Ekonomiyi program değil, seçim domine edecek
2022 yılının geride kalan dönemi için tahminler ve 2023 yılı ekonominin yol haritası belli oldu. Cumhurbaşkanlığı 2023-2024 ve 2025 yıllarını kapsayan üç yıllık Orta Vadeli Programı açıkladı.
Geçen hafta açıklanan verilere göre yılın ilk yarısında büyüme oranı yüzde 7.6 olurken, GSYH tutarı 827.7 milyon dolara ve kişi başına gelir de 9.562 dolara çıkmıştı.
BÜYÜME NE OLACAK?
➔Bu yıl ve gelecek yılki büyüme tahmini yarım puan aşağı düşürülerek yüzde 5’e indirildi. Bu yılki GSYH tutarı 13.429 milyar lira veya 808 milyar dolar alındı. Dolar bazında geçen yıla göre herhangi bir artış yok.
➔Kişi başına gelir de 9.485 dolarla hem geçen yılki 9.592 dolarlık, hem de bu yılın ilk altı ayındaki 9.562 dolarlık gerçekleşmenin altına indirildi.
➔Yılın tamamı için yüzde 5 büyüme olabilmesi için ikinci GSYH artışının yaklaşık 3.5 civarında inmesi yeterli. Ekonomide böylesi keskin bir daralmayı açıkçası pek gözlemlemiyoruz. Genel seçimlere çok az bir süre kala iktidarın düşük büyümeye razı geleceğini sanmıyorum.
➔Bu açıdan GSYH gerçekleşmesi daha yukarıda ve 13.4 yerine 14 trilyon lira civarında yükselebilir. Bu da bizi yüzde 5.5-6 büyümeye götürür.
➔Dolar kuru tahmini de ortalama olarak 16.62 TL alındı. 8.927 TL’lik geçen yılki ortalama dolar kuruna göre bir yıllık artış yüzde 86.2’ye çıkıyor. Bu yılın geride kalan dokuz ayındaki gerçekleşme ise 15.61 TL’de. Kur tahminine diyecek bir şey yok.
➔Ancak büyüme daha yukarıda gerçekleşince dolar bazındaki GSYH da, kişi başına gelir de yükselir. Programda bu veriler çok ihtiyatlı alınmış gibi geldi.
DIŞ AÇIK TAHMİNLERİ SAPABİLİR
➔Bu yıl için dış ticaret kalemlerinden ihracat 255 milyar, ithalat 360 milyar, enerji ithalatı 103.5 milyar dolar, ortalama ham petrol fiyatı 102 dolar, sonuçta dış ticaret açığı da 105 milyar dolar alındı.
➔Bizim tahminlerimiz ise ihracatın 260 milyar doları ve ithalatın da 380 milyar doları bulabileceği yönünde. Bu durumda 120 milyar dolarlık dış ticaret açığı ortaya çıkar ki, şimdiye kadar ki rekor açık olur.
➔Gelecek yıl için ihracat 10 milyar dolar artırılırken, ithalat ise enerji fiyatları düşüşü kaynaklı olarak 15 milyar dolar düşürülmüş. Sonuçta ticaret açığında 25 milyar dolar iyileşmeyle 80 milyar dolara inilmiş.
➔Enerji fiyatları beklendiği gibi gerilemezse bu hedef de tutmayacak doğal olarak. Ya da Ukrayna Savaşı’ndaki bir ateşkes ve barış petrol ve enerji fiyatlarında ciddi düşüşlere yol açarak tüm hesapları değiştirebilir.
➔Cari açık bu yıl için 47.3 milyar dolar alındı. Ancak bu hesap 105 milyar dolarlık dış ticaret açığına göre yapıldı. Eğer ticaret açığı yukarı yönde sapacaksa cari açık da daha yükselecek demektir. Bu durumda GSYH’nın yüzde 6’sını geçen bir cari açıkla karşılaşabiliriz.
➔Gelecek yılki hedefler de çok iddialı. Seyahat geliri bu yılki 34 milyar dolarlık düzeyinden gelecek yıl 45 milyar dolara çıkartılmış. Bizim için gerçekleşmesi zor bir tahmin.
ENFLASYON İLE DEFLATÖR FARKI
➔Enflasyon tahmini ise Merkez Bankası’nın son tahmininden 5 puan daha yukarı çekildi ve yüzde 65’e çıkarıldı. Ancak bu da iddialı. Bizim beklentimiz yüzde 75 civarı bir gerçekleşme.
➔Zaten GSYH deflatörü yani yurtiçinde üretilen bütün mal ve hizmetlerin fiyat ortalamasının yüzde 76.5 artması bekleniyor.
