Çalışan anneler için rehber

Türkiye kadın istihdamında dünya ortalamasının gerisinde yer alıyor. Erkeklerde yüzde 66.0 olan istihdam oranı kadınlarda yüzde 30.7 seviyesinde bulunuyor. Eğitim düzeyinin artması kadın istihdamının artmasını sağlamakla birlikte ekonomik kriz dönemlerinde kadınlar çalışma hayatından daha çabuk çekiliyor.

Doğum yapan kadınlar da ya tümüyle çalışma hayatından uzaklaşıyor, ya da uzun süre ara vermek zorunda kalıyorlar. Bu nedenle emekli olmakta zorlanabiliyorlar. Buna karşılık emeklilikte kadın – erkek ayrımı giderek ortadan kalkıyor. 1999 öncesi çalışmaya başlayan kadınlar 20 yıl sigortalılık süresi ile (erkekler 25 yıl) emekli olabilirken, 1999 – 2008 arasında başlayanlarda sigortalılık süresi erkekler ile eşitlendi, emeklilik yaş farkı ise 58/60 şeklinde 2 yıla indirildi. Ekim 2008 tarihinden itibaren çalışmaya başlayanlarda ise prim günü eşitlenirken, emeklilik yaşı da kademeli olarak artarak 2048 yılında 65 yaşında eşitlenecek.

Tüm annelerimizin Anneler Gününü kutlarken, çalışan kadınların haklarını içeren rehber hazırladık.

EVLENEN KADINLARIN KIDEM TAZMİNATI

Sigortalı olarak en az bir yıl çalışmış olan kadınlar, evlendikleri takdirde işten ayrıldıklarında kıdem tazminatı alma hakkına sahip bulunuyorlar. Evlilik gerekçesi ile kıdem tazminatı alabilmek için resmi nikâh tarihinden itibaren bir yıl içinde iş akdinin feshedilerek, tazminatın talep edilmesi gerekir. Evlilik gerekçesi ile kıdem tazminatı alanların çalışma hayatından tamamen çıkmaları gerekmiyor. Tazminatı aldıktan sonra başka bir işte çalışmalarının önünde bir engel bulunmuyor.

GECE ÇALIŞMA YASAĞI

Hamile oldukları sağlık raporuyla tespit edilen kadınlar, bu andan itibaren doğuma kadar geçen sürede 20.00-06.00 saatleri arasında çalışmaya zorlanamaz. Yarısından fazlası 20.00-06:00 arasına denk gelen gece vardiyalarında çalıştırılamazlar.

Yeni doğum yapmış kadınlar doğumu izleyen bir yıl boyunca da gece çalıştırılamaz. Bir yıllık sürenin sonunda sağlık ve güvenlik açısından sakıncalı olduğuna ilişkin sağlık raporu alınması halinde, raporda belirtilen süre boyunca gece çalıştırma yasağı devam eder.

Hamile ve emziren kadınların günlük çalışma süresi de 7.5 saati aşamaz.

16 HAFTA ANALIK İZNİ

Doğum yapan işçi ve memurlara doğumdan önce 8, doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere 16 hafta analık izni veriliyor. Çoğul gebelik halinde doğum öncesi süreye 2 hafta ekleniyor.

Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen işçi ve memurlar da 8 hafta analık izninden yararlanıyor.

ÇALIŞAN ANNELERİN SÜT İZNİ

Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde 1.5 saat süt izni verilir. Kadın memurlara ise analık izin süresinin bitiminden itibaren ilk altı ayda günde 3 saat, ikinci altı ayda günde 1.5 saat süt izni kullandırılır.

6 AYA KADAR YARIM ÇALIŞMA HAKKI

Analık izninin bitiminden itibaren çocuğun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla kadın işçi ve memura birinci doğumda 2 ay, ikinci doğumda 4 ay, sonraki doğumlarda ise 6 ay süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar çalışma hakkı tanınır. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir. Çocuğun engelli doğması hâlinde ise bir yıl süreyle yarım gün çalışma hakkı tanınır. Bu hakkı kullanıp kullanmamak çalışan annelerin takdirine bırakılıyor.

