözlü, Alman asıllı bir Kiyova yerlisi… Küçük yaşta kaçırıldığı ve bir Kiyova gibi yetiştirildiği için kendini beyazların dünyasına ait hissedemiyor. Kaldı ki, onların dilini dahi konuşamıyor…

Öte yandan, filmin bir yerinde Elizabeth Marvel’ın canlandırdığı Mrs. Gannett’in vurguladığı gibi iki kez yetim kalmış bir çocuk o… Önce Alman kökenli öz anne babasını, sonra da Kiyovalı ailesini kaybetmiş ve genç yaşta Amerika’nın kıyıcılığını iki kez yaşamış biri.

Kim medeni kim vahşi belli değil ama filmin bütününe baktığınızda Texaslı beyazların dünyasında bir uygarlık sorunu olduğu açık… Washington’daki merkezi iktidarın henüz her şeye egemen olamadığı bir geçiş dönemindeler… Kaldı ki, film tümüyle bu geçiş döneminin sorunlarıyla ilgili. Yerliler silah zoruyla topraklarından göçe zorlanıyor; yeni yerleşimciler işgal edilmiş topraklara yayılıyor ve şehirler, kasabalar arasındaki kontrol dışı bölgelerde yasalar değil, silahların sözü geçiyor.

Paulette Jiles’in romanından yönetmen Paul Greengrass ve Luke Davies tarafından filme uyarlanan ‘Dünyadan Haberler’de Texas ve ötesindeki kanunsuz topraklarda vahşi, sert, ölümcül bir ortam var. Finale doğru gördüğümüz daha düzenli ve görece medeni yerleşim yerlerinde ise geçim mücadelesini, zor hayat koşullarını ve huzursuzluğu hissediyoruz. Yerleşimcilerin, Alman çiftçilerin, büyük kiliseli kasabalar kurmuş Katoliklerin hayatında da mutluluktan söz etmek zor. Finale kadar bir şeylerin biraz olsun iyiye gitmesini beklediğiniz zor bir yolculuk filmi bekliyor sizi… Yolculuk sırasında Yüzbaşı Kidd ve Johanna’nın atlattıkları çeşitli badirelerden sonra açıkçası tam olarak rahatlayamıyoruz. Çünkü ırkçılığın bölge insanlarının iliklerine işlediği besbelli… Irkçı çete reisi Mr. Farley’in (Thomas Francis Murphy) Yüzbaşı’ya okuması için verdiği gazeteden de anlaşıldığı gibi yerlileri ve Afrika kökenlileri öldürmenin bir tür Amerikan kıyım folkloruna dönüştüğü o topraklara huzurun gelmesi kolay değil.

İç Savaş’ta yanlış tarafta yer almanın ve işlediği savaş suçlarının vicdani sıkıntılarını yaşayan Yüzbaşı Kidd’in, alışageldiğimiz western kahramanlarından en farklı yanı, kefaretini ödeme biçimi… Irkçı Mr. Farley’e itaat etmediği sahneye biraz buradan bakmak gerek… Yüzbaşı Kidd, ırkçılıkla yetişen Güneylilere, gazeteler aracılığıyla daha büyük bir dünyanın, gelişen uygarlığın bir parçası olduklarını hatırlatmak istiyor. Seçtiği haberler ırkçı perspektiflerin ötesindeki yeni bir dünyayı yansıtıyor. Sözgelimi, madende sıkışıp kalan işçilerin yaşam mücadelesinin herkesi yakalayacağını biliyor. Çünkü insanların öncelikle geçim derdinde olduğunun farkında… Sinmeden ve teslim olmadan mücadele etmesi gerektiğini düşünen bir karakter. Gazetelerin, hikâyelerin çok şey değiştireceğine inanıyor.

Tom Hanks, Yüzbaşı Kidd’e her zamanki gibi kendi tarzını getiriyor, karakterin insani değerlerini, duygularını, onulmaz acılarını öne çıkarıyor. Elinin titremesi ve savaş öncesindeki mesleğiyle biraz ‘Er Ryan’ı Kurtarmak’taki Yüzbaşı Miller’i hatırlatıyor. Yüzbaşı Kidd üzerinden baktığımızda vicdan ve kefaret üzerine bir film seyrediyoruz.

