Askerlik ve doğum borçlanmasına vergi iadesi işçi ve memurun hakkı

ASKERLİK BORÇLANMASINI VERGİDEN İNDİRMEK İÇİN NE YAPMALIYIM?

EYT’den yararlanmak için eksik prim günlerimi tamamlamak amacıyla askerlik borçlanması yaptım. İşyerinin personel müdürüne, askerlik borçlanması için ödediğim primin gelir vergisi matrahından indirildiğini haziran ayında söyledim. Sizin bu konudaki yazılarınızı gösterdim ama bilgisinin olmadığını, araştıracağını söyledi. Sezonluk işçi olarak çalıştığımdan sezon bitmeden işlem yapılmasını istedim. Manavgat Vergi Dairesine sordum, onlar da bilmediklerini ama işyerine yazılı olarak başvuru yapmamı söylediler. 13 Kasım 2023 tarihinde (19) koduyla mevsimlik iş bitimi nedeniyle işten çıktım. Brüt maaşım 19.500 TL. Nasıl bir yol izlemeliyim? Dava açmak istersem hangi mahkemeye başvurmalıyım? (İsmi saklı)

SORULARINIZ İÇİN: akivanc@haberturk.com

Bu konuda özellikle muhasebe birimlerinde bilgi eksikliği olduğu anlaşılıyor. Sizin gibi birçok okurdan benzer mesajlar geliyor.

Konuyla ilgili öncelikle genel bir bilgilendirme yapayım. 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 63’üncü maddesinin birinci fıkrasının (2) numaralı bendinde emekli sandıkları ile 506 Sayılı Kanunun geçici 20’nci maddesinde belirtilen sandıklara ödenen aidat ve primler kazançlardan indirilir. Konuyla ilgili ayrıntılar 111 Seri Nolu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nin “Emekli Sandığı ve Sosyal Sigorta Kurumlarına Ödenen Borçlanma Aidat ve Primleri” başlıklı bölümünde düzenlenmektedir. Tebliğde, Emekli Sandığı ve Sosyal Sigorta Kurumlarının üyelerine çeşitli kanunlarla, daha önceki dönemlerde ödenmemiş aidat veya primleri borçlanma suretiyle ödeme ve dolayısıyla emekliliğe esas alınacak hizmet sürelerini uzatabilme hakkı tanındığı belirtildi. Bu ödemelerin de Gelir Vergisi Kanunu’nun 63/2 maddesinde sayılan aidat ve primler niteliğinde olduğu, bunların da ücretin gerçek safi tutarının hesaplanması sırasında gider olarak indirilmesinin kanun lafzına ve ruhuna uygun görüldüğü ifade edildi.

Buna göre, askerlik, doğum vs gibi hizmet borçlanmaları için ödenen primler, ödemenin yapıldığı aya ait gelir vergisi matrahının tespitinde gider olarak gösterilebilir. Borçlanma primi toptan ödenmişse, ödenen tutara ulaşılıncaya kadar bu miktar ücretin vergiye tabi tutarından indirilir. Devlet memurları borçlanma primini aylık taksitler halinde, SSK’ya (4/a) tabi olanlar ise toptan öderler.

Borçlanma primlerinin ücretten indirim konusu yapılabilmesi için prim ödeme belgesinin işverene sunulması gerekir. İşveren, ödemenin yapıldığı aydan başlamak üzere söz konusu tutarın tamamı indirim konusu yapılana kadar safi ücretin tespitinde gider olarak indirir. Vergi dairesine de bilgi verir. İşverenin, borçlanma priminin ödendiğine dair çalışan tarafından sunulan belgeyi saklaması gerekir.

Kazançtan indirilen tutara karşılık gelen oranda vergi indirimi sağlanır. Örneğin 2023 yılında brüt ücretiniz 19.500 TL olduğuna göre, bu tutarın asgari ücreti aşan kısmından önce yüzde 15 oranında normal işçi primi kesintisi yapılır. O ay hangi vergi diliminde iseniz kalan tutara karşılık gelen kazanç için vergi iadesi alabilirsiniz. Örneğin nisan ayında borçlanma primi ödediniz diyelim. O tarihte brüt asgari ücret 10.008 TL idi. Bu tutarı aşan 9.492 TL’den önce normal prim kesintisi yapılır. Vergi matrahını oluşturan kalan tutardan ise askerlik borçlanması için ödediğiniz prim indirilir. Prim kesintisi sonrası kalan 8.068 TL’nin tamamı indirim konusu yapıldığında yüzde 15 vergi diliminde olacağınız için o ay 1.210 TL vergi iadesi alırsınız. Bu işlem işvereninizce ilgili ayda yapılmış olsaydı vergi iadesiyle uğraşmayacaktınız. İşveren hesaplayacağı tutarı vergi dairesine yatırmayıp doğrudan sizin hesabınıza yatıracaktı.

