İşsizlik Fonu’nda 616 milyar TL toplandı, 197 milyar TL birikti

İşsizlik Sigortası Fonu 8 Eylül 1999’da çıkartılan 4447 Sayılı Kanun ile kuruldu. Fona 1 Haziran 2000 tarihinden itibaren prim toplanmaya başlandı. İlk işsizlik maaşı ödemeleri ise 2002 yılı mart ayında yapıldı.

SORULARINIZ İÇİN: akivanc@haberturk.com

Fona ilk yıllarda işçilerin brüt ücretleri üzerinden yüzde 2 işçi, yüzde 3 işveren primi kesildi, devlet de yüzde 2 katkı sağladı. 2004 yılında yapılan değişiklik ile işçi primi yüzde 1’e, işveren primi yüzde 2’ye, devlet katkısı da yüzde 1’e indirildi. O tarihten bu yana prim kesintileri bu oranlar üzerinden yapılıyor.

Türkiye İş Kurumu (İŞKUR), fonun gelirlerini ve giderlerini 2011 yılının sonuna kadar birikimli olarak yayımlıyordu. Son veriye bakıldığında, başlangıçtan itibaren fona ne kadar işçi – işveren primi ve devlet katkısı yatırıldığı, faiz geliri elde edildiği topluca görülebiliyordu.

2012 yılından itibaren verilerin birikimli yayımlanmasına son verildi. Sadece cari yıl ile son iki yılda ayrı ayrı ne kadar gelir elde edildiği yayımlanmaya başladı. Böyle olunca, fonda başlangıçtan itibaren ne kadar para toplandığını görmek imkânsız hale geldi.

Aynı durum çalışanlara yapılan ödemeler dışındaki gider kalemleri için de geçerli. Fonda sadece işsizlik ödeneği, kısa çalışma ödeneği, yarım çalışma ödeneği, ücret garanti fonu gibi doğrudan çalışanlara yapılan ödemeler başından itibaren görülebiliyor.

Fonda bugüne dek ne kadar para toplandığını ve nerelere ne kadar harcama yapıldığını görebilmek için İŞKUR’un yıllık bültenleri ile İşsizlik Fonu için hazırlanan bağımsız denetim raporlarını tek tek incelemek gerekiyor.

FONA 23 YILDA 616.4 MİLYAR LİRA TOPLANDI

İşsizlik Sigortası Fonu’na 23 yıllık dönemde 263.1 milyar lira işçi ve işveren primi ödendi. Primlerin 3’te 1’i işçi, 3’te 2’si ise işveren payından oluşuyor. Toplanan işçi ve işveren priminin 3’te 1’i oranına karşılık gelmek üzere fona 88 milyar lira devlet katkısı yapıldı.

Fonda biriken paralar, harcamalar düşüldükten sonra devlet tahvili, hazine bonosu, mevduat gibi enstrümanlarda değerlendiriliyor. Bu şekilde 23 yıllık dönemde elde edilen faiz geliri 31 Aralık 2023 tarihi itibarıyla 214.5 milyar liraya ulaştı. Faiz gelirinin 29.4 milyarı 2022’de, 45 milyarı da 2023 yılında elde edildi.

Fonda “Diğer gelirler” kaleminde ise 23 yılda 50.8 milyar lira toplandı. Önceki yıllarda yıllık bazda 1 milyar lirayı geçmeyen “Değer gelirler”, 2022 yılında 6.9 milyar lira, 2023 yılında ise 35.4 milyar lira oldu. Bağımsız denetim raporuna göre, “Diğer gelirler”deki artış “Devlet katkısı iadesi (MEB – YÖK)” kaleminden kaynaklanıyor. İŞKUR yetkilileri, 3308 Sayılı Mesleki Eğitim Kanunu uyarınca meslek lisesi ve mühendislik fakültesi öğrencileri için uygulanan staj desteği ödemelerinin öncelikle İşsizlik Sigortası Fonu'ndan karşılandığını, 2 ay içerisinde de Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bütçesinden fona geri aktarıldığını, bu tutarların "Diğer gelirler" başlığı altında izlendiğini belirttiler.

EN BÜYÜK HARCAMA TEŞVİK VE DESTEKLERE

İşsizlik Sigortası Fonu’nun kurulduğu tarihten 2023 yılı sonuna kadar olan dönemde 19 milyon 88 bin 777 kişi işsizlik başvurusunda bulundu. Bunlardan 10 milyon 417 bin 560 kişiye 69.5 milyar lira işsizlik ödeneği verildi. İşsizlik ödeneği alınan kişiler adına ödenen genel sağlık sigortası (GSS) primleri, damga vergisi ve işlem giderleriyle birlikte 23 yılda işsizlik ödeneği için yapılan harcama 76.9 milyar liraya ulaştı.

Özellikle pandemi dönemi, 2008 krizi ve 6 Şubat depremi başta olmak üzere kriz döneminde çalışmaya ara verilen işletmelerdeki işçilere verilen kısa çalışma ödeneği toplam 38.4 milyar lira, kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayanlara verilen nakdi ücret desteği ise 14.6 milyar lira oldu.

Fondan işletmelere verilen teşvik ve destekler için 141.1 milyar lira, işbaşı eğitim programları için 64 milyar lira, aktif işgücü programları için 51.4 milyar lira harcama yapıldı. Sadece 2023 yılında aktif işgücü programlarına 13.1 milyar, işbaşı eğitim programlarına 38.6 milyar, teşvik ve destek ödemelerine 39.9 milyar lira harcandı.

İşsizlik Sigortası Fonu’nun faiz gelirlerinden başlangıçta vergi alınmıyordu. Sonradan yapılan değişiklik ile 1 Ocak 2006 tarihinden itibaren vergi alınmaya başlandı. 30 Eylül 2023 tarihi itibarıyla fondan alınan vergi tutarı 18 milyar lirayı aştı.

FONDA 197 MİLYAR LİRA BİRİKTİ

Yukarıda sayılan harcamalardan sonra fonun toplam varlıkları 31 Aralık 2023 tarihi itibarıyla 197 milyar lira oldu. Pandemi dolayısıyla 2021 yılında 90.8 milyar liraya kadar gerileyen fonun varlıkları 2022 ve 2023 yılında önemli ölçüde toparlandı.

Fondan 2008-2013 yılları arasında Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) başta olmak üzere ekonomik kalkınma ve sosyal gelişmeye yönelik yatırımlarda kullanılmak üzere bütçeye toplam 11.9 milyar lira aktarıldı. Söz konusu para fona henüz iade edilmedi.