Deneyim ve yaşantılar sonucu biçimlenen ve ilişkili olduğu bütün nesne ve durumlara yönelik olarak bireyin tepkilerini etkileyip yönlendiren zihinsel ve sinirsel bir hazırlık durumudur. Bir başka tanıma göre bir tutum "toplumsal olarak önemli nesne, grup, olay ve simgelere yönelik inanç, duygu ve davranışsal eğilimlerin görece kalıcı bir örgütlenmesidir." Günümüzde tutumlar daha çok, insanların herhangi bir kişi, nesne, konu, ürün ya da gruba ilişkin değerlendirmeleri olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımlara göre her tutumun ilişkili olduğu bir şey vardır ve bu bir şeye tutum nesnesi adı verilir. Örneğin sizin annenize yönelik tutumunuzun nesnesi "annenizdir". Birisinin herhangi bir siyasal partiye yönelik tutumunun nesnesi o siyasal partidir. Tutum nesnesi, herhangi bir nesne, kişi, olay, konu ya da grup olabilir.
Sosyal psikologlar arasında tutumların genel olarak üç ana bileşenden oluştuğu konusunda bir fikir birliğinin olduğu söylenebilir. Bunlar duygusal, bilişsel ve davranışsal bileşenlerdir. Bir tutumun duygusal bileşeni, bir kişinin bir tutum nesnesine yönelik duygularını içerir. Örneğin ben Korona (Covit 19) virüsünden korkarım. Benim korona virüsüne yönelik bu tutumumun duygusal bileşenini korku duygusu oluşturur. Bir kişinin bir arkadaşına yönelik tutumunun duygusal bileşenini ise büyük bir olasılıkla arkadaşına yönelik sevgi duygusu oluşturur. Bir tutumun bilişsel ögesi bir kişinin bir tutum nesnesi hakkındaki inanç ve bilgilerinden oluşur. Benim Korona virüsüne yönelik tutumumda bu bilgiler bu virüsün ilk olarak Çin'de ortaya çıktığı, sonra dünyanın hemen her yerine yayıldığı, daha çok insandan insana bulaştığı, yaygın olarak ağız ve burun yoluyla bulaştığı ve binlerce kişiyi öldürdüğü bilgilerini içerebilir. Davranışsal bileşense bir kişinin herhangi bir tutum nesnesine yönelik tutumunun o kişinin o tutum nesnesine yönelik davranışını etkileme biçimi olarak tanımlanabilir. Örneğin benim Korona virüsüne yönelik tutumumun davranışsal ögesi virüse yönelik olumsuz tutumum nedeniyle, olabildiğince bulaşmaya yol açmamak için evimde kalmaktan, kalabalıklara karışmamaktan, sokağa çıkacaksam maske takmaktan ve el, yüz temizliğine daha çok dikkat etmekten oluşabilir. Bir tutumun duygusal bileşeni genellikle çok yalındır ve çoğu durumda sevme ya da sevmeme sözcükleri ile anlatılır. Birisine çiçekler hakkındaki tutumunu sorarsanız yanıtı "çiçekleri çok seviyorum" olabilir. Bir tutumun bilişsel ögesi ise çok karmaşık olabilir ve çiçeklere yönelik tutumu olumlu olan birisinin bu tutumu çiçeklerle ilişkili pek çok bilgiyi ve bu bilgiler arasındaki karmaşık ilişkileri içerebilir.
Tutum konusu sosyal psikolojide ilgiyi en çok çeken ve üzerinde en çok araştırma yapılan konulardan biridir. Bunun nedeni gerçekte sosyal psikologların asıl ilgilendikleri şeyin davranışları anlamak ve önceden kestirmek olması ve davranışları önceden kestirmenin davranışlardan yola çıkılarak pek mümkün olmamasıdır. Davranış olmuş bitmiştir yapılacak bir şey kalmamıştır. Sosyal psikologların amacı davranışı önceden kestirebilmektir; dolayısıyla, hiç değilse başlangıçta, tutumlardan yola çıkarak davranışları kestirilebileceklerine inanmışlardır. Örneğin bir kişinin bir tutum nesnesine yönelik olarak olumsuz bir tutumu varsa bu kişi yeri geldiğinde o tutum nesnesine yönelik olarak olumsuz bir davranış gösterecektir. Yılandan korkuyorsam yılanlara yaklaşmam ya da yılan gördüğümde kaçarım. Araştırmalar tutumlarla davranışlar arasında, başlangıçta beklendiği kadar olmasa da, orta düzeyde bir tutarlılığın olduğunu göstermiştir. Güçlü tutumlarla davranışlar arasındaki tutarlılık daha yüksek olma eğilimindedir. Dolayısıyla tutumlar davranışı kestirmede hala kullanışlıdırlar.
Toplumsal yaşamda tutum değişikliği çok önemlidir. Pek çok kişi, kurum, grup ya şirket değişik konularda tutumlarımızı değiştirmeye çalışır. Biz bazı şeyleri sevmezken sevmemizi, severken sevmememizi sağlamaya çalışırlar. Örneğin A partisi bizim kendisine yönelik olumsuz tutumuzu değiştirerek oyumuzu kendisine vermemizi sağlamaya, diğer bir deyişle ülkeye en iyi hizmet edecek partinin kendi partisi olduğuna ikna etmeye çalışır. Bu kadar önemli olması nedeniyle tutum değişikliği tutumlarla ilgili olarak en çok araştırmanın yapıldığı konudur ve tutum değişikliğini (ikna) etkileyen bazı etmenler belirlenmiştir. Bunlar tutum değiştirme amaçlı bir iletinin kaynağı, hedef ya da dinleyici, hedefinki ile kaynağın sunduğu görüş arasındaki fark ve iletinin sunulduğu ortam olarak sıralanabilir.
YAZAR
Ali Dönmez
