Tarımı sadece Atatürk modeli kurtarır

Cumhuriyetimizin gençlik yıllarındaki büyük ekonomi mucizesinin nasıl başarıldığını bilimsel açıdan incelediğimden bu yana Atatürk’ün o dönemde imkansız gibi duran bu büyük işi nasıl başarmış olduğunu anlamaya çalışıyorum.

Gayet tabii ki o bir dehaydı, ulusların ancak asırlar içinde eğer şanslıysalar bile nadiren görebilecekleri türde bir insandı, bunları tabii ki biliyorum.

Ama yine de ekonomisi neredeyse sıfırlanmış düzeyde olan, yıkıma uğramış bir ülkede onun ekonomi mucizesini nasıl yaratmış olduğunu sadece onun dehası ile açıklamak bile mümkün değildi. Çünkü bir dehanın bile zor başarabileceği bir iş başarılmıştı, 1923-1938 arasında.

Atatürk bir işe girişmeden önce daima çok düşünüp üzerinde çok çalışırdı. Bunu yapabilmesi için yalnız kalması ve kendine düşünecek zaman ayırması gerekiyordu. Etrafı sürekli insanlarla çevrili olduğundan herkes ondan devamlı bir şeyler beklediğinden o da kendine düşünmeye zaman ayırmak için mecburen az uyumaya başladı. Uyuması gerektiği zamanlarda durmadan okur, çalışır, yazar ve düşünürdü.

Mustafa Kemal’i bu yönüyle anlatan İlber Ortaylı ‘İnsan Geleceğini Nasıl Kurar’ başlıklı çalışmasında ‘Atatürk’ün düşünebilmek için yalnız kalmaya ihtiyaç duyduğunu, yalnızlığını sürdürebilmek için de uykusundan feragat ettiğini. O yüzden de sağlık bakımından çabuk çöktüğünü' anlatıyor. (sayfa 27).

Atatürk büyük devlet adamıydı ama bir ekonomi eğitimi almamıştı. Ancak buna rağmen bilgisinin çok az olması gereken bir dalda bile sıfır düzeyde tükenmiş vaziyette devraldığı bir ekonomiyi, çok erken öldüğü 1938 yılında güçlü sanayi yapısı olan, sürekli büyüyen ve devamlı dış fazla veren bir ekonomi olarak halkına teslim ederek hayata veda etmişti.

Atatürk’ün ekonomi dalında kitap okuyup okumadığını bilmiyorum ama 17 Şubat 1923 tarihinde toplanan İzmir İktisat Kongresi bile onun bu konu üzerinde derin düşünmüş olduğunu gösteriyordu. Atatürk’ün genç cumhuriyetimizin ekonomik bağımsızlığı için neler yapılması gerektiğini anlattığı Kongre’nin açılış söylevini ekonomide yeni bir kurtuluş savaşına hazırlanıldığı bu dönemde herkesin en azından bir defa okuması gerekir.

Muhalefetin sembolik anlamı büyük olacak bir ikinci İzmir İktisat Kongresi düzenlemeyi ciddi biçimde düşünmesi çok güzel olurdu.

Atatürk bu düşünme ve konu hakkında çalışma sürecinden sonra bağımsız güçlü bir ekonomi kurulabilmesi için ilk önce tarım sektörünün canlandırılarak güvence altına alınması ve sonra tarımdan girdilerin kullanıldığı ithal ikameci sanayileşme ile ülkenin yolunun açılacağını gördü.

OECD’nin yayınladığı ‘Capital and Finance in Agriculture’ çalışmasında 1960 koşullarında bile tarım sektöründe piyasaya yönelik üretim yapılabilmesi için gereken toprak miktarının alt sınırının 40 dönüm olduğu belirtilmişti.

Buna karşılık 1927 yılında yapılan bir hesaplamaya göre Türkiye çapında aile başına işlenen toprak miktarı ortalama 25 dönümdü. Düşünün koşulları, o günlerde tarım sektörü yoktu diyebiliriz.

Yani Türkiye kapitalist dünya sistemi içinde yer aldığı halde ekonominin büyük bölümünü oluşturan tarım sektörü açısından dünya sisteminin dışındaydı.

