Flashback – Karanlıktan süzülen bir aydınlık geçmiş
Tayfun Serttaş bir sosyal bilimci ve sanatçı. Yıldız Teknik Üniversitesi’nden yüksek lisansı fotoğraf ve azınlıklar üzerine. Ondan başka bir sergi de beklemezdik zaten. Sergi, ‘FlashBlack’ Pilevneli Galeri’de. Pilevneli Galeri’yi hala tanımayanınız varsa, sahibi galericilik konusunda uzmanlığını çoktan ispatlamış Murat Pilevneli, Galerist’in eski, Pilevneli Galeri’nin yeni sahibi. Uzun inşaat döneminden sonra, Dolapdere’de Emre Arolat’ın yaptığı bir binada çağdaş sanat galerisini geçtiğimiz sonbaharda açtı. Vehbi Koç Vakfı’nın Arter Çağdaş Sanat Müzesi henüz kapılarını açmadan, Dirimart ile birlikte Dolapdere’ye gençliği ve sanatseverleri çektiler. Hafta sonları Pilevneli Galeri'nin kapısından dışarı sürekli kalabalıklar taşıyor. Murat Pilevneli ayrıca kültür sanat gazetesi İstanbul Art News’un da sahibi. İstanbul Art News’a da ancak bir sosyal sorumluluk projesi diyebiliriz. Kaç kişi kültür sanat gazetesi alıyordur ki şu koca İstanbul’da?
Tayfun Serttaş’a geri dönersek, bugünlerde Pilevneli Galeri’de onun gayretiyle açılan müthiş bir siyah beyaz fotoğraflar, vesikalıklar sergisi var. Adeta sosyal tarih bu sergi. Cumhuriyetin ilk yıllarının İstanbul’unun sosyal tarihi. Fotoğrafları çeken, erkek tekelindeki stüdyo fotoğrafçılığını 60 yıl boyunca kesintisiz sürdüren Maryam Şahinyan. Tayfun Serttaş, ‘Flashback – geçmişe dönüş’ deyimini bir kelime oyununa çevirerek ‘Flashblack’ demiş sergisinin başlığına. Bu başlıkla hem geçmişe geri gitmiş hem de görüntüleri siyah beyazlaştırarak tarihe kaydetmiş. Buna karanlık odadan süzülen bir ‘aydınlık geçmiş’ bile diyebiliriz, sanatçının tanımlamasıyla.
BEYOĞLU’NDA BİR KADIN STÜDYO FOTOĞRAFÇISI – MARYAM ŞAHİNYAN
Bu sergi 2011’de Salt Galerisi'nde açılmıştı. Şimdi Galeri Pilevneli’de. Maryam Şahinyan, 1911 yılında Sivas’ta Camlı Köşk de denilen Şahinyan Konağı'nda doğmuş. Dedesi Agop Şahinyan Paşa, 1877’de kurulan ilk Meclis-i Mebusan’da Sivas kentini temsil ediyormuş. Milletvekili torunu olduğu için biraz ayrıcalıklıymış Maryam Şahinyan, ama 1915 tehcirinden de canlarını zor kurtarmışlar ailece Maryam henüz 4 yaşındayken. Samsun üzerinden İstanbul’a sığınmışlar arkalarında konaklarını, un fabrikalarını ve 30’a yakın köylerini bırararak. Harbiye’de bir apartman dairesine taşınmışlar Cumhuriyet dönemiyle birlikte. Baba Mihran Şahinyan geçimini temin etmek için 1933 senesinde Yugoslav iki kardeşe ait Beyoğlu’ndaki Foto Galatasaray’a ortak olmuş. Maryam Şahinyan gençlik yıllarında fotoğraf çekmeye heveslenmiş ama ailenin olanakları erkek kardeşlerin okumasına harcanınca Maryam da babasından stüdyo fotoğrafçılığını öğrenip 1937’den itibaren stüdyonun tüm yükünü almış. Maryam Şahinyan’ın altmış yıllık meslek hayatında o stüdyonun kapısından kimler girmemiş ki…
FOTO GALATASARAY VE 11BİN SİYAH BEYAZ FOTOĞRAF
FlashBlack başlıklı fotoğraf sergisinde 11 bin siyah beyaz fotoğraf sergileniyor. Foto Galatasaray, Phebus, Sebah&Joaillier, Abdullah Freres gibi 19. yüzyıldan beri tanınan İstanbul’un seçkin stüdyoları kadar öne çıkamamış ya da çıkmamış. Şahinyan’ın hem kadın hem Ermeni hem de dindar olması dolayısıyla müşterilerinin çoğu da kadınmış. Biz de zaten galerinin duvarlarını kaplayan metrelerce vesikalıktan tahmin edebiliyoruz.
Şahinyan’ın dört adet vesikalık fotoğrafından başka hiç bir görüntüsü yok. Yaşamı boyunca hep fotoğraf makinesinin arkasında kalmaya özen göstermiş. Yüz binlerce fotoğraf çekip rötuşlamış, banyo ettiği tüm filmleri de numaralandırmış ve tarihlendirmiş. Tabii bu fotoğraflara baktıkca bizim de tarih şeridi gibi, İstanbul’un etnik, sosyal, kültürel, dinsel ve ekonomik dönüşümü kare kare gözümüzün önünden akıyor. Bu sergideki fotoğraflar bize aynı zamanda İstanbul’daki Rum, Yahudi, Ermeni toplumlarının zaman içinde seyreldiğini ama Anadolu’dan yeni göç edenlerin olduğunu, giyim kuşam, aksesuar ve saç modelleri üzerinden anlatıyor.
60 YILLIK ARŞİV KALDIRIMLARDA
Peki Maryam Şahinyan’ın 60 yıl boyunca, biraz gerilerde kalmış Foto Galatasaray’ın stüdyosunda çekilmiş bu yüz binlerce fotoğraf nasıl Tayfun Serttaş’ın eline geçmiş? 1985’te Maryam Şahinyan stüdyoyu devretmiş. Yeni alan da bu eşsiz arşivi, dükkanın önündeki kaldırıma yığıvermiş. Aras Yayıncılık sahibi Yetvart Tomasyan bunları alıp deposuna taşımış ama onca fotoğrafla ne yapacağını da bilememiş. Tayfun Serttaş’ın Aras Yayıncılık'tan çıkan kitabı var, dolayısıyla Tomosyan ile tanışıyorlar. Onun ısrarı ile fotoğraflara el atmış, bir ekip çalışmasıyla iki yıllık bir sürede temizlemiş, tasnif etmiş ve korumaya almış. İşte şimdi de Pilevneli Galeri’de bunları sergiliyor.
1985 yılında yaşlılık dolayısıyla stüdyosunu devrettiğinde geride 100 bini aşkın görüntü bırakan Maryam Şahinyan, 1996’da Şişli Hanımefendi Sokak’taki evinde gözlerini hayata kapatmış. Mezarı Şişli Ermeni Mezarlığı’nda.
