Çeklerin bankalarla batık yarışı
İçinde bulunduğumuz zorluğun şimdilik en uygun tanımlaması özel sektör borç krizi. Dış borç ödemelerinde sorun yok ama bankalar net bazda dış borç ödeyici durumunda. Kredi piyasasında meydana gelen daralma da bunun bir sonucu.
Şirketler kesimi ise bankalara olan borçlarını ödemekte zorlanıyor. Bu nedenle tahsili gecikmiş alacaklar toplamı 2017’de 63.645 milyondan kasım sonunda 11 ayda 91.845 milyon liraya çıktı. Batık hale gelen tutar bir yılda 28.2 milyar lira arttı. Tahsili gecikmiş alacaklar da yüzde 3’ten yüzde 3.7’ye çıktı.
- Bankalardaki 28.2 milyar liralık tahsili gecikmiş olacağı yanında reel sektörün ve ticaret kesiminin ödemelerini en iyi yansıtan araç çekler. Çeklerin de 2018 verileri belli oldu. Risk Merkezi rakamlarına göre 2018 yılında çeklerde karşılıksız çıkan tutar 29.4 milyar, karşılıksız çıktıktan sonra 5.1 milyar liralık daha ödeme yapılmış. Dolayısıyla net biçimde karşılıksız çıkan çek tutarı 24.3 milyar lira oldu.
TRİLYON LİRALIK PİYASA
- 2018 sonu itibariyle bankalara ibraz edilen çek tutarı da 939 milyar liraya ulaştı. Bu da bir önceki yıla göre yüzde 20’lik artış demek. Ödemelerde yaşanan sorunlara rağmen piyasa bir türlü çek kullanımını artırmaktan geri duramıyor.
- Normalde 2018 yılında ödenmeyen çeklerin ibraz edilen çeklere oranı yüzde 3.1 olarak gerçekleşti. Bu oran 2017 yılında yüzde 2.2 düzeyindeydi. Dolayısıyla burada yurtiçi ekonomideki durgunluğa paralel sert bir artış meydana geldi. Yıllık veri yılın ortalaması ama yılın sonuna doğru ödenmeyen çeklerin oranı giderek yükseldi. Aralık itibariyle ödenmeyen çeklerin oranı yüzde 4.7’ye çıktı.
- Bu oran yüzde 1.6’dan başlayarak buraya çıktı. 2017 Ağustos ayında yüzde 1.6’ya inen karşılıksız çıkan çeklerde son 10 yılın en iyi verileri gerçekleşti. Ancak o tarihten sonra devamlı bir artışla ağustos 2017’de yüzde 3.0’e ve son olarak yüzde 4.7’ye çıktı. Çeklerin ödenmesinde tarihi rekora çıkılmasında 2017’de KGF kredilerinin rolü büyüktü.
10 BİLANÇOSU
- 2018’in geride bırakılmasıyla son 10 yıllık durumun da bir bilançosunu çıkardık. Aşağıda görüldüğü gibi 2009-2018 yıllarını kapsayan 10 yılda 5.5 trilyon liralık çek kullanıldı. Bir anlamda piyasalar kendi kendine kredi açtı ve çek yoluyla para yarattı. 5.5 trilyonun 208 milyar liralık kısmı karşılıksız çıktı. Ancak bunun 71 milyar lirası karşılıksız çıktıktan sonra ödendi. Net ödenmeyen çek tutarını 137 milyar lira olarak hesapladık.
- Risk Merkezi’nin hesaplamalarına göre çeklerde brüt karşılıksız çıkma oranı 10 yılda yüzde 3.8. Bankalara ibraz edildikten sonra ödenenleri düştük ve net karşılıksız çıkan çek tutarını hesapladığımızda yüzde 2.5 oranını buluyoruz. 10 yılda toplamda yüzde 2.5 aynı zamanda bankalardaki tahsili gecikmiş alacakların seyriyle de paralel.
- Bankalara uygulanan stres testinde tahsili gecikmiş alacakların yüzde 6’ya kadar çıkabileceği hesaplandı. Aynı zorlukların ve eğilimin çek ve senet piyasasında yaşanması beklenebilir.