Atatürk ve kadrolarının ilk işi tarım sektörünü ‘geçimlik üretimden' çıkarıp piyasa için üretim yapar hale getirmekti. 1923-1929 dönemine Korkut Boratav’ın deyimiyle ‘açık ekonomi şartlarında yeniden inşa dönemi’ veya liberal dönem denilmesinin asıl sebebinin tarım küçük üreticiliğinin piyasa koşullarına açılması olduğunu bilmemiz gerekiyor.

Atatürk büyük vizyonu ile asıl ekonomik güç ve bağımsızlık getirecek planlı programlı devletçilik politikalarının olabilmesi için ekonominin her sektörünün piyasaya açık ve yol gösterici plandan gelecek sinyalleri alabilecek durumda olması gerektiğini görmüş ve 1923-29 dönemini daha sonraki asıl politikalara hazırlık dönemi olarak görmüştü. Anlayacağınız Atatürk bir emredici plan değil piyasa sinyalleri ile birlikte çalışacak bir 'yol gösterici plandan' yanaydı.

Köylülüğün oluşturulan stratejik plana uygun üretime geçebilmesini kolaylaştıran yeni oluşturulan destekleme alımları sistemiyle ve kurtuluş savaşından sonra yeniden örgütlenen Ziraat Bankası da devreye sokularak köylülüğün hem yeni açıldığı piyasa koşullarından darbe almaması sağlanırken hem de tarımın yeni sanayileşme ile uyumlu büyüyebilmesi için de tedbirler alındı.

1925 yılında Osmanlı'dan devralınan Aşar vergisinin kaldırılmasından sonra tarım sektöründe yaratılan kaynaklar hem 1927 yılında çıkarılan Teşviki Sanayi Kanunu'yla büyümeye başlayan yeni sanayide girdi olarak hem de ayrıca ihracata yönelik verimli bir şekilde yönlendirildi. 1923-29 döneminde devletin planlı programlı politikalar doğrultusunda ithali için sağladığı destek ve kolaylıkla 2 bin adet traktör de tarım sektörüne dağıtılmıştı. Zor durumdaki çiftçinin borcu nedeniyle traktörüne el konulduğu bugünlerde o geçmişi hatırlayıp, utanmanın yararı var.

Dediğim gibi eğer bir gün Atatürk’ün yalnızlığına çekildiği saatlerde Marx’ın Kapital’de anlattığı yeniden üretim şemalarını incelediği ortaya çıkarsa hiç şaşırmayacağım çünkü o yeniden üretim şemaları tarımı çöken bir ekonominin yaşaması ihtimalinin olmadığını gösteriyordu. Atatürk de bunu çok iyi anlamıştı.

Objektif gerçeklerden hareket edelim bugün tarım sektörümüzdeki koşullar, 1923'de ekonomisi olmayan ülkedeki koşullara benzemeye başladı. Atatürk’ün vizyonu sayesinde ekonomisinin omurgasını, yani tarım sektörünü güçlendiren genç cumhuriyetimizin planlı programlı sanayileşme dönemindeki başarıları döneme ait bütün göstergelerde görülebiliyor. Yani bugün ders almamız gereken her şey kendi geçmişimizden gelen bilgi birikimimizde var zaten.

Tarım sektörü kurtarıldıktan sonra girilen planlı programlı devletçi büyüme döneminde başta sanayide yılık büyüme oranı yüzde 10 civarındaydı. 1934 yılında kabul edilen Birinci Sanayi Planı'nda tamamlanması öngörülen 9 ayrı sektördeki 20 tesisten 19’u dönem sonunda bitirilmişti.

BİR ÜTOPYA GİBİ, OKUYUNCA ŞAŞIRABİLİRSİNİZ

Bugün çoğunuza bir ütopya gibi gelebilecek belki ama Atatürk modeli sayesinde dış ticarette sadece bir yıl hariç (1938) devamlı fazla verilmiş ve ülke bağımsız sanayileşmesine rağmen 1946'ya kadar döviz de biriktirebilmişti.

Sadece 1938 yılında dış açık verilmiş olması da devletçilik modelinin başarısının bir diğer göstergesidir. Çünkü 1938 gibi devletçilik uygulamasının yumuşatıldığı bir yılda dış ticarette yine açık verilmesi devletçi planlı programlı modelin ne kadar da doğru olduğu gösteren bir başka bilimsel rakamdır.

