2001'de bankalar şimdi de şirketler mi?
Ağustos ayında Türk Lirası’nda meydana gelen yüzde 24.6’lık değer kaybının etkisiyle tüketici enflasyonu yüzde 2.3, üretici enflasyonu 6.6 arttı. Buna bağlı olarak Türkiye’nin ticaret yaptığı ülkelerin enflasyon düzeylerini dikkate alarak hesaplanan Reel Efektif Döviz Kuru tarihinin en düşük düzeyine indi. Aylık olarak hesaplanan ve dün TCMB tarafından açıklanan Reel Kur 64.82’ye geriledi. 2003 yılı ortalamasını baz alan ve 100 kabul eden endeksin düzeyi 15 yıl sonra yüzde 35.18 daha aşağıya indi. Yani fiyatlar veya Türk mallarının değeri bu oranda geriledi.
Endeksin ağustos ayında 75.86’dan 64.82’ye düşen değeri 11.04 puanlık gerilemeye işaret ediyor.
TL’deki bu aşırı değer kaybı döviz kazanan sektörlerin rekabet gücünü artırıcı nitelikte. Endeksteki bu düşüş Türk mallarının ve Türkiye’de sunulan hizmet fiyatlarının döviz bazında çok ucuzladığını gösteriyor.
Buna paralel şekilde ihracat artış eğilimini sürdürüyor.
KUR PATLAMASI TURİZMİ PATLATTI
Turizm sektörü ise tam bir patlama yaşıyor. Özellikle artan döviz kurları nedeniyle yurtdışı tatil ve geziler Türkiye’de yerleşikler için çok pahalı hale geldi. Bu durumda tatillerini daha çok ülkemizde yapmaya başladılar. 9 güne çıkarılan Bayram Tatili yine yurtiçi turizme doping etkisi yaptı. Tahminen bu yıl tüm zamanların turist rekoru kırılabilir. Ancak turist sayısındaki bu rekor, oda fiyatlarının düşüklüğünden ve Türk mallarının yabancılara göre ucuzlamasından dolayı turizm gelirine yansımayabilir.
Türkiye’nin ucuzlamasına paralel turizmde yaşanan büyük canlanmanın, belli bir aşamada ihracat ürünlerine, Türkiye finansal ve reel varlıklara, yani şirketlere ve gayrimenkule yansıması da beklenebilir.
EN ÇOK ŞİRKETLER ETKİLENİYOR
TL’nin yüzde 40’ı aşan oranda ve devalüasyon boyutunda değer kaybetmesinden en çok yüksek ölçekli döviz borcu olan özel sektör şirketleri, bunlar içinde de dövizde açık pozisyonu olanlar etkileniyor. Yine dün TCMB tarafından açıklanan verilere göre, finansal kesim dışındaki firmaların döviz varlık ve yükümlülükleri haziran sonu itibariyle 215.9 milyar dolar açık verdi.
Rakam mart sonunda 222.5 milyar dolarla rekor düzeydeydi. Üç aylık dönemdeki iyileşme 6.5 milyar dolar kadar. Şirketler kurlardaki hızlı artışa bağlı olarak açık pozisyonlarını kapatma eğilimine girdiler. Ancak rakam çok yüksek ve kur artışı karşısında Türkiye’nin en zayıf tarafını oluşturuyor.
Kur artışının sürmesi ve artışın kalıcı olması durumunda şirketlerin bir kısmının borçlarını ödemede zorlanacağı açık.
YABANCI İÇİN ÇOK CAZİP OLACAK
Nitekim buna bağlı olarak bankaların geri dönmeyen kredilerinin artacağı ve sistemin zayıflayacağı hesaplanıyor. Borsadaki banka hisseleri bu nedenle tarihi düşük düzeylerde ve 30 milyar doların altında işlem görüyor. Hatta aşırı değer kaybına karşılık İş Bankası ve Halkbank hisse senetlerini geri almaya başladı.
Kurdaki aşırı artışın ve TL’deki hızlı değer kaybının sürmesi şirket bilançolarını zayıflatarak ve finansal bünyesini bozarak doğrudan piyasa değerlerini düşürebilir.
Ama aynı zamanda yükselen döviz kuru şirketlerin piyasa değerlerini dolar bazında azaltacak. Bu iki etkiyle birlikte Türk şirketleri yabancılar için çok ucuz ve cazip hale gelecek.
Tıpkı son dönemde turizm sektörünün büyük canlanma yaşamasında en büyük paya sahip olduğu gibi, kur artışının sürmesi durumunda batak haline gelecek Türk şirketleri yabancılar tarafından birer birer satın alınabilir. 2001 krizinde bankaların yaygın biçimde yabancı sermaye tarafından satın alınması, bu kez yapısal sorunu olan özel sektör şirketlerinde gerçekleşebilir.
BANKALARIN % 45’İ YABANCILARDA
Borsadaki hisse senetleri de dahil edildiğinde bankacılık sisteminin yüzde 45’i yabancı sermayedarlara ait. Oran 2001 krizi öncesinde yüzde 10 civarındaydı. Yabancı sermaye oranının reel sektörde kaç olduğuna dair veri yok. Ama çok daha düşük olduğu tahmin ediliyor.