Özel sektörde işveren, yarım gün ücretsiz çalışma hakkının kullanıldığı dönemde yarım aylık ücret öder. İşsizlik Fonu’ndan da brüt asgari ücretin yarısı tutarında ödeme yapılır. Bu haktan yararlanabilmek için, işçi adına son 3 yılda en az 600 gün prim bildirilmesi gerekir.

Kadın memurlar ise yarım gün çalıştıkları süre boyunca tam maaş almaya devam eder. Bu dönemde sadece, doğrudan çalışmaya bağlı olarak yapılan ödemelerden yararlanamazlar.

DOĞUM SONRASI ÜCRETSİZ İZİN

Doğum yapan memur, talep ederse 16 haftalık analık izninin veya 6 aya kadar olan yarım gün çalışma döneminin bitiminden itibaren 24 aya kadar ücretsiz izin kullanabilir.

Kadın işçiler ise 16 haftalık analık izni süresinin bitiminden itibaren 6 aya kadar ücretsiz izin yapabilir.

KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA HAKKI

İşçi anne ve babaların, çocuk okula başlayıncaya kadar kısmi süreli çalışma hakkı bulunuyor. Çocuğunu kendisi büyütmek isteyen işçi anne, çocuk okula başlayıncaya kadar işvereninden “kısmi süreli çalışma” talebinde bulunabilir. Kısmi süreli çalışmak isteyen işçinin bir ay önceden işverene yazılı talepte bulunması gerekir. Talep yazısında kısmi süreli çalışmaya hangi tarihte başlanacağı, hangi günlerde veya hangi saatler arasında çalışılacağı belirtilmeli. Kocasının çalışmaması halinde işçi anne kısmi süreli çalışma hakkından yararlanamaz. Ancak, çalışmayan kocasının sürekli bakım ve tedavi gerektiren hastalığı bulunması halinde, işçi anne kısmi çalışma hakkını kullanabilir.

Özel sağlık kuruluşlarında mesul müdür, sorumlu hekim, laboratuvar sorumlusu ve sağlık hizmetinden sayılan işlerde tam zamanlı çalışması öngörülenler ile postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde ve mevsimlik işlerde çalışanların kısmi süreli çalışma hakkından yararlanabilmesi işverenin takdirinde.

Kısmi süreli çalışma hakkı memurlara da tanınmış olmakla birlikte bu konuda gerekli yönetmelik yayımlanmadığı için henüz uygulamaya girmedi.

DOĞUM BORÇLANMASI

İşçi, memur, esnaf statüsündeki kadınlar, doğumdan sonra boşta geçen sürelerinin 2 yıla kadar olan kısmı için borçlanma yapabilir. Borçlanma hakkı, 3 çocuğa kadar kullanılabilir. Üç çocuğu bulunan anne, toplam 6 yıla kadar borçlanabilir. Doğum borçlanması hakkından yararlanabilmek için, doğumdan önce işçi, memur veya esnaf statüsünde sigortalı olmak gerekiyor.

ENGELLİ ÇOCUK ANNELERİNE ERKEN EMEKLİLİK HAKKI

Başkasının bakımına muhtaç derecede ağır engelli çocuğu bulunan annelerin erken emeklilik hakkı bulunuyor. Engelli çocuğuna bakarken bir yandan da sigortalı olarak çalışmaya devam eden veya isteğe bağlı sigorta primi ödeyen annelerin prim süresine, bu şekilde geçen günlerin dörtte biri oranında ilave yapılır. İlave edilen süre kadar emeklilik yaş haddinden indirime gidilir. Bu haktan işçi, memur, esnaf statüsündeki kadınlar ile isteğe bağlı sigorta primi ödeyen kadınlar yararlanabilir.

ENGELLİ ÇOCUK ANNESİNİN MAZERET İZNİ

En az yüzde 70 oranında engelli veya süreğen hastalığı olan çocuğu bulunan memur ve işçiler bir yıl içinde toptan veya bölümler halinde on güne kadar ücretli izin kullanabilir. On günlük mazeret izni anne veya babadan sadece birine verilir.