'Bir Dağ Masalı' ama bir aysberg: 86 Fotoğrafla Yıldız Moran
İstanbul Modern’in Tepebaşı geçici binasındaki Fotoğraf Galerisi’nde Yıldız Moran’ın ilk kez görülecek fotoğraflarının da yer aldığı bir fotoğraf sergisi açıldı. Yıldız Moran (1932-1995) Türkiye’nin akademik eğitim almış ilk kadın fotoğraf sanatçısı. Buna rağmen profesyonel yaşamı sadece 12 yıl sürmüş. Çünkü şair Özdemir Asaf’la evlenmiş. Özdemir Asaf’ın (1923-1981) gerçek ismi Halit Özdemir Arun. Babasının ismini alarak Özdemir Asaf olarak tanınmış. Bunu yazmamın nedeni bu evlilikten üç oğlu olmuş, Gün, Olgun ve Etkin Arun. Çocukların ismi bile şiirsel, değil mi? Yıldız, Özdemir’in ikinci eşi. Şöyle karşılaşmışlar; Moran, fotoğraflarını kartpostal olarak bastıracağı bir matbaa ararken yolu en ünlü şairlerden Özdemir Asaf’ın matbaasına düşmüş. 4 Kasım 1954.
İNGİLTERE’DE FOTOĞRAFÇILIK EĞİTİMİ
Geçen yıl Eczacıbaşı Holding, Fotoğraf Sanatçıları Dizisi kitaplarından Yıldız Moran kitabını göndermişti. Kitabın editörlüğünü Istanbul Modern’deki serginin de küratörü olan Merih Akoğul yapmış. Kitaptan okudum; Yıldız Moran 1932’de doğmuş, ailesi Moran Lisesi'nin kurucusu, babası fotoğrafla ilgilenmiş, hatta Türkçe-İngilizce sözlük bile yazmış. Fotoğrafçılık belli ki babasından Yıldız Moran’a miras kaldı. Yıldız Moran 1950 yılında Robert Kolej’deki eğitimini yarıda bırakarak dayısı sanat tarihçisi Mazhar Şevket İpşiroğlu’nun önerisiyle İngiltere’ye fotoğraf eğitimi almaya gitti.
Kendisi için yazılan kitapta Yıldız Moran şöyle diyor:
“Ressam olmak isterdim. Kolejin son sınıfındayken bir gün dayımda çay içiyorduk. Bana “fotoğraf çeksene sen Yıldız” dedi. Bunu her dayı yeğenine söyleyebilir. Ama tabii bu dayı M.Şevket İşpiroğlu olursa iş değişiyor. Sen misin bunu söyleyen. Atladım İngiltere’ye.”
İki yıl İngiltere’de Bloomsbury Technical College’de ve Ealing Technical College’da fotoğraf eğitimi gördü.
Ve Old Vic Tiyatrosu’un meşhur fotoğrafçısı John Vicker’ın yanında çalışmaya başladı. Dönemin sanatçılarıyla tanışma fırsatı buldu ve sanatçı portreleri çekmeye başladı. İlk sergisini 1953’te Cambridge’de açtı. 25 fotoğrafını da sattı. Avrupa ülkelerini gezdi ve 1954’de Türkiye’ye döndü.
Fotoğrafın erken dönemlerinde Türkiye’de kadın fotoğrafçı kaç taneydi ki? Semiha Es, Naciye Suman, Eleni Küreman ve Maryam Şahinyan. Ama fotoğraf sanatçısı denince akla gelen ilk ve tek isim Yıldız Moran’dı.
ÖZDEMİR ASAF İLE EVLENDİ
1963’de de Özdemir Asaf ile evlendi. Son sergisini 1970’de İstanbul’da açtı. Profesyonel fotoğrafçılığı bırakarak çevirmenlik yapmaya başladı. İşte yukarıda bahsettiğim toplam 12 yıllık profesyonel fotoğrafçı mesleğinin dökümü bu. Mesleğini bıraktı ama karşılığında Özdemir Asaf tarafından kendisine yazılan birçok şiir kaldı edebiyatımıza.
360 DERECE
Dünyanın nüfusu ikiye bölünüyor,
Yarısı sen oluyorsun, yarısı ben..
Sonra ikimiz bir bütün oluyoruz,
Kimseye sezdirmeden.
Özdemir Asaf
Özdemir Asaf ile Yıldız Moral’in oğulları Olgun, Etkin Arun ve Olgun Arun’un eşi Nazlı Arun sergi açılışındaydı. Zaten Istanbul Modern’e de 93 fotoğraf hibe eden onlar.
Olgun Arun: "Ailemizin çok geniş bir arşivi var. Babam Özdemir Asaf, annem Yıldız Moran. Tüm arşivi ben koruma altına aldım. Dijital ortama aktardım. Annemin yalaşık 14 bin fotoğrafı var. Bir kısmı negatif, 8 bin adedi siyah beyaz. 600 adet İngiltere’de bastığı vintage var. İstanbul Modern’in ‘Sanatçı ve Zamanı’ sergisinde 8 tane Yıldız Moran fotoğrafı vardı. 86 tane de bu sergi için verdik, diğerleri hala elimizde. Serginin adı ‘Bir Dağ Masalı’ ya, bana göre bu bir aysberg masalı. Çünkü biz şu anda sadece buzdağının ucunu gösteriyoruz."
YAŞASAYDI 86 YAŞINDA OLACAKTI
Yıldız Moran yaşasaydı bugün 86 yaşında olacaktı. ‘Bir Dağ Masalı’ başlığı verilen sergiye de o yüzden 86 Yıldız Moran fotoğrafı asılmış. Yıldız Moran, fotoğraflarında hep siyah-beyazı yeğliyor. Merih Akoğul’un küratörlüğünde düzenlenen “Yıldız Moran: Bir Dağ Masalı” sergisinde de fotoğraflar siyah-beyaz. Sergide gözümüze çarpan doğa, manzara, portre ve hem Istanbul hem Anadolu hem de yurt dışından kareler.
SERGİNİN MASRAFLARI KADIN SANATÇILAR FONUNDAN
Oya Eczacıbaşı ve Eczacıbaşı Holding CEO’su Atalay Gümrah, bu serginin, Eczacıbaşı’nın kurduğu ve İstanbul Modern bünyesinde finanse ettiği Kadın Sanatçılar Fonu’ndan karşılandığını söylediler. Bu Kadın Sanatçılar Fonu’ndan da bahsetmeden geçemeyeceğim. Bülent Eczacıbaşı bir bakmış ki Türkiye’de müze, sanat kurumu, fuar ve galerilerdeki kadın temsil oranı yüzde 30’u geçmiyor. Bir fon kurmuş iki yıl önce. Kadınların çağdaş sanat alanında üretimlerinin artmasını amaçlayan bu fon sayesinde Istanbul Modern’in Tophane’deki binasında İnci Eviner retrospektifi de açılmıştı.
Serginin küratörü Merih Akoğul bir şair ve bir fotoğrafçı. Moran’ın fotoğraflarında yansıttığı atmosfer, adeta sihirli bir dağ masalından kopup gelmiştir diyor. Dağ insanların hayranlıkla baktığı, zirvesinde olmayı arzuladığı, ardında güvenle saklanabileceğini düşündüğü coğrafi bir oluşumdur ve tıpkı evrendeki diğer tüm nesneler gibi, bakanların niyetlerine göre kendine ait yüzlerinden birini göstermeyi seçer.
FOTOĞRAFLARIN BİR KOREOGRAFİSİ VE BİR KAFİYESİ VAR
MERİH AKOĞUL: "Sanatın içinde bir cin vardır, burada Yıldız Moran’ın fotoğrafında onu görüyrouz. Biz bir fotoğrafın içinde ne olduğunu anlatarak karşımızdakinin aklına giremeyiz. Hep bir his meselesidir. Yıldız Moran, bunu çok güzel bir araya getiriyor. Sergiyi planlarken içindeki hisse çok dikkat ettim. İnsanlar fotoğraflarında yoksul bile olsa onların bir duruşu, bir gururu, bir neşesi var. Yıldız Moran bunları çok güzel anlatmış.
Mesela bu duvarda Dil İskelesi Tren Yolu’nun 4’lüsü var, karşı duvarda ise Adalet Cimcoz, Özdemir Asaf, Halikarnas Balıçısı ve Yıldız Moran’ın kardeşi İnci Moran’ın fotoğrafları yer alıyor.
Bütün fotoğrafların kendi içinde bir koreografisi ve kafiyesi var. Yollar birbirini, kemerler birbirini, ovalar ya da tarihi mekanlar birbirini takip ediyor. Bazı fotoğraflarda Yıldız Moran kendi gölgesini de fotoğrafın içine düşürmüş sanki bir imza gibi."
İKİLEM
Sevgi ise, sevişeceğiz seninle..
Kavga ise, dövüşeceğiz seninle..
Ölümü de paylaştığımız yaşamda
Ortaklaşa bölüşeceğiz seninle.
Özdemir Asaf
Yıldız Moran 1995’te ardında fotoğraf tarihimize birçok fotoğraf bırakarak hayata veda etti. Sergi 12 Mayıs 2019’a kadar İstanbul Modern’de açık.
