Üretici fiyatlarının 1.5 üzerinde satıyorlardı, 4 katı üzerine çıktılar
Soğandaki üretim kaybıticaret kesimine rant oldu.
Soğan üretiminin bu yıl yüzde 7 gerilemesinin faturası tüketiciye kesildi. Üretim 2 milyon 131 bin tondan TÜİK’in tahminine göre bu yıl 1 milyon 979 bin tona geriledi.
- Kasım ayında soğan fiyatlarında yaşanan yüzde 50.5 artış bunun bir yansıması. Türkiye genelinde soğanın ortalama fiyatı bir ayda 2.39’dan 3.59 liraya çıktı.
- Son bir yılda ise fiyat 1.34 liradan 3.59’a çıkarak yüzde 168 yükseldi.
- Üretici fiyatlarında da artış var ancak tüketici fiyatları kadar yüksek değil. Üretici fiyatı olarak elimizde en son ekimin 1.05 liralık fiyatı bulunuyor. Bu fiyat eylül ayında 1 liraydı. Artış yüzde 5. Bir yıl önceki ekim ayında ise 54 kuruştu. Üreticide bir yıllık fiyat artışı yüzde 94.4’ü buluyor. Böylece eksik üretimin kaybını üretici bu şekilde telafi etmiş oluyor.
HERKES ZAMMA GEREKÇE YAPTI
Ancak üretici fiyat artışının üretim kaybıyla ölçülü bir hareketi yok. Üretim kaybı yüzde 7, üretici fiyat artışı yüzde 94.4. Ekim itibariyle 2018 yılının 10 aylık dönemindeki ortalama soğan fiyatını 79.4 kuruş olarak hesapladık. 2017 yılında kg başına 51.7 kuruş olan ortalama fiyat yıldan yıla yüzde 53.5 arttı.
- Aynı yöntemle tüketici fiyatları 1.30 kuruştan 2.37 kuruşa çıktı ve yıllık artışı yüzde 81.9’u buldu. Üretim azlığı nedeniyle üretici zammını yaptı ama zincirin halkaları olarak ondan sonra gelen tüccara, depocuya, toptancıya veya perakendeciye ne oldu da, tüketici bu soğanı üretici fiyat artışının çok üzerinde bir fiyatla yedi.
- Kar marjı geçmiş yıllarda da vardı. Zararına kimse ticaret yapmıyordu. Öyle anlaşılıyor ki, soğandaki üretim kaybı karşısında önce üretici zam yaptı, onu gören zincirin devamındaki bütün halkalar da zam üzerine zam bindirdi. Üretim azlığı zincirin bütün halkaları için bir fırsat ve köşeyi dönme dayanağı oluşturdu.
KAR MARJLARINI ARTIRDILAR
Bitişikte TÜİK’in soğanda kg başına üretici ve tüketici fiyatları yer alıyor. Soğandaki üretici ile tüketici fiyatları arasındaki fark yaklaşık 1-1.5 katı. Üreticide 1 TL olan soğan tüketiciye yaklaşık 2.5 liradan satılıyordu. Yani soğanda üretici 1 lira alırken aracıların payı 1.5 lirayı buluyor. Geçmiş yıllardaki seyirler hep böyle. En son 2017’de böyle olmuş.
- 2018 Nisan sonrasında pusula şaştı ve Haziran ayında soğanın tüketici fiyatı üretici fiyatının 4.26 katına kadar çıktı. Yani soğanda üretici yine 1 TL kazanırken işin ticaret tarafında yer alanlar 1.5 yerine 3.26 TL kazandılar. Soğanda yokluk rantını asıl ticaret kesimi yedi.
- Bu da üretimin azalacağının ortaya çıktığı nisan ayında gerçekleşti. Yıla 56 kuruştan başlayan üretici fiyatları mayısta 63, haziranda 89, ağustosta 1.03 ve ekimde 1.05 TL’yi buldu. Ocak -ekim artışı yüzde 87’ye vardı. Ortalama yıllık artış yüzde 53.5 oldu.
YILLIK ARTIŞ % 168
- Aracılık sektörü fiyat artışına çok daha büyük ölçekte katıldı. Yıla 1.5 liranın altında başlayan soğanın tüketici fiyatı kasım ayında 3.59 liraya yükseldi. Böylece ocak-kasım artışı yüzde 145’i bularak üretici fiyat artışını neredeyse katladı. Soğanın geçen kasım ayındaki 1.34 liralık fiyatına göre yıllık artışı da yüzde 168’i buldu.
- Tüketicide yıllık ortalama fiyat artışı yüzde 82 ile üretici fiyatlarının 30 puan üzerinde gerçekleşti. Yüzde 7’lik üretim kaybının asıl rantını üretici dışındaki ticaret zinciri yedi.