‘Dünyadan Haberler’, hikâyesi itibarıyla ilk bakışta John Ford’un yönettiği western klasiği ‘The Searchers’ı (Çöl Aslanı) akla getiriyor. 1956 yapımı o filmde eski Konfederasyon askeri Ethan Edwards (John Wayne), yerlilerin yanında büyümüş, aslında kurtarılmak istemeyen bir genç kızı ‘ait olduğunu düşündüğü’ yere götürmeye çalışır. ‘Dünyadan Haberler’deki Johanna da bir beyaz tarafından kurtarılmak ya da biyolojik kökenlerine dönmeyi kesinlikle istemeyen bir kız çocuğu ama her şeyiyle sahipsiz durumda. Kiyova geleneklerine göre yetiştirilmiş bir çocuk olarak Alman akrabalarının yanında huzuru bulup bulamayacağı da belli değil.

Öte yandan, ağır travmalarla dolu geçmişine rağmen Yüzbaşı Kidd’in tahmin ettiğinden daha güçlü bir karakter… Kaldı ki, filmin belki en çarpıcı sözü ondan geliyor. ‘İleri gitmek için önce hatırlaman gerek’ diyor Johanna, geçmişteki her şeyi unutması gerektiğini söyleyen Yüzbaşı Kidd’e… Sadece bireyler için değil, toplumlar için de doğru tespit…

Tam da burada, ‘Dünyadan Haberler’in, ABD tarihine bugünü daha iyi anlamak için bakan ‘Gangs of New York’ (2002) ve ‘There Will Be Blood’ (2007) gibi filmleri hatırlattığını düşünüyorum. Her ikisi de ABD’yi geçmiş üzerinden anlamaya, çözmeye çalışan filmlerdir…

Western özü gereği hiçbir zaman apolitik bir janr olmamıştır. Sergio Leone’nin biçimci spagetti westernleri dahi uygarlıkla kaba kuvvet arasında gidip gelen bir ülkenin kuruluş sancılarından beslenir… Ama her zaman daha politik westernler vardır. ‘Dünyadan Haberler’ onlardan biri…

Öte yandan, kendini türün estetik güzelliklerine kaptıran postmodern ya da biçimci bir western değil. Yönetmen Paul Greengrass’ın yola çıkarken hedefi neydi kestirmek zor ama biçim olarak eski usul klasik Amerikan westernine daha yakın bir işe imza attığını düşünüyorum. Gerçekçi aksiyonda uzmanlaşmış, hareketli el kamerasını, hızlı kurguyu seven bir yönetmen için sade bir film ‘Dünyadan Haberler’… Kuşkusuz klasik westernde pek göremeyeceğimiz drone çekimlerine ve hareketli kamera kullanımına arada rastlıyoruz. Düzlükleri, kayalıkları, uçsuz bucaksız bozkırları, ormanlarıyla alışageldik bir western dekorunda geçen filmde hem Greengrass hem görüntü yönetmeni Dariusz Wolski, estetik süslerden ve fazlalıklardan özellikle uzak duruyorlar.

Görüntü ve aydınlatma gerçekçi ama sıcak, canlı renkleri çok sık görmüyoruz. Baskın duygu hüzün… Gece sahnelerinde dönemin koşullarına uygun karanlık bir atmosfer var. Çatışma sahneleri ise spagetti ve postmodern westernlere oranla daha ‘eski usul’ duruyor. Filmin en iyi ve akılda kalıcı sahnesi ise bence kum fırtınası. Özellikle yerlilerin göçü görüntüyle yazılmış bir şiir gibi ve filmin görsel açıdan zirve anlarından biri, en güçlü imgesi…

‘Dünyadan Haberler’, western yanından ziyade politik alt metinleri ve duygusal öyküsüyle ayakta duran bir film… 2019 yapımı ‘Systemcrasher’da önemli ödüller kazandığı çarpıcı oyunculuğuyla hafızalarda iz bırakan 2008 doğumlu Alman oyuncu Helena Zengel yine iyi bir performans sergiliyor. Altın Küre ve Oyuncular Birliği (SAG) ödüllerine yardımcı kadın oyuncu dalında aday gösterildiğini belirtelim.

James Newton Howard’ın müzikleri ve Dariusz Wolski’nin görüntü yönetimiyle de dikkat çeken ‘Dünyadan Haberler’i, yeni ve iyi bir film seyretmek isteyenlere öneririm.

2021 Oscar ödüllerinde en iyi film adayları arasına girebileceği tahmin edilen ‘Dünyadan Haberler’, ABD’de geçtiğimiz aralık ayının sonunda sinema salonlarında gösterime girdi. 10 Şubat’tan itibaren ise Netflix içeriğine dahil oldu…

7.5/10