Kazakistan'da kavga içinde kavga
Kazakistan halkını protesto etmeye iten nedenin değişim arzusu olduğu açıktı. Ancak Kazakistan’ın güçlü adamları ülkedeki kaosu perde arkasında kendi savaşlarını vermek için kullandılar. Mücadeleyi şimdilik kazanan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev’in gerçekten bu güç savaşından galip olarak ayrılıp ayrılmayacağı henüz net değil. Zira İç siyasi krizini çözmek için Rus askerlerini ülkeye davet etti. Kendine daha fazla hareket alanı açmak için ülkesinin Moskova'ya daha bağımlı hale getirme riskine girdi.
Kazakistan Cumhurbaşkanı, geçen yılın son dakikalarında yaptığı yeni yıl konuşmasında şöyle demişti: “Kazakistan, bağımsızlığının kırkıncı yılına tam bir özgüvenle giriyor. İnsanlar devlete göre değil devlet insanlara göre yön belirlemelidir.” Bu konuşmadan bir hafta sonra Rus birlikleri ülkeye girerken halkın üzerine ateş açıyordu.
Diktatörlük ve yolsuzluğu protesto edenlere karşı devletin askerî ceberutunu devreye sokan Arap devlet başkanlarının yaptığı gibi Kazakistan Devlet Başkanı Kasım Tokayev de zaman kaybetmeden, “dışarıda eğitilmiş 20 bin teröristin” ülkenin ekonomi başkenti Almatı’ya saldırdığını ilan ederek kuvvetlerine ateş açma, teslim olmayı reddedenleri ezip geçme emri verdi.
Rus basını da Kazakistan’da Kırım senaryosuna zemin hazırladı. Rus asıllıların sayısı büyütülüp bir kaos durumunda Rus yerleşiklerin silahlı Kazakların ilk kurbanları olacağı korkusu yayıldı. Ayrıca orada bir İslam devleti kurulacağı ve bir kaos durumunda “Rusya’nın oraya güç göndermek zorunda kalacağı” uyarıları yapıldı. Kazakistan’a giren ve doğrudan Almatı Havalimanı gibi ülkedeki başlıca stratejik noktaları kontrol altına alan “Barış Koruma Gücü” Komutanı Korgeneral Andrey Serdyukov, 2014 yılında Kırım Yarımadası’nın işgaline katılan ve burayı sonsuza dek Rusya’nın bir parçası ilan eden isimlerden biri.
Son gelişmeler üzerine ABD Rusya’yı Kazakistan'daki kurumların kontrolünü ele geçirmemesi konusunda uyardı ve herhangi bir insan hakları ihlalini yakından takip ettiğini belirtti.
Kazakistan'ın yaşadığı krizin mahiyeti ve nereye varacağı hâlâ tam anlamıyla net değil. Durum hızla kötüye gidiyor. İçerideki koşulları, Orta Asya'nın en önemli ve en büyük devletlerinden birinde yeni bir realite yaratmak için kullanmak isteyecek bir hayli uluslararası ve bölgesel aktör var.
Dikkatimizi önce ülkenin içine çevirelim. Hemen belirtmemiz lazım ki; jeostratejik konumu nedeniyle hak ettiği ilgi Kazakistan’a genellikle gösterilmiyor. Cengiz Aytamatov’ın kitaplarına konu olan Baykonur Uzay Üssü’nden bir Rus uzay gemisi fırlatıldığında, çoğu zaman Orta Asya’daki büyük ülke Kazakistan’dan hiç söz edilmez. Rusya ile Çin’in arasında uzanan ve bölgenin en büyük üçüncü ülkesi olan Kazakistan zengin hammadde kaynaklarına; petrol, gaz ve dijital endüstri için ender toprak elementlerine sahip. Kazakistan, uranyum madenciliğinde yüzde 40 payla dünya lideri. Geçen yıl petrol üretimi yaklaşık 86 milyon tonu buldu. Hazar Denizi'nin kuzeyinde Kaşagan’daki dev açık deniz petrol ve gaz sahası hâlâ işletmeye açılmadı. Ülke tarımsal anlamda da önemli bir güç. Tüm bunlara makro istatistik açısından bakarsanız, resim mükemmel görünüyor. Ancak bu büyük ekonomik pastanın en büyük dilimlerini belli kişiler alıyor. Tüm oklar Eski Cumhurbaşkanı Nazarbayev’in ailesini işaret ediyor. 2019’daki hükümet karşıtı gösterileri durdurmak için istifa eden Nazarbayev güvendiği kişileri hükûmete ve gizli servise atayarak ailesinin konumunu ve mal varlığını güvence altına almaya çalışmıştı. Tokayev, onu Güvenlik Konseyi Başkanlığı’ndan aldı, yani onu, gücünü garanti eden makamdan uzaklaştırdı. Nazarbayev'in şu anda nerede kaldığı ve ülkeyi terk edip etmediği bilinmiyor. Tokayev belki de ülkedeki huzursuzluğu Nazarbayev'e karşı gizli bir darbe için kullanmış olabilir.
Kazakistan’ın petrol üretiminin yüzde 20'sini Çin kontrol ediyor. Çin, Hazar Denizi'nden Kazak-Çin sınırına da bir boru hattı inşa etti. Türkmenistan'ı Özbekistan ve Kazakistan üzerinden Çin'e bağlayan bir gaz boru hattı daha var. Çin, Kazakistan'ın lojistik ve transit yeteneklerini kullanarak taşımacılık sektöründe ciddi bir şekilde varlığını sürdürüyor.
Çin Devlet Başkanı Şi Cinping için Kazakistan, onun yüzyılın projesi Yeni İpek Yolu için merkezi bir rol oynuyor. Kazakistan, Çin'in Avrupa pazarlarına kara bağlantısını oluşturuyor. Putin’in orada huzuru sağlaması, Cinping’in sadece işine gelir. Ancak güzergâhları kimin kontrol edeceğine sorusuna gelince, çatışma çıkabilir. Rusya ve Çin halihazırda stratejik ittifaklarına vurgu yapıyor. Rusya bu ittifakta açıkça daha zayıf ortak ve ikisi arasındaki asimetri hızla büyüyor. Rusya burada Çin’le hesaplaşmak zorunda. Bir Kazak atasözünde denildiği gibi; dolu tüfek bin gün dursa da bir gün patlar.
