Picasso'nun mavi dönem tablolarının gizli katmanları

Çarşamba günkü yazımla birebir örtüştüğü için tabloların röntgenlerinin çekilip, kızılötesi ışınlarla alt katmanlarına ulaşılması konusunda bir de yurt dışından haber vereceğim. Art News’da okudum, Sarah Cascone yazmış.

Geçen hafta Amerikan Konservasyon Enstitüsü’nün (American Institute of Conservation) yıllık toplantısındaki sunumda, sanat tarihçileri, Picasso’nun ‘Çorba’ (La Soupe 1902-03) isimli tablosunun da analiz ve konservasyonunun bittiğini ve bu tabloda 13 belirgin katman çıktığını anlattılar. Her bir katman tek tek analiz edilince bu katmanlarda yapılan değişiklikler de gözler önüne serilmiş. ‘Çorba’ (La Soupe) tablosu Ontario Sanat Galerisi’nin (Art Gallery of Ontario) mülkiyetinde. 1902-03 yıllarında yapılmış. Pablo Picasso’nun 1901 ve 1904 yılları arasında yaptığı ve mavi ve mavi-yeşil renkleri kullanarak boyadığı ve sanat tarihinde Picasso’nun Mavi Dönemi diye anılan bir dönem. Genellikle Picasso’nun henüz para kazanamadığı, şöhrete ulaşmadığı sıkıntılı yıllarını yansıtıyor. Bu bilimsel sunumla bir gerçek daha ortaya çıktı. Picasso, Mavi Dönemi'nde tuvallerin üzerini defalarca boyamış, değişiklikler yapmış hatta başkalarının resimlerinin üzerine de resim yapmış. Yani, sanatçının Mavi Dönemi ile ilgili resimleri artık röntgen ve kızıl ötesi ışınlar altında. Çünkü Şubat ayında bir başka tablosu hakkında da böyle yazılar okumuştuk dış basında. Teknik, birkaç gün önceki yazımda belirttiğim gibi, Sakıp Sabancı Müzesi Osman Hamdi tablolarına yapılan röntgen ve infrared ışınlarla yapılan incelemelere çok benzediği için benim de dikkatimi çekti. İspanyol ressam Pablo Picasso’un Paris’te yaptığı bu dönem tablolarından La Soupe’nin incelenmesinden çıkan sonuç şu; bu tablo üzerinde sanatçı defalarca oynamış. İleri görüntüleme tekniğiyle, resmin üzerinde tam 13 kat boya tesbit edildi. Aslında Ontario Sanat Galerisi, bu resmin 1983’ten beri sahibi ama ancak üç yıldır bu detaylı inceleme dönemindeydi. Çekilen röntgenlerde sanatçının defalarca tablodan bir şeyleri çıkartılıp, bir şeyleri eklediği anlaşıldı.

ÇORBA KASESİ TUTAN KADIN

İspanyol ressamın ‘Çorba’ isimli resminde sağda, elinde çorba kasesi tutan bir kadın var. Çorbanın üzerinden buharları tütüyor. Kadın eğilmiş, gözleri kapalı. Solda ise beyaz giysili küçük bir kız ellerini kaseye doğru uzatmış. Yani iki kişi görüyoruz. Oysa araştırmalarda izleyiciden biraz daha uzak mavili kadın ve çocuğun arasında, ortada bir kadın görüntüsü daha çıkıyor alt katmanlardan.

Aslında yetkililer ve uzmanlar bu tabloya baktıkça resmin üzerinde çok kalın bir boya dokusu olduğundan böyle bir sonuçtan şüpheleniyorlardı. Çünkü Picasso paraya sıkışık olduğu erken dönemlerinde eski tuvallerini tekrar tekrar kullanmış ve tam bir resim üzerinde çalışırken rotasını da sık sık değiştirmiş. Bunu bilen Picasso uzmanları, başta Ontario Sanat Galerisi yetkilileri olmak üzere, doğruca Washington DC’de, Milli Galeri’nin (National Gallery) Görüntüleme Uzmanı John Delaney’e giderek Pablo Picasso’nun Mavi Dönemi’ne ait tüm tabloların bilimsel olarak incelenmesini istediler. Konservasyon uzmanları, ileri bir teknoloji ile her katmanın ayrı ayrı görüntüsünü tesbit edebiliyor. Tarama cihazı sadece üst katmanı değil, onun altını da görebiliyor. Bu imkanların bilincinde, Northwestern Üniversitesi uzmanları, devreye girip Toronto’ya iki tane tarama cihazı götürdü. Yani tablonun Kanada’dan ABD’ye getirilmesi gerekmedi. Amaç pigmentlerinin içinde demir bazlı Prusya mavisi mi kurşun beyazı mı, krom bazlı sarı mı var gibi kimyasal bulgulara ulaşabilmek. Pigmentlerde bulunan kimyasal elemanların dağılımı bulguları okumalarınını sağlıyor. Geleneksel tarama yöntemlerine göre daha ucuz olan bu yöntem tabii koleksiyonerlerin de hayatını kolaylaştırıyor. Bir sanat eserini oradan oraya taşıma navlun ve sigorta dolayısıyla hem çok pahalı hem de tabii riskli. Bu yöntem ile artık herşey daha kolay. Düşünebiliyor musunuz, artık sanatçıların çalışırken aklından geçenler, beyinlerini okuyormuş gibi, her katmandaki fırça darbeleri tek tek ortaya çıkacak.

