Bireysel emeklilikten erken çıkan 3 koldan kaybediyor

Tahsin AKÇA / Ahmet KIVANÇ / HT GAZETE

“BES’e 2004’ten beri para yatırıyorum. Yaşım 50. Biriken paramı şimdi çeksem ne kadar kaybım olur?” (Nesrin H.)

Öncelikle, vergi yönünden bir kaybınız olacak. Yasaya göre, anapara değil ama nema gelirleri vergiye tabi. Emeklilik hakkı kazananlarla, vefat, maluliyet gibi zorunlu nedenlerle sistemden ayrılanlarda gelir vergisi stopaj kesintisi yüzde 5 oranında uygulanıyor. Emeklilik hakkı kazanmaktan kasıt en az 10 yıl sistemde kalma ve 56 yaş koşulunu bir arada yerine getirmektir.

Yaşı 56’dan küçük ama 10 yıl sistemde kalmış olanların nema gelirinden yüzde 10, 10 yıldan önce sistemden çıkanlardan ise yüzde 15 oranında stopaj kesintisi yapılıyor.

56 YAŞI DOLMAYAN YÜZDE 60’INI ALIYOR

10 yıllık süreyi doldurmuş olmakla birlikte yaşınız 50 olduğu için siz yüzde 10 stopaja tabisiniz. Örneğin 90 bin liralık birikiminiz var, bunun 70 bini sizin katkınız, 20 bin lirası da getiri ise, getiri tutarı üzerinden bin lira yerine 2 bin lira vergi ödeyeceksiniz.

İkinci kaybı devlet katkısı konusunda yaşayacaksınız. Yatırdığınız paranın yüzde 25’i tutarında Hazine tarafından devlet katkısı yapılıyor. Bir kişi için bir yılda yapılabilecek devlet katkısı tutarı aylık brüt asgari ücret (2015 yılı için ilk yarı ve ikinci yarıdaki asgari ücretin ortalaması olan bin 238 TL) tutarına kadar ulaşabiliyor.

Ancak devlet katkısını almanın koşulları var. Devlet katkısının yüzde 100’ünün alınabilmesi için 10 yıl ve 56 yaş koşulunu bir arada yerine getirmek ya da vefatın söz konusu olması gerekiyor. Burada sözü edilen 10 yılın, 1 Ocak 2013’ten sonra sistemde kalınan süre olması da ayrı bir koşul. Sistemde 1 Ocak 2013’ten sonra 3-6 yıl kalıp ayrılanlar devlet katkısının yüzde 15’ini, 6-10 yıl arasında kalanlar katkının yüzde 35’ini, 10 yıl ve daha fazla kalmış ancak 56 yaş koşulunu yerine getiremeyenler ise yüzde 60’ını alabilecekler. Yani katkının yüzde 40’ını alamayacaklar.

Adınıza bugüne kadar 2 bin lira devlet katkısı yatırılmışsa sadece 300 lirasını alabileceksiniz, kalan bin 700 lira ise Hazine’ye iade edilecek.

Devlet katkısı için elde edilen getiriden de yüzde 5 ila 15 arasında değişen oranlarda stopaj kesintisi yapılacak. Bunda da yüzde 10 stopaja tabi olacaksınız. Payınıza düşen devlet katkısına karşılık gelen getiri üzerinden yüzde 10 stopaj ödeyeceksiniz.

GİRİŞ AİDATI İÇİN KURALLAR NET

Bir başka kaybı da giriş aidatı konusunda yaşayabilirsiniz. Bireysel emeklilik şirketleri giriş aidatlarını genellikle başlangıçta tahsil etmeyip müşteri sadakatini sağlamak için erteleme yoluna gidiyorlar. Ertelenmiş giriş aidatı tahsilatını, müşteri eğer başka bir şirkete geçerse veya sistemden erken çıkarsa yapıyorlar.

1 Ocak 2013’ten sonra sisteme girenlerden alınabilecek giriş aidatları için kurallar konuldu. Sistemde 3 yıl kalanlardan, sözleşmenin imzalandığı tarihteki asgari ücretin yüzde 75’i, 3-6 yıl arası kalanlardan yüzde 50’si, 6-10 yıl kalanlardan yüzde 25’i tutarında ertelenmiş giriş aidatı alınabilir. 10 yılını dolduran, vefat, maluliyet, emeklilik hakkını kullananlardan ise ertelenmiş giriş aidatı alınamaz.