➔Buna karşılık tüketici enflasyonu yüzde 65’te kalması ilginç olacak. Geçen yıl TÜFE daha yüksekti. Normalde birbirine yakın hareket etmesi gereken iki veri. Biri 400’ü aşan kalem mal ve hizmet için belirlenmiş sepetin, diğeri Türkiye içindeki bütün mal ve hizmetlerin fiyatını ölçüyor.
➔Gelecek yıl ise enflasyon yüzde 24.9, deflatör yüzde 32.3 alındı. Eğer gerçekleşme de böyle olursa fiyatlarda yarıdan daha fazla ciddi bir düşüş söz konusu olacak.
➔Bunun için özel sektör tüketiminin bu yılki yüzde 10.8 artış düzeyinden gelecek yıl yüzde 3.8 inmesi hedeflendi.
BÜTÇEYE KALIN AYAR
➔Bütçede ise açılma var. Merkezi yönetim bütçesinin geçen yılki milli gelire oranla yüzde 2.8 açığı bu yıl yüzde 3.4’e çıkacak, gelecek yıl da yüzde 3.5 olacak.
➔Bu yılki açık büyümesinde KİT’lerin 6.7 milyar liralık fazlalıktan 430 milyar liralık açığa dönmesi etkili.
➔Bütçenin cari transferler kalemi altında borç verme 102 milyardan 292 milyara, sermaye giderleri 131.3 milyardan 277.6 milyar liraya çıkacak. Bu tür harcama artışları GSYH’nın yüzde 1.6 veya 215 milyar lirayı bulacak.
➔Bu kalemlerdeki artışın önemli kısmı enerji desteği kaynaklı.
➔Bu da bütçe açığında kalın bir revizyona gidilmesine yol açtı. Açık hedefi 278 milyar liradan 461 milyar liraya yükseltildi. Milli gelire oran bakımından geçen yıl yüzde 2.8’lik açık bu yıl yüzde 3.4’e ve gelecek yıl da 3.5’e çıkacak.
➔Ancak açık burada kalırsa iyi. Gerçekleşmenin daha yüksek çıkması ve milli gelire oranının yüzde 5’e yakınsaması da mümkün. Malum seçim öncesi yılı.
PROGRAM BAŞKA UYGULAMA BAŞKA
➔Orta Vadeli Programın belli bir tarihte ileriye yönelik bir bakış açısı ve tahminlerden ibaret. Ancak uygulama önemli ölçüde programdan şaşıyor.
➔Geçen yıl da eylülün ilk haftasında üç yıllık OVP açıklandı. Aynı ayın son haftasında Merkez Bankası faiz indirmeye başladı. Kur aldı başını gitti, buna paralel enflasyon sıçradı. Bütün dengeler alt üst oldu. Sonuçlar ve gerçekleşmeler çok farklı yönlere gitti. Daha sonra uygulanan ekonomi politikasına da Türkiye Ekonomi Modeli denildi.
➔Bu model halen yürürlükte ama programda yer almıyor. Çünkü ekonomi siyasallaştı. Siyasal ekonomi oldu.
SEÇİM ÖNCESİ SEÇİM SONRASI FARKI
➔Seçime kadar mümkün olduğunca, döviz kuru ve döviz likiditesi imkanı dahilinde yüksek büyüme sürdürülmek istenecek.
➔Kama harcamaları ve kamusal yardımlar artacak. Gelecek yılın bütçesi önden yüklemeli kullanılacak. Seçim sonrası ne yapılacağına da, seçim bittiğinde bakılacak.
➔Dolayısıyla seçimin yapılacağı tarihe ve seçim sonuçlarına bağlı olarak gelecek yılın hikayesi değişecek. Önümüzdeki dönemi en çok domine edecek oyun bu.
➔Muhtemelen yıl ikiye ayrılacak. Yıl seçim öncesi müthiş açılma, seçim sonrası kemer sıkma ve daralma şeklinde geçebilir. Hedefler ve makro büyüklükler de yeniden belirlenecek.
➔Geçen hafta doğalgaza ve elektriğe yapılan yüksek oranlı zamlardan sonra seçimin bu yıl yapılmayacağına ve gelecek yıla kaldığına iyice kanaat getirdim.
➔Gelecek yıl da mart sonundan itibaren iktidarın istediği herhangi bir tarihte seçim yapılabilir. Muhalefet ise erkene alınacak bir seçimden kaçma görüntüsü vermemek için gerekli yasal desteği vermek durumunda.
