Yüzde 50 navlun çakılması neyin nesi?
ABD merkez bankası FED ortaya çıkan enflasyondan dolayı 8 yıl aradan sonra ikinci varlık azaltım programını başlattı. Bu yıl büyümenin ABD’de yüzde 6.0, dünyada yüzde 5.9 olacağı tahmin ediliyor. Oranlar 2000’li yılların en güçlü büyümesi. Dünyada koranavirüs dönemi sonrası talep gayet güçlü seyrediyor.
-Buna karşılık ekonominin üretim tarafında bazı sıkıntılar yaşanıyor. Tedarik zinciri bozuldu. Çip krizi başta otomotiv olmak üzere birçok sektörü vurdu.
-Son olarak buna enerji krizi eklendi. Doğalgazdan kömüre ve oradan elektriğe bazı ülkelerde kısıntılar yaşanıyor.
-Dahası astronomik düzeye çıkan enerji fiyatları üretim azalmasına, fabrikaların kapanmasına yol açıyor. Bunun tipik örneği amonyak üretiminin kısılması.
-Bulunmayan mallar, bağlantısı yapılmasına karşılık teslim edilemeyen ürünler, zaman zaman yaşanan konteyner yokluğu, hatta malı yükleyecek geminin bulunamaması, yüklenen yükün limana varmasına karşılık yaşanan doluluktan dolayı haftalarca beklemesi son dönemde dünya ticaretindeki zorlukların bazıları.
BİR AYDA %50 DÜŞÜŞ
-Yaşanan küresel ticaret canlılığının bir göstergesi gemi navlunları ve konteyner taşıma ücretlerindeki hızlı artıştı. Dünya ticaretinin öncü verisi olarak kabul edilen Baltic Dry Endeksi 26 ana hat üzerindeki büyük tonajlı gemilerle taşınan dökme ve kuru yük navlunlarını gösterir. 2021 yılına 1.366 düzeyinden başlayan endeks 7 Ekim’de 5.650 puanla son 13 yılın en yüksek düzeyine çıktı. Endeksin 9 aylık artışı yüzde 314’ü buldu.
-Endeksin tarihi rekoru 20 Mayıs 2008’de 11.793 puanla kırılmıştı. O dönem de emtia talebi yüksekti ve fiyatlarda genel bir ralli yaşanıyordu.
-7 Ekim’deki düzeyi ile yılbaşına göre yüzde 314 artış kaydeden Baltic Dry Endeksi yaklaşık bir aydır geriliyor. Hatta bu gerileme yüzde 50’ye dayandı. Dün itibariyle 2.892 puana inen endeks bir ayda yüzde 49 geriledi.
-Benzer bir durum konteyner taşımalarında da söz konusu. Konteyner taşıma ücretleri 16 Ekim 2021’de 10.375’e kadar çıktıktan ve yılbaşına göre yüzde 325 artışa vardıktan sonra gevşedi. 1.5 aylık gevşeme yüzde 11 düzeyinde ve daha ılımlı.
SORUN ÇİN VE ÜRETİM KAYNAKLI
-Eğer bu endeksler dünya ticaretinin nabzını aynen yansıtıyorsa yandık demektir. Küresel ekonomi kısa süreli bir pik yaptıktan sonra bu endekse göre sanki çakılıyor gibi.
Ancak gerçek durum böyle değil. Çünkü navlun endekslerinde sert geri çekilmeler dünyada talep daralması kaynaklı değil. Daha çok arz ve lojistik kaynaklı, kısmen de fiyatı düzeltme ve hazmetme amaçlı diyebiliriz.
-Arz kısıtları aşılır, lojistik sorunları çözülürse küresel büyüme devam eder. Üretim artışı ile nakliye ve navlunlar da toparlanır.
-Navlunlardaki gerilemenin önce kuru ve dökme yükten başladığı dikkate alınırsa Çin ve üretim kaynaklı olduğu düşünülebilir. Çin daha az üretiyor, daha az mal çekiyor ve ihraç ediyor ki, gemi talebi normalleşiyor. Elbette gemi kiraları da.
-Tedarikte yaşanan sorunlar, limanların kapasitelerinin üzerinde çalışması da teslimatlarda gecikmelere yol açarak, hem üretim tarafını hem tüketim tarafını etkiliyor. Aramalı veya hammaddesi gelmeyen üretici nihai ürünü çıkartamıyor. Ya da nihai mal yerine ulaşmıyor ki, pazarlanabilsin veya tüketilebilsin.
-Bir kısım üretim de, gerek emtia gerekse enerji fiyatlarının çok yükselmesinden dolayı yapılmıyor. Mal yoksa veya azsa gemi talebi ve navlun da ona göre.
ABD’DE FAİZ ARTIRIMI BÜYÜMEYE DEVAM DEMEKTİR
-Limanların sıkışıklık oranının uzun dönem ortalamalarının üzerine çıkarak yüzde 36’ya yükseldiği belirtiliyor. Limanların önlerinde gemi kuyrukları uzadı.
-Şimdi beklenen, bu sıkışıklığın çözülmesi, enerji ve hammadde kaynaklı üretim aksamalarının düzelmesiyle mal akışının yeniden hızlanması.
-Girişte bahsettiğimiz ABD’nin parasal azaltımı tamamlandıktan sonra sıra faiz artırımına gelecek. FED Başkanı gelecek yılın ilk yarısında ABD ekonomisinin tam istihdama ulaşılabileceğinden hareketle Temmuz 2022’ye randevuyu verdi gibi.
-Faiz artırım süreci başladığında ise ABD ekonomisi batmıyor, tam tersine büyümesini sürdürüyor. En azından birkaç yıl bu durum devam ediyor. ABD ekonomisinin canlı kalması ise dünya ekonomisi için bir ölçüde güvence sayılır.
UCUZ NAVLUN DÖNEMİNİN SONU
-Şangay Los Angeles hattı konteyner taşımacılığında ilk fiyat sarsıntıları görülünce 11 Ekim’de bunun bir nefeslenme aşaması olduğu tahmininde bulunmuştum. Küresel ekonomi kısa süreli arz ve nakliye kaynaklı kilitlenme yaşıyor. Talep canlılığını koruduğu sürece üretimdeki bu sorunlar aşılacak ve ticaretle birlikte taşımalar da devam edecek.
-Navlunlar için yük taşıtma talebi kadar gemi arzı da belirleyicidir. Navlunlardaki süratli toparlanma ile gemi siparişlerinin artması doğaldır. Ancak araya yeşil ekonomiye dönüş gibi radikal bir unsur girdi.
-Bir gemi 20-25 yıllığına inşa edilir. Yani sipariş edilecek gemi 2040-2050’lerin gemisi olacaktır. Dünya hemen şimdi inşa ettirmektense öncelikle geleceğin gemisinin nasıl olacağına karar verecek. Fosil yakıtsız veya yakıtsız gemi inşa etmenin yolları aranacak. Asıl siparişler de bu karar sonrasında gelecek.
-Gemi inşasında teknoloji ve yakıt değişecek, deniz taşımacılığı yeşil olacaksa maliyetler artacak demektir. Yeni teknoloji beklenirken gemi siparişlerinde yaşanacak durgunluk da daha yüksek navlunları beraberinde getirebilir. Bu gelişmelerle ucuz navlunların tarihe karıştığı tahmini yapılabilir.