KATKI ALMAK İÇİN 2016’DAN ÖNCE ÇIKMAYIN

Devlet katkısından yararlanmak için 1 Ocak 2016 tarihinden önce sistemden ayrılmamak gerekiyor. Bu nedenle, devlet katkısından tümüyle mahrum kalmak istemiyorsanız, bu tarihe kadar beklemek zorundasınız

TOPLU ALMAK MI YOKSA EMEKLİ AYLIĞI MI DOĞRU

Bireysel emeklilik şirketleri kendilerini riske atmamak için ilk yıllarda sigortalının 94, 97 yaş gibi çok uzun süre yaşayacağını varsayarak aşırı düşük emekli aylığı bağlıyordu. Ancak, geçen yıldan itibaren Türkiye Hayat Tablosu yayımlandı. Gelir sigortasında Türkiye Kadın-Erkek Hayat Annüite Tablosu dikkate alınıyor. TRHA-2010 Tablosu’na göre, 56 yaşında bir erkeğin 24 yıl 8 ay daha yaşayacağı varsayılıyor. 56 yaşında bir kadının ise 29 yıl 5 ay daha yaşayacağı öngörülüyor. Başka bir ifadeyle, 56 yaşında BES’ten çıkıp parasını gelir sigortasına aktaran kişiye ölüm aylığı bağlanırken, erkeğin 81 yaşına, kadının ise 85 yaşına kadar yaşayacağı varsayımından hareket ediliyor.

15 YILDA İSTEYENE 555 TL EMEKLİ AYLIĞINDA 338 TL

Şirketler bu tabloyu bire bir uygulamak zorunda değil. Bu tabloda “ihtiyatlı’ değişiklik yapabiliyorlar. Şirketlerin risklerini olabildiğince azaltmak için bu yaşları daha yukarı çekmeleri de mümkün. BES’te 100 bin lira biriktiren bir kişiyi ele alırsak, paranın 10 yılda ödenmesini isteyenlere kabaca aylık 833 lira, 15 yılda ödenmesini isteyenlere 555 lira ödenecek. Toplu para almak yerine ölünceye kadar aylık bağlanmasını isteyen bir erkeğe aylık 338 TL, kadına ise 283 TL aylık bağlanacak. Kadının 56 yaşından sonra 29 yıl daha yaşayacağı öngörülmesine rağmen, 3 yıl sonra hayatını kaybederse, kalan tutar varislerine veya sözleşmede belirtilen lehdara ödenecek. Bu nedenle isteyen emekli olmak yerine birikmiş parasını kendi belirleyeceği bir zaman dilimi içerisinde, örneğin 120 ay (10 yıl), 180 ay (15 yıl) gibi sürelerde ödenmesini isteyebilir.

BUNLARA DİKKAT EDİN

Şirketlerin giriş aidatı tutarlarını, yönetim gideri kesintisi oranlarını ve fon işletim gideri kesintilerini karşılaştırın. Her ne kadar Hazine tarafından tavan ücretler belirlenmişse de kimi şirketler daha düşük kesinti yapabiliyor.

TEŞVİK İÇİN 7.5 AY KALDI

Şirketler, dernekler veya meslek örgütleri çalışanları ya da üyeleri için bugüne kadar çok sayıda sandık ve vakıf kurdu. 2012’de çıkarılan yasayla, sandık ve vakıflarda emeklilik için biriktirilen paraları bireysel emeklilik sistemine aktarmak isteyenler için teşvik getirildi. Bu teşvikten yararlanabilmek için de yaklaşık 3 yıllık süre tanındı. Önemli vergi muafiyetleri sağlanan vakıf ve sandıklara tanınan süre 31 Aralık 2015’te sona erecek.

ÇOCUK İÇİNSE DİKKAT EDİN

Kimileri devlet katkısından yararlanarak küçük çocukları için BES’e para yatırıyor. Karar verilirken, çocuk 56 yaşına gelmeden parayı çektiğinde kayba uğrayacağı dikkate alınmalı. Eğer siz çocuğunuzun emeklilik günlerinde eline birikmiş para geçmesini istiyorsanız çocuk adına BES’e girebilirsiniz. Ancak, çocuk üniversite çağına geldiğinde eğitim masraflarını karşılamak için tasarruf istiyorsanız adınıza sisteme girmeniz kazançlı olacaktır.

YILDA 6 TERCİH HAKKI VAR

Bireysel emeklilik sistemine (BES) yatırdığınız paranızın hangi yatırım araçlarında değerlendirileceği konusunda tercihte bulunmamışsanız, şirket, riski de getirisi de düşük standart fonda değerlendirir. Yatırım araçları arasında yılda 6 defa tercih hakkınız bulunuyor. Ancak, örneğin hisse senedine yatırım tercihinde bulunduğunuzda hisseler düşerse zarar edebileceğinizi de unutmayın.