BES'ten emekli yüzde 75'lik kesimin ortalama birikimi 170 bin liraya dayandı

Merkez Bankası'nın Finansal İstikrar Raporu'nda yayımladığı Emeklilik Gözetim Merkezi (EGM) rakamlarına göre Bireysel Emeklilik Sistemi'nden emekli olanların yüzde 75'inin ortalama birikimi 170 bin liraya dayandı. Bu tutar emekliliğe hak kazanan vatandaşlara ödendi. Geri kalan yüzde 25'lik kesim ise 40 bin liralık ortalama birikim ile emekliliğe hak kazandı. BES katılımcılarının 2010 yılından itibaren emeklilik gerekçesiyle sistemden ayrılmaya başlamasıyla mevcut dönemde BES’te bulunan 7 milyona yakın bireyden bugüne kadar 130 binin üzerinde kişi emekli olarak sistemden ayrıldı. Emeklilere ödenen toplam tutarlarda dönemsel farklılıklar olmakla birlikte, hâlihazırda sistemden emekli olanlar ortalama 80 bin TL birikimle emekliliğe hak kazandı. Sistemden ayrılmaya hak kazanan ve ortalama birikimi 40 bin lira civarında olan 106 bin 516 kişi 3 milyar 418 milyon liralık birikimlerini sistemde değerlendirmeye devam ediyor. Yani bu kişiler emekliliğe hak kazandıkları halde fon getirilerinin iyi olması nedeniyle sistemde kalmaya devam etmeyi tercih ediyor.

BU YIL EMEKLİ OLANLAR ORTALAMA 141 BİN LİRA BİRİKTİRDİ

EGM rakamlarına göre bu yıl şimdiye kadar geçen 11 ayda emekli olan 22 bin 399 kişinin birikimi 2 milyar 827 milyon liraya çıktı. Bu kişiler 331 milyon 412 bin lira da devlet katkısı almaya hak kazandı. Toplam 3 milyar 158 milyon liralık birikim emekli sayısına bölündüğünde kişi başına 141 bin 15 liraya ulaşıyoruz. Emekli olmaya hak kazanan tüm kişilerin ortalama birikimleri geçen yıl 122 bin civarındaydı. BES; emeklilik döneminde bireyin refah düzeyini koruma, ekonomiye uzun vadeli kaynak oluşturma, istihdamı artırma ve ekonomik kalkınmaya katkıda bulunma amaçları taşıyan bir sistem. Sosyal Güvenlik Kurumu'nda mevcut olan sağlık gibi diğer hizmetleri sunmayan BES sistemi, zorunlu sosyal güvenlik sisteminin alternatifi değil, tamamlayıcısı durumunda. BES hizmeti sağlayan şirketler bireylerin emekliliğe yönelik beklentileriyle, gelir düzeyiyle ve yaşıyla uyumlu birey veya işveren tarafından belirlenen kıstaslarda farklı planlar sunuyor. Katılımcılar BES hesaplarına planda belirlenen asgari katkı payı tutarına uygun bir şekilde aylık düzenli ödemeler yapıyor, bu katkı paylarının yüzde 25’ine karşılık gelen tutar devlet katkısı olarak bireysel emeklilik hesabına ödeniyor. Bir katılımcının bir takvim yılı içinde alabileceği devlet katkısı tutarı, ilgili yıla ilişkin toplam brüt asgari ücret tutarının yüzde 25’i ile sınırlı.

KATILIMCI AKTİF ŞEKİLDE KARAR VERİYOR

BES’in en önemli ayırt edici özelliği bireylerin birikimlerini hangi fon veya fonlarda değerlendireceklerine karar vermesine olanak sağlaması. Katılımcıların risk ve beklenti tercihine göre verdikleri kararlar emekliliklerinde alacakları ödemelerin miktarını etkileyebiliyor. Sistemde faizli-faizsiz getirili 12 ayrı fon tipi bulunmakla birlikte, bireylerin mevcut birikimlerinin yaklaşık yarısı kıymetli maden ve değişken fon içinde değerlendirildi. Katılımcının fon dağılım tercihinde bulunmaması halinde birikimler dahil olunan emeklilik planı kapsamındaki standart fonda değerlendiriliyor. Otomatik olarak dahil olunan standart fonda değerlendirilen tutar tasarruflar toplamının yüzde 8’ini oluşturuyor. Payın görece düşük olması, sistemdeki bireylerin, fonlarının hangi hesaplarda değerlendirileceğine aktif bir şekilde karar verdiğini gösteriyor.

45 yaş üstü çalışanların dahil olduğu Otomatik Katılım Sistemi'ndeki (OKS) fon türleri BES sisteminden farklı bir şekilde sınıflandırıldı. Başlangıç fonu, standart fon ve fonun risk değerine göre sınıflandırılan muhafazakâr/temkinli, dengeli, atak/dinamik/büyüme ve agresif fonlar OKS’de sunulan fon çeşitleri. Başlangıç fonu ile tasarruflar TL mevduat, katılma hesabı, borçlanma araçları, gelir ortaklığı senetleri, kira sertifikaları gibi çeşitli varlıklarda değerlendirilebildiği gibi faizli ve faizsiz başlangıç fonu çeşitleri mevcut. Standart fon varlık yapısı olarak başlangıç fonuna benzer olup fonların azami ve asgari değerlendirilme imkânları farklı. Bireyler, emeklilik döneminde ek gelir sağlaması gerekçesiyle BES ve OKS’ye dahil oluyor. Sistemdeki fonların takibinin kolay ve hesapların Takasbank nezdinde tutuluyor olması sistemin şeffaf bir yapıya sahip olmasını sağlıyor. Öte yandan, fon seçme ve değiştirme imkânının tanınması, fonların devlet katkısı ile teşvik edilmesi ve katkı ödemelerindeki esnek yapı sistemi cazip kılıyor. Sistemin uzun vadeli tasarrufları teşvik etmesi ile finansal istikrarı gözetir bir yapıya sahip olduğu değerlendiriliyor.

SİSTEMİN ÖNEMLİ NOKTALARI

-Bireyler katkı payı ödemelerine ara verme hakkına sahiptir. Emeklilikte toplu, programlı veya yıllık gelir sigortası ile geri ödeme imkânı mevcut.

-10 yıldan az süreyle sistemde kalarak ayrılma durumunda yüzde 15, 10 yıl süreyle sistemde kalmakla birlikte emeklilik hakkı kazanmadan ayrılma durumunda yüzde 10, emeklilik, vefat, maluliyet nedeniyle ayrılma durumunda %5 oranlarında gelir vergisi uygulanıyor.

-Devlet katkısına hak kazanma şartları kalma sürelerine göre; 3 yıl için hesaptaki tutarın yüzde 15'i, 6 yıl için yüzde 35'i, 10 yıl için yüzde 60'ı, emeklilik, vefat ve maluliyet hallerinde yüzde 100’ü şeklinde oluyor.