Deve güreşi ve UNESCO! Emin misiniz?

Defalarca geçtiğim, fakat sadece bir gece kaldığım Selçuk’la ilgili en canlı anım, meydandaki kahvehanede oturanların hemen yamacında bir antik sütun başına tünemiş leylek… Sanki bir göçmen kuş değil de, oralı. Ora insanına öyle aşina. O gün bugündür benim için Selçuk hayvana dost bir ilçe. Ama aynı zamanda deve güreşlerinin yapıldığı bir ilçe. Ve Belediye Başkanı Dahi Zeynel Bakıcı’nın deyişiyle Efes Deve Güreşleri Festivali’yle UNESCO’nun “İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası” listesine girmesi gereken bir ilçe.

Geçen 20 Ocak'ta 37. Selçuk Efes Deve Güreşleri Festivali'nde 124 deve güreşti, sandalyesini kapan koştu...

Antalya’dan Aydın, Uşak, Afyon, Denizli, Muğla, Balıkesir ve Çanakkale’ye uzanan ve şu günlerde icra edilmekte olan deve güreşlerinin yapıldığı yerlerden sadece biri İzmir Selçuk. Hayvan Hakları Federasyonu (HAYTAP) deve güreşlerinin kültür değil, hayvanlara eziyet olduğu gerekçesiyle yasaklanmasını istiyor. Akdeniz’den Marmara’ya sonu gelmeyen deve güreşi festivallerinin Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesi ile Hayvanları Koruma Kanunu’na aykırı olduğunu söylüyor. Deve Güreşleri Federasyonu Başkanı Aytekin Kaya ise Türk kültürünün bir parçası olarak 250 yıldır yapılan güreşlerde hayvanların birbirine zarar vermediğini belirterek, “Sahalarda sopa kullanılmıyor. Develerin ağzı bağlanıyor. Biz HAYTAP'ın kedi ve köpeklere baktığından daha iyi, daha sağlıklı bakıyoruz develere. Onlar görmüyor" diyor. Federasyon bünyesinde “Deve güreşi yasaklanırsa, hayvanlar sucuk olur” şeklinde bir görüş de var.

HAYTAP: "Develer dövüşmek istemeyince, ayaklarına demir çubukla, tahta sopalarla vuruyorlar. Yarışı kaybedince ağızlarından kan gelene kadar dövüyorlar..."

Hayvanlara eziyet edilip edilmediğine dair hiçbir fikrim yok ama Türkiye’nin imzası bulunan Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesi, eziyetli ritüeller bir yana, hayvanların eğlence aracı olarak kullanılmasını da yasaklıyor. Bırakın boğa güreşi, horoz dövüşü gibi kanlı vahşi eylemleri, su parklarındaki katil balinalardan sirk maymunlarına, hayvanların maskara edildiği her türlü eğlence aslında insanlığa aykırı. Ama sürüp gidiyor işte.

ISLIK DİLİNİ KURTARMAK

Hayvan Hakları Bildirgesi’nin 1978 yılında imzalandığı yer UNESCO’nun Paris’teki merkezi. Hayvan haklarına aykırı bir ritüelle UNESCO kültür mirası listesine aday olmak, bu bakımdan biraz oksimoron kaçıyor. Fakat Selçuk Belediye Başkanı Bakıcı, deve güreşlerini bilimsel bir zemine oturmak için Uluslararası Selçuk Efes Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri Sempozyumu düzenlediklerini belirterek, “Devecilik kültürü ve deve güreşlerinin UNESCO Somut Olmayan Dünya Mirası Listesi'ne girmesini sağlamak için altyapıyı hazırlıyoruz. Güçlü hazırlıklar sonrasında UNESCO'ya başvuracağız" dedi.

Kültür mirası listesine girmenin zahmetli bir prosedürü var. Herhangi bir bölge ya da yerleşim biriminin kendi inisiyatifiyle adaylığı söz konusu değil. Önce kültür bakanlıkları kanalıyla ulusal envantere girmesi gerekiyor. UNESCO tarafından kültürel miras kabul edilen gelenek ve gastronomi öğeleri temsili listelerden seçiliyor. Kültür Bakanlığı’nın envanterinde deve güreşi bulunmuyor.

- SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS ULUSAL ENVANTERİ -

Türkiye ulusal envantere aldığı meddahlıktan Mevlevi sema törenlerine, âşıklık geleneğinden Karagöz, Nevruz (Azerbaycan, İran, Hindistan, Kırgızistan Pakistan ve Özbekistan ile ortak), Kırkpınar yağlı güreşleri, semah, keşkek, mesir macunu ve Türk kahvesi dahil bir dizi kültürel ritüeliyle listeye girmeyi başardı. Başta Giresun, Karadeniz’in birçok yöresinde yaygınlık gösteren, ancak genç kuşaklara aktarılamaması nedeniyle yitip gitmekte olan ıslık dili (kuşdili diye de anılır) UNESCO tarafından tehlikede olan kültürel miras kabul ediliyor.

Ata sporu okçuluk da Türkiye'nin ulusal envanterinde, aday olarak halen incelemede. Kültür Bakanlığı envanterinde deve güreşi yok ama deve oyunu var mesela. Fakat oyunda canlı deve yok. Düğünlerde, meydan yerinde oynanan bir güldürü oyunu.

- ISPARTA'NIN DEVE OYUNU -

“BOĞA GÜREŞİ” GÜREŞİ

Aslında Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesi’ne bağlılık bakımından UNESCO’ya fazla insaniyet biçmemek lazım. Çünkü listeye aldığı kültürel gelenekler arasında hayvanlı gösteriler de yok değil. Örneğin Oman’daki “Ardhah” ritüeli. At ve deve yarışlarının düzenlediği bu festivallerde hayvan terbiyesindeki maharet sergileniyor, ancak güreş gibi hayvan karşılaşmaları söz konusu değil.

Sonra Almanya, İspanya, Fransa dahil bir dizi Avrupa ülkesinden Fas, Suudi Arabistan, Suriye, Pakistan ve Güney Kore’ye uzanan coğrafyada 18 devletin ortak kültür mirası olarak şahin uçurma da var listede.

Ancak boğa güreşine gelince işler değişiyor, toplumsal tepki kan dökücü geleneğin önüne dikiliyor. Mesela İspanya’nın listeye aday kültür envanterindeki sayısız ritüelin arasında boğa güreşi yer almıyor. Çünkü bütün dünya İspanyolların