Peki zamanında bu haktan yararlanmamış olanlar ne yapmalı? Süresi içinde indirim konusu yapılmayan primlerle ilgili düzeltme istenir. Fazla ve yersiz tahsil edilen vergiler için düzeltme zamanaşımı süresi beş yıldır. Son beş yıl içindeki borçlanmalar için işyerlerince düzeltme ve iade işlemleri yapılabilir.

Eğer yeni sezonda aynı işyerinde çalışmaya devam edecekseniz işvereninizden düzeltme ve iade talebinde bulunabilirsiniz. Çalışmaya devam etmeyecekseniz sadece borçlanma yaptığınız tarih ile işten ayrıldığınız tarih arasındaki kısımla ilgili işverenden düzeltme ve iade işlemi yapmasını isteyebilirsiniz. Bu sizin yasal hakkınız. Düzeltme başvurunuzu yazılı yapın. Buna rağmen cevap vermezler veya isteğinizi yerine getirmezlerse ihtar çektikten sonra iş mahkemesinde dava açabilirsiniz.

Vergi indirimi hakkından, borçlanmayı yaptıkları sırada çalışmakta olan ve sonrasında çalışmaya devam edenler yararlanırlar. Çünkü ödenen borçlanma primleri, sadece ücret gelirlerinden indirim konusu yapılabiliyor. Ücret geliri için ödenmesi gereken vergi ödenmeyip, bir anlamda iade alınıyor.

Asgari ücrete kadar kazançlar vergi dışı bırakıldığından asgari ücretle çalışanlar için vergi iadesi söz konusu olmaz. Bu nedenle asgari ücretle çalışanların askerlik veya doğum borçlanması primlerini indirim konusu yapmak için işverene başvurmalarına gerek bulunmuyor.

PRİM GÜNÜ AZ OLAN BİR KİŞİ NASIL EMEKLİ OLABİLİR?

Annemin sigorta girişi 2 Ekim 1991. 1.250 gün ödenmiş BAĞ-KUR ve SSK pirimi var. Yüzde 45 engel raporu bulunuyor. Emekli olabilmesi için ne yapabiliriz? (Murat Z.)

Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulu’nca kabul gören engelli raporu varsa normal emeklilik için yaşa bakılmaksızın 4680 güne tabi olur. Geçerli raporu yoksa, SSK’dan 3600 günle 58 yaşında, BAĞ-KUR’dan ise 5400 günle 56 yaşında emekli olabilir.

Rapor geçerli sayılsa bile en kolay SSK’dan emekli olmak görünüyor. Ancak bunun için fiilen 4/a’lı olarak bir işte çalışması gerekir. Bu sürenin bir kısmını isteğe bağlı olarak da tamamlayabilir. Ancak, isteğe bağlı sigorta yaptırdığınızda 3600 günden geriye doğru son 2520 günün en az 1260’ının 4/a’lı (SSK) olması gerekir. Fiilen çalışmayıp sigortalı gösterirseniz ileride zor durumda kalabilir.

SSK’lı çalışma imkanı bulunmuyorsa diğer alternatif isteğe bağlı sigorta ile prim gününü 5400’e tamamlamaktır.

KIDEM TAZMİNATI YAZISI İLE İŞTEN AYRILANLAR İÇİN İHBAR – BİLDİRİM ZORUNLULUĞU VAR MI?

2003 sigorta girişliyim. 7000 günüm doldu. Çalıştığım işyerinden kıdem tazminatımı alarak ayrılmak istiyorum. Kurumun ihbar süresini kullandırma yetkisi var mıdır? İhbar süresi kadar ayrıca çalışmam gerekiyor mu? Yoksa istifa dilekçesini verdiğim gün işten ayrılabilir miyim? (İsmi saklı)

Sigortalı çalışmaya sizin gibi 2000 sonrası başlayanlar 7000 prim gününü tamamlayarak veya 25 yıl sigortalılık süresi ve 4500 prim gününü tamamlamak suretiyle kendi istekleriyle işten ayrıldıklarında kıdem tazminatı alabilirler. İşten ayrılırken normalde işverene önceden bildirimde bulunmak gerekir. Bildirim süresi, işyerinde çalışma süresine göre değişir. Bildirim süresine uymadan iş akdini fesheden, karşı tarafa bildirim süresine karşılık gelen ücret tutarını tazminat olarak öder.

Ancak, emeklilik sebebiyle veya sizin gibi yaş dışındaki emeklilik koşullarını yerine getirerek kendi isteğiyle işten ayrılanlar için bildirim zorunluluğu aranmaz. Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan kıdem tazminatı yazısını aldıktan sonra yazıyla birlikte iş akdini feshedip işverenden kıdem tazminatınızı talep edebilirsiniz.