Atatürk uykusundan feda edip çalışmak ve düşünmek için kendi sağlığını tehlikeye atmamış olsaydı ve bir süre daha yönetimde kalabilseydi Türkiye’nin sıfırdan başlayan ekonomisinin merkez ülke konumuna geleceği kesindi.

Tarih keyfimize göre bugünkü psikolojik ihtiyaçlarımız doğrultusunda seçerek hatırladığımız geçmiş değildir.

Eğer yakın tarihimiz ideolojik saldırılardan koruyarak bütünüyle, sadece bize uyan tarafıyla değil, hatırlarsak bugünkü mücadelelerimiz açısından bize rehber olabilecek dersler orada kesin var.

Şu an ekonomimizin omurgası olması gereken tarım sektörü neredeyse yüz yıl öncesine dönmüş ve çökertilmiş durumda.

Öncelikle tarım sektörünü canlandırmak için bir acil plan ve daha sonra ekonominin tümü için planlı programlı stratejik plan gerekiyor. 100 yıl öncesindeki gibi davranmalıyız.

Bunu nasıl yapabileceğimizin ipuçları Atatürk'te var. Ve onun kadrolarının bilincine, bilgi birikimlerine sahip kadrolar hala daha hazır bekliyor. Türkiye bu bilgi birikimini, tarihi tecrübelerini devreye sokarsa yeni ekonomik kurtuluş savaşını kısa süre içinde kazanır ve iddia ediyorum çok kısa sürede bölgesinin İsviçre'si, yani bölgesel merkez ülkesi kesin olur.

Şunu da unutmayın Amerika, Atatürk modelini sürdürdüğü takdirde Türkiye'nin merkez ülke konumunda bir dünya gücü olacağını görmüş ve 1946 yılında Atatürk modeline müdahale de etmişti. Bu müdahale çok ilginç bir yakın geçmiş olayımızdır, bunu başka bir yazıda detayıyla anlatacağım ki, ikinci ekonomik kurtuluş savaşına hazırlanılması gerektiği bu günlerde herkes alması gereken dersi o geçmişimizden net alabilsin.

Ekonomi hakkında yazarken ben sıkça Dünya Sistemi ve Merkez, Çevre Ülkeler kavramlarını kullanırım.

Kapitalist Dünya Sistemi modelinin teorik çerçevesini Immanuel Wallerstein oluşturmuştur. Bu sistemde Kapialist Dünya Sistemi'nde hegemonik devlet olarak tanımlayabileceğimiz Amerika gibi global merkez ülkeler ve bölgesel merkez ülkeler, Almanya gibi, bulunur.

Çevre ülkeler sistemin güç hiyerarşisinin en alt düzeyinde bulunan bağımlı az gelişmiş ülkelerdir. Bunlar sistemde merkez ülkelerinin kendi ekonomik çıkarları için kontrol ettikleri ekonomilere sahiptirler. İkisinin arasında çevre olmaktan yeni kurtulmuş ama henüz merkez ülke konumuna gelememiş yarı-çevre ülkeler bulunur. Yarı çevre ülkelere bağımlı olan onun kontrolünde bulunan çevre ülkeler vardır ama aynı zamanda onu da kontrol eden onun bağımlı olduğu merkez ülkeler de bulunur.

Atatürk yönetime geldiğinde Türk ekonomisi çevre ülke konumunda bile değildi. Tarımı ve sanayisiyle Dünya Kapitalist Sistemin dışında bir ekonomi gibiydi. Atatürk ilk önce var olmayan ekonominin piyasasını 1923-29 arasında kurdurdu ve sonra da ülkeyi çevre konumundan kurtaracak adımları 1930-39 arasında attırdı.

Amerika kendi kontrolüne almaya çalıştığı dünya sisteminde Türkiye'nin Atatürk modelini sürdürdüğü takdirde bölgesel merkez ülke olacağını gördüğünden Türkiye'yi çevre konumunda tutabilmek için 1946 yılında Atatürk modeline müdahale etti. Bunu dediğim gibi sonra detayıyla anlatacağım.