Arjantin'de para birimi pesonun değer kaybının önünün alınamaması nedeniyle hükümet, sermaye kontrolü politikalarını devreye soktu.

Arjantin Devlet Başkanı Mauricio Macri'nin hükümeti yerel para birimi pesonun değer kaybetmesiyle ihracat yapan şirketlere dövizlerini Arjantin'e getirme zorunluluğu uyguladı; yerel şirketler ve bankaların döviz alımı kısıtlandı.

Yıl sonuna kadar döviz bozduracak ve yurt dışına yabancı para gönderecek bankalar ile ihracat yapan şirketler, Arjantin Merkez Bankası'ndan izin almak zorunda.

Aynı zamanda bankalarındaki hesaplarından dolar çekecek bireylere de aylık 10 bin dolar sınır getirildi.

Piyasa yanlısı bir lider olarak başa gelen ve ekonomi için verdiği reform sözleriyle yatırımcıların gözdesi olan Macri'nin bu kararı, politikalarında 180 derece bir dönüş olduğuna işaret ediyor.

Arjantin'in uygulamaya başladığı sermaye kontrolünün ne olduğunu ve bu uygulama ile nelerin amaçlandığını 5 soruda derledik.

1. Sermaye kontrolü nedir?

Sermaye kontrolü, herhangi bir ülkeden ya da herhangi bir ülkeye doğru yabancı para akışını kontrol etmek amacıyla hükümetler, merkez bankaları ya da diğer düzenleyici kurumlar tarafından devreye sokulan politikalar anlamına geliyor.

Sermaye kontrolü, vergiler, gürmük vergileri, yasamalar, ticareti yapılan paranın miktarına getirilen kısıtlamalar ve piyasalarda alınan birtakım önlemlerle devreye sokulabiliyor.

Sermaye kontrolleri, hisse senetlerini, tahvilleri, bonoları ve yabancı para cinsinden yapılan ticareti etkileyebiliyor.

Sermaye kontrolünü sağlamak amacıyla o ülkede yaşayan vatandaşların yabancı para cinsinden varlık edinmelerine engel getirilebileceği gibi yabancıların yerel varlıkları almasının da önüne geçilebilir.

Bu politika daha çok oynaklık nedeniyle para birimi sermaye akışına daha hassas olan gelişmekte olan ülke ekonomileri tarafından uygulanıyor.

Sermaye kontrolü çokça eleştirilen bir kavram.

Sermaye kontrolünün karşısında olan çok sayıda kişi, bu politikaların verimliliği düşürdüğünü ve ekonomik gelişmenin önüne geçtiğini belirtiyor.

Sermaye kontrolünden yana olan çok sayıda kişi ise ekonominin güvenliğini artırdığı için bu politikaları savunuyor.

Dünya ekonomisinin kapitalist düzene geçmesi, küreselleşmenin ortaya çıkması ve finansal piyasaların birbirine entegre bir hale gelmesiyle sermaye kontrolleri büyük oranda devreden çıktı.

Gelişmiş ekonomilerin çoğunda sermaye kontrolü politikaları uygulanmıyor.

Ancak çoğu ekonomide kriz zamanlarında sermaye kontrolü kararı alınabiliyor.

Örneğin Yunanistan'da ortaya çıkan borç krizi sonrasında Avrupa Merkez Bankası'nın 29 Haziran 2015'te Yunanistan'a verdiği desteği dondurma kararıyla Yunanistan bankalarını kapatarak sermaye kontrolü politikalarını devreye sokmuştu.

2. Arjantin neden sermaye kontrolü kararını aldı?

Arjantin'in yabancı para rezervlerinin azalması ve yabancı para cinsinden borç ödemelerinin aksaması hükümetin Pazar günü bu kararı almasına neden oldu.

Geçen hafta Perşembe ve Cuma günü Arjantin hükümetinin kısa süreli borcunu ödemekte sıkıntı çekmesi üzerine ülkeden 3 milyar dolar değerinde yabancı para çıktı.

Arjantin toplamda 7 milyar dolar değerinde kısa süreli borcunu ödemeyi geciktirmiş ve 50 milyar dolar değerindeki bonolarının ödemesini yapmak için tekrar müzakere etmek istemişti.

Çıkışın bu hızda devam etmesi takdirinde ülke 15 milyar doların altında olan yabancı para cinsinden rezervlerini kaybetme riski ile karşı karşıya kaldı.

27 Ekim'de yapılacak devlet başkanlığı seçimine katılacak adayları belirlemek geçen ay düzenlenen ön seçimlerde Macri'nin oyların yüzde 32'sini alarak ikinci olması üzerine peso Amerikan Dolarına karşı yüzde 30 değer kaybetmişti.

2001 yılında ülkenin iflasına yol açan ekonomik krizden beri para birimi, hisse senetleri ve devlet tahvilleri bu kadar yüksek bir değer kaybı yaşamamıştı.

Yılın başından da bu yana peso yüzde 35 değer kaybetti.

Arjantin'de halkın kriz anlarında pesodan dolara geçmeye yatkın olması da sermaye kontrolü kararının alınmasında etkili oldu.

Geçen yıl Uluslararası Para Fonu (IMF), Arjantin'e 57 milyar dolar kredi vermişti. Bu, IMF'nin tarihinde verdiği en büyük krediydi.

Macri, ön seçimde aldığı yenilginin ardından mesajı aldığını söyleyerek çalışanların maaşlarından kesilen gelir vergisini indirmeyi, kamu yardımlarını artırmayı ve benzin fiyatlarına 90 gün zam yapmamayı vadetmişti.

3. Sermaye kontrolüne piyasalar nasıl tepki verdi?

Londra merkezli yatırım danışmanlığı şirketi Merian Global Investors'tan analist Delphine Arrighi Bloomberg'e yaptığı açıklamada, sermaye kontrollerinin döviz rezervlerini harcamadan kuru dengelemek için gerekli görüldüğünü ifade ediyor.

Pazar günü hükümetin aldığı bu kararın ardından ilk işlem günü olan Pazartesi, pesonun bir nebze de olsa değer kazandığı görüldü.

ABD piyasasının kapalı olması yüzünden likiditenin az olduğu bir ortamda işlem gören peso yüzde 6,9 değer kazandı. Devlet tahvillerinin de değer kazandığı görüldü.

Salı günü ABD piyasalarının da açılmasının etkisiyle pesonun dolara karşı yüzde 5,36 değer kazandığı görüldü.

Ancak diğer yandan Reuters haber ajansının verilerine göre karaborsadaki kur fiyatı ile resmi kur fiyatı arasındaki fark Salı günü yüzde 10'a kadar çıktı. Bu da 2015 yılından beri görülen en yüksek fark demek.

4. Sermaye kontrolü Arjantin'de işe yarar mı?

Financial Times gazetesinin haberine göre bu sorunun kısa vadeli yanıtı evet.

Analiz şirketi Oxford Economics'in küresel makro ekonomi araştırma masasının başında olan Gabriel Sterne Financial Times gazetesine, bu gibi önlemlerin "akıntıyı durdurmayı" sağlayacağını söyledi.

İngiliz yatırım şirketi Ashmore'da araştırma masasının başında olan Jan Dehn de sermaye kontrolü ve geçen hafta hükümetin yapacağı ödemelerin vadesini erteletme adımlarının, dolara olan talebi azaltacağını ve hükümetin borcunu ödemesini sağlayacağını aktardı.

Dehn aynı zamanda bu hükümetin attığı adımların, bir önceki devlet başkanı Cristina Fernández de Kirchner'in 2011-2015 yılları arasında uyguladığı genel kapsamlı kontrollerden daha az bir ekonomik maliyetle yapıldığını, bütün para akışının durdurulmaması sebebiyle yükünün daha hafif olacağını ifade etti.

5. Arjantin halkı ne tepki verdi?

Pazar günü sermaye kontrollerini hükümetin devreye sokmasının ardından Pazartesi günü kimi bankaların önünde uzun kuyrukların oluştuğu görüldü.

Reuters'a konuşan 61 yaşındaki Julio Novoa adındaki vatandaş, insanların çekebildikleri kadar parasını çekerek bankada tutmak yerine evde tutma taraftarı olduğunu söyledi.

Ancak buna rağmen ortalığın beklenenden çok daha sakin olduğuna dair yorumda bulunanlar da oldu.

New York Times gazetesine konuşan ve alınan kararın ardından bankalarda ne gibi tepkilerin olacağını gözlemek için sokağa çıkan 78 yaşındaki emekli Walter Gastrell, "Her şeyin bu kadar sakin olmasına pek şaşırdım. Krizlerle edindiğimiz bütün tecrübelerin ardından tarih kendini tekrar ediyor hissine kapılıyorum" yorumunda bulundu.

31 yıldır bir döviz bürosunda çalışan Hector Vera ise Al Jazeera'ya yaptığı açıklamada, "Herkes Cuma günü buralarda koşturup duruyordu, paranızı bankalardan çekin yoksa hükümet el koyar diyordu. Üç gün sonra bu oldu mu? Hayır. Bir sistem var ve iyi bilirsiniz ki bütün sistemler bir şekilde işler" dedi.

Buenos Aires'te yaşayan mali analist Christian Buteler ise attığı tweetinde "asıl sorunun acil bir durumda uygulamanın geri almaktan daha zor olduğu politikaları devreye sokmak" olduğunu belirtti.