2023 için Süpertahmin
SİYASAL tarafı daha ağır basmakla birlikte, 2023 ekonomik ve sosyal alanlarda da tahmin edilmesi en zor yıllardan biri olacak gibi görünüyor.
Böyle görünse de sonuçta büyük şirketlerin yatırımcılarından, kredi bankalarının CEO’larına, devlet yöneticilerinden siyasetçilerine kadar birçok kişi de buna ilişkin öngörüsü yüksek olan bu kişilerle temasa geçmiş ve geleceğe ilişkin tahminlerini almıştır.
Peki bir tahmincinin 2023’ü okuma gücü ne kadardır?
En iyi yanıtı bu hafta içinde bir kez daha okuma ihtiyacı duyduğum, bilim insanı Philip Tetlock ile gazeteci Dan Gardner’ın kaleme aldığı “Süpertahmin” kitabında yer alan şu cümle ile verebilirim:
“Ortalama bir uzman tahmincinin öngörebilme oranı, dart atan şempanzenin başarısı kadardır…”
Onlar da bu yaklaşımı gerekçesini şempanzenin bir de komik olmasına bağlıyor.
Ancak unutulmasın ki aynı darta atış karşısında sürekli benzer döngü içinde atış yapan şempanzenin başarılı olma ihtimali, tahminciden daha yüksektir; çünkü sürekli attığı için deneyim kazanmıştır.
Fakat, Tetlock ve Gardner aynı olay karşısında da tahminde bulunmanın sonuç getirmediği inancında.
“Tahminler, satın alıp çekiliş gününe dek bir köşeye attığınız piyango biletine benzemez” diye söze giriyor.
Eldeki enformasyon ışığında varılan yargıların yenilenmesi gerektiğine vurgu yapıyor.
KEYNES’İN BAKIŞI
Aslında defalarca ekonomik olarak batıp çıkan, öldüğünde dünyanın en zenginleri arasında kabul edilen J.M. Keynes’in söylemediği, ama mal edilmesi nedeniyle üstüne yapışıp kaldığı o ünlü söze atıf yapıyor:
“Durumlar değişince, ben de fikrimi değiştiririm…”
Dolayısıyla güvenilir bir şirket tarafından yapılan yeni bir anket, siyasi bir liderin rakibi ile arasındaki farkı açtığını gösterirse, o adayın kazanma şansını yükseltebilirsiniz.
Peki bu tek başına yeterli bir ölçüt olur mu?
On yıllardır bu ülkede seçim izlemiş biri olarak olmadığını söyleyebilirim.
Hele ki İngilizlerin iki yıl kadar önce planladığı yaz tatilini son bir hafta içinde karara bağlayan toplumun siyasi tutumunu tahmin etmekse durum daha farklı olur.
Böyle bir toplumun siyasal davranışına yönelik öngörü, 6 ay sonrasının meteorolojik tahminine benzer.
O nedenle Türkiye’de normal zamanında yapılması halinde 6 ay sonra olacak seçim için öngörüde bulunmak, şempanzenin dartta hedef tutturma başarısından daha düşük kalır.
Ancak yine de tahminleri doğru çıkma olasılığı yüksek isimler var ki onlara da bu özelliklerinden dolayı “süper tahminciler” adı veriliyor.
Tom Friedman, Bill Flack bunlardan ikisi…
ABD’nin 11 Eylül sonrasında Usame Bin Ladin’in nerede olduğunun tahmin edenler de Rusya’nın Ukrayna işgaline kadar binden fazla konuda tahminde bulunup neredeyse tamamına yakını da doğru çıkan da onlardı...
SİYAH KUĞU ETKİSİ
Yanıldıkları zamanlar olmamış mı, elbette olmuş…
Ona da “Siyah Kuğu” etkisi diyorlar; çünkü insanlığın geneli kuğuları beyaz olarak bilir, bütün öykülerini de beyaz rengi baz alarak yazar.
Ne zaman ki Avustralya’dan gelip limana yanaşan bir geminin üzerindeki siyah kuğu görülür, işte o dakika afallanıp kalındığı andır…
Karşılanana kadar deneyimlerin uzağında kalan bir olayı anlamak için üretilmiş parlak bir metafordur.
Onun için bir şeyin ne denli kestirebilir olduğu, neyi öngörmeye çalıştığımızın yanında, gelecekte ne kadar ileriye baktığımıza ve bunun hangi koşullar altında gerçekleştiğiyle doğru orantılıdır.
Fizik kuralı dışında evrensel bir doğru yoktur, bu siyaset ise kuralı hiç yoktur…
Bir de bu coğrafyada yürüyen siyaset için öngörüde bulunmak, Mars'ta su bulmaktan daha güç hale dönüşür…
İş rastlantının da altında kalır.
YAZI TURA DENEYİ
Buna rağmen ardı sıra doğru tahmin yapmış olanlara rastlanabilir ama onların da aynı performansı sergileyeceklerini düşünmek de daha büyük yanılgı ile sonuçlanır.
Psikolog Ellen Langer’ın Yale Üniversitesi'nde bir grup öğrencisi ile gerçekleştirdiği yazı-tura deneyi de bunun en iyi örneğidir.
İki grubu ayrılan üniversite öğrencilerine karşılarında duran kişinin elini görmez, sadece havaya fırlattığı bozuk paranın yere düştüğünde hangi yönünün görüleceği hakkında fikir yürütür.
Öğrenciler bir grup 15 kez yinelenen ilk turda ağırlıklı bölümünü doğru bilir.
Doğru serisini yakalayan öğrenciler, ikinci, üçüncü seride de kestirme oranını yukarda yakalar.
Ancak sonrasındaki tüm serilerde işler değişir ve sürekli kaybetmeye başlarlar.
Langer buna “Kontrol yanılsaması” adını veriyor; ancak Tetlock’un da vurguladığı gibi bu aynı zamanda "kestirim" yani tahmin yanılsaması anlamına da geliyor...
Çünkü öğrenciler ilk kalıbı tutturunca, bunu kendilerine esas aldılar ve peşine takıldılar.
Okudukları üniversite de dikkate alındığında rasyonel olmaları beklenirken, bir anda kendi gerçeklerine kanıp gerçeklikten uzaklaştılar ve olasılık hesabını, yani işin duygusal matematiğini bir kenara attılar.
Sonunda da büyük kaybettiler…
SİYASAL TAHMİN
Belki de bu deneyimlerden olsa gerek süper tahminde bulunanların ağırlıklı bölümü matematiğin gerçeği ile toplumun sosyolojisini iç içe geçiriyor...
Olasılıkları matematik formüle yüklüyor.
Buna da üçte iki hesabı adını veriyor.
Yani bir şeyin olabilme olasılığı, yarısının üçte biri kadardır.
Yani sıfır ile 100 arasındaki bir sayının olma ihtimali 50’nin üçte ikisi yani 33 kadardır.
Bunun da bir de sağlanması yapıldığında, varılacak rakam 33’ün de üçte ikisi kadardır; yani 22 veya yakın bir rakam olma ihtimali %70 civarına çıkar...
Buna da süper tahmin edebilme kabiliyeti denir…
Türkiye’de bu oran nedir derseniz, en iyi yanıt “cezveden atılan bir zarın gösterdiği kadardır” dersem, tahmin oranım %100 olur...
Nice yıllar dileğiyle...
