Büyümeyi en çok dolar bozuyor
Dün açıklanan yılın ikinci çeyrek verilerine göre büyümen beklentilerin altında yüzde 1.5 daraldı. Böylece Türkiye ekonomisi üç çeyrektir üst üste küçüldü. Bu daralmaların geçmiştekilerden farkı derin ve büyük ölçekli değil, küçük ölçekli olması ve yüzde 2.8-1.5 arasında gerçekleşmesi.
EN ÇOK İNŞAAT ETKİLEDİ
-GSYH’ya en güçlü desteği net ihracat ile kamu harcamaları verirken, büyümeyi en çok düşüren yatırımlardaki sert gerileme oldu. İnşaat sektörünün içinde yer aldığı yatırımlardaki gerileme ikinci çeyrekte ivme kazanarak yüzde 22.8 daraldı. Yatırımlar son dört çeyrektir geriliyor.
-Yatırımlardaki gerilemede inşaata sektörünün içine girdiği kriz yanında döviz kurunun artışı, faizlerin yükselmesi ve beklentilerin bozulmasıyla makine ve teçhizat yatırımlarının azalması da etkili.
TARIMDAN POZİTİF BÜYÜME
-Yılın ikinci çeyreği itibariyle net ihracatın büyümeye katkısı 5.7 olurken, yatırımların negatif etkisi 7.1’e ulaştı. Hane halkı tüketimindeki daralma hız keserken kamu kesiminin tüketimi pozitif olmaya devam etti.
-Tarım kesimi büyümesini yılın ilk çeyreğinde yüzde 1.3’ten ikinci çeyrekte yüzde 3.4’e artırarak büyümeye pozitif katkı yaptı.
BÜYÜME AŞAĞI İŞSİZLİK YUKARI
-Sadece yılın ikinci çeyreğinde değil ilk çeyreğinde de büyümeyi en çok inşaat sektörü aşağı çekti. Emek yoğun bir sektör olan inşaatın daralmasının etkisiyle işsizlik mayıs itibariyle son bir yılda 1 milyon 112 bin artışla 4.5 milyon kişiye çıktı. Oran olarak da işsizlik yüzde 10.6’dan yüzde 14’e ulaştı. Tarım dışı işsizlik 3.6 puan artışla yüzde 16.2, genç nüfusta işsizlik de 6 puan artışla yüzde 25.5’e yükseldi.
-Büyümenin düşmesi işsizliği artırdı. İşsizliğin artışı ise gelir kaybına yol açarak tüketimi azalttı ve büyümeyi aşağı çekti. İşsizlik ile büyümenin düşmesi negatif bir sarmal oluşturdu ve birbirini besledi. Büyüme işsizlikten de bir darbe yedi.
6 AYDA KİŞİ BAŞINA 926 DOLAR KAYIP
-Büyümeyi sadece üretim, tüketim ve dışsatım etkilemiyor. Bir de dolar kuru var ki, büyüme rakamlarını son yıllarda en çok bozan faktör oldu. Yılın ikinci çeyreğinde büyüme yüzde 1.5 düşerken, dolar bazında yüzde 8.4 geriledi. Yıllık bazda GSYH rakamı 67 milyar dolar düştü ve 789’dan 722 milyar dolara indi.
-Buna paralel kişi başına düşen gelir de 2018’deki 9.693 dolardan 8.767 dolara indi. Yılın ilk yarısında kişi başına gelirde kayıp yüzde 9.5’i veya yüzde 926 doları buldu.
İLK YARIDA DOLAR KURU YÜZDE 19.6 ARTTI
-Bu kayıp da doların TL karşısındaki artışından kaynaklanıyor. Milli gelir hesaplamalarına baz olarak ortalama dolar kuru alınıyor. Ortalama dolar kuru geçen yıl 4.72 TL iken bu yılın ilk yarısında 5.6461’e yükseldi. Altı aylık dolar kuru artışı yüzde 19.6’yı buldu. Kurdaki bu artış, GSYH rakamları dolara çevrildiğinde en büyük bozulmayı yaratıyor.
-Bitişikte 2013 yılından beri GSYH hasıla, kişi başına gelir ve ortalama dolar kuru ile değişimi yer alıyor. Dolar bazında GSYH’da pozitif kapattığımız son yıl 2013. Cumhuriyet tarihi rekoruna da 950 milyar dolarla bu yılda ulaştık.
5.5 YILDA GSYH 228 MİLYAR DOLAR AZALDI
-Ancak küresel piyasalardaki kırılmanın da bir sonucu olarak sermaye hareketlerindeki dalgalanma sonraki yıllarda döviz kurunu hareketlendirdi. Her yıl ortalama dolar kurunun artışı enflasyonun üzerine çıktı. Bu da büyümenin görünümünü bozdu ve dolar bazında milli geliri düşürdü. 2019 yıl ortasında 722 milyar dolara inen GSYH son 5.5 yılda 228 milyar dolar azaldı. Bu da yüzde 24 veya dörtte bir gerileme anlamına geliyor.
KİŞİ BAŞINA GELİR YÜZDE 30 DÜŞTÜ
-Dolar bazında kişi başına düşen gelir ise daha hızlı azaldı. Bunun da nedeni nüfustaki artış. Yıllık ortalama 76 milyon kişiden 82 milyon kişiye çıkmak kişi başına geliri GSYH gerilemesinden daha çok düşürdü. Kişi başına gelir 5.5 yılda 3.713 dolar azalarak 12.480 dolardan 2019 ortasında 8.767 dolara indi.