DİZ ÇÖKMÜŞ KADIN

Nitekim, geçtiğimiz Şubat’ta da uzmanlar, Picasso’nun yine Mavi Dönem’ine ait 1902’de yaptığı bir başka resminin ‘Diz Çökmüş Kadın’ın (Crouching Woman-La Misereuse Accroupie) alt katmanlarında kendisine ait olmayan bir başka resmin, muhtemelen bir sanat öğrencisinin yaptığı Barselona'nın bahçelerinin (Parc del Laberint d’Horta) betimlemesini bulmuştu. ‘Diz Çökmüş Kadın’ tablosu bizlerin bildiği kadarıyla pelerinine sımsıkı sarılmış, yüzü hüzünlü, başı eğik bir kadın. Bilimsel araştırmalar sonucunda öğreniyoruz ki, başka bir ressamın yaptığı tuvali kullanmış Picasso bu resmi yapmak için. Tepelerin eğimi üzerine kadının sırtını yaslamış sanatçı. Bir şey daha öğreniyoruz. Barselona manzarası ile bizim bildiğimiz mavili diz çökmüş kadın arasındaki katmanlardan birinde bir başka kadın daha var. Bu kadın ise sol kolunu pelerinden çıkartmış, bir somun ekmek tutuyor. Başının eğimi de, oturuşu da bizim mavili dilenciden daha farklı. Kimyasal pigmentlerin dağılımı böyle bir gerçeği daha su yüzüne çıkartıyor. Picasso’nun suluboya ile yaptığı böyle bir resim var aslında. Ama o suluboya, yağlıboya değil. Dilenci kadının alt katmanlarından çıkan ve suluboya resmine tıpatıp uyan tablo da 1902 tarihini taşıyan Oturan kadın (Femme Assise). Demek ki Picasso 1902’de, karamsarlıkla geçen bu Mavi Dönemi’nde ne yağlıboya ‘Diz Çökmüş Kadın’a ne de suluboya ‘Oturan Kadın’a kıyabilmiş, sanat tarihine ikisini birden armağan etmiş.

MAVİ ODA VE SAKALLI ADAM

Pablo Picasso başka dönemlerinde de aynı şekilde resmin üzerine bir başka resim yapmıştır belki ama Mavi Dönemi böyle örneklerle dolu. Bir başka örnek daha vereyim mi? Picasso’nun ‘Mavi Oda’ (The Blue Room) isimli bir tablosu daha var. Bu tablo 1927 yılından beri Phillips Koleksiyonu'nun arşivlerinde. 2014’ün Temmuz ayında da, Picasso’nun ‘Mavi Oda’ (The Blue Room) tablosu röntgen ve kızıl ötesi ışınlarla incelendiğinde altından bir adamın tablosu çıkmıştı. ‘ Mavi Oda’nın alt katmanlarında elini yanağına dayamış, bir ceket ve papyon kravat takmış, parmaklarında üç yüzük olan sakallı bir adam resmi açık seçik ortadaydı. Phillips Collection şimdi resimdeki bu adamın kim olabileceği konusunu araştırıyor.

Gelelim, La Soupe tablosunun sahibi Art Gallery of Ontario’ya; küratörler, Toronto’daki bu galerinin, böyle bir araştırmaya sebep olduğu için gelip ‘Picasso araştırmaları konusunda’ dünya müzeleri arasında en tepeye oturduğunu söylüyorlar. Kanada’lı galeri, Washington DC’nin modern sanat müzesi Phillips Koleksiyonu (Phillips Collection) ile işbirliği yaparak, 2020-2021’de Picasso’nun Mavi Dönemi sergisi açacaklarını söylüyor.