Deprem bütçeyi ne kadar sarsar?
Bütçe bu yıla 32 milyar liralık açıkla başladı. Tek ay olarak açık çok yüksek açık sayılmaz. Ama geçen yılın toplamında GSYH’nın yüzde 1’i ile sınırlanan açığı dikkate aldığımızda ve bütçe giderleri yüzde 120 artarken bütçe gelirleri yüzde 64’te kalıyorsa durum değişir.
Üstelik önümüzdeki konjonktürü dikkate alınca, bütçede ortaya orta vadeli bir bozulma veya orta büyüklükte bir fay kırığı çıkabilir.
SÜBVANSİYONLARIN ETKİSİ
➔Bütçedeki bozulmanın bir ayağını enerji sübvansiyonları oluşturuyor. Doğalgaz ve elektrik sübvansiyonlarının bütçeye bu yılki yükü 530 milyar lirayı bulacak.
➔Sübvansiyon gereği, geçen yıl hem enerji fiyatlarının dünyada rekor düzeylerine çıkmasından hem de kur artışından kaynaklanıyor.
SEÇİM HARCAMALARI ETKİSİ
➔Bütçe açığının ikinci ayağını seçim nedeniyle yapılacak kamusal harcamalar oluşturuyor. Kamuya personel alımlarının hızlandırılması, memur maaş artışları, 3600 ek gösterge artışları, yasalaşacak EYT’den gelecek yük bunlar arasında. Sadece EYT’nin bütçeye yıllık maliyeti 255 milyar lirayı bulabilir.
➔Bu tür harcamaların önümüzdeki aylarda da süreceği ve ancak seçimin yapılmasıyla son bulacağı beklenir. Dolayısıyla yılın ilk yarısında bütçe açığının büyüdükçe büyüyeceği öngörülebilir.
➔Çünkü harcamalar artarken seçim öncesinde vergi artışlarına gitmenin siyaseten epeyce zor olduğunu belirtelim.
➔Bu durumda önlem almak ve bütçe açığının büyümesini sınırlandırmak seçimden sonraya kalıyor. İlk yarıdan bütün harcama sınırlarına ulaşılmış olabileceğini dikkate alırsak, ikinci yarıda frene basılması bir zorunluluk haline gelebilir.
DEPREMİN YARALARINI SARMA ETKİSİ
➔Ancak yerel seçimlerin yapılacağı Mart 2024’e kadar yüksek bütçe açıklarının aşağıya çekilmesi pek beklenmemeli.
➔Zaten yüksek bütçe açıklarıyla yola devam etmek için yaşanan deprem felaketi yeterli ve fazlasıyla bir gerekçe. Bu da bütçe açığını sıçratacak üçüncü ayağı ortaya çıkarıyor.
➔Dayanışma var, bağışlar yapılıyor, bunların hepsi tamam. Ama yaraları sarmaya yetmez.
➔Asıl harcamayı devlet bütçeden yapacak. Artık milli gelirin yüzde 5’i mi 6’sı mı olur, en ciddi maliyet bütçeye gelecek. Depremin ekonomik maliyetinin en çok görüleceği yerin bütçe olacağını tahmin ediyoruz
➔Çünkü 10 ilde altyapıda meydana gelen yıkım ve hasarın onarımı ile üst yapının inşası gayet yüksek bir finansmanı gerektiriyor. Yapılan açıklamalara göre 225 bin konut yıkık veya ağır hasarlı. 71 bin konut ve bağımsız birim de orta hasarlı tespit edildi.
➔Orta hasarlıların yaklaşık yarısının yıkılıp yapılacağından hareketle ortaya 250 bini aşan sayıda konut inşa etme gereği çıkar.
➔500 dolarlık inşaat metrekare maliyetinden ve 100 metrelik konut büyüklüğünden yola çıkarsak sadece konutlar için 12.5 milyar dolarlık finansman ihtiyacı doğar. Bu da bugünkü kurla 240 milyar lira eder.
➔Kaldı ki az hasarlı veya orta hasarlı binaların onarımı ve güçlendirilmesi de belli bir maliyeti gerektirir.
VERGİ GELİRLERİNDE AZALMA ETKİSİ
➔Ayrıca bölgede meydana gelecek üretim kaybı, tüketim azalması, ticarin durgunluğundan dolayı çeşitli vergi gelirlerinin azalması söz konusu olacak.
➔Bölgenin yeniden ayağa kaldırılması için yapılacak bütçe harcamaları ciddi anlamda yükselirken, bütçe geliri azalacaktır. Vergi gelirleri kaybı bütçe açığının büyümesindeki dördüncü ayağı oluşturacaktır.
➔Deprem kaynaklı bu durum da en azından iki yıllık bir dönemi kapsayabilir. Dolayısıyla bu yıl ve gelecek yıl yüksek bütçe açıkları bizimle birlikte olmaya devam edebilir.
➔Bütçe açığının finansmanı ise iç ve dış borç artışıyla parasallaşmayla sağlanabilir. Bunun da enflasyona ve kamu borç artışına yol açması beklenir.
➔Deprem ekonominin fay hattını kırmasa da bütçede ciddi bir sarsıntıya yol açacak gibi görünüyor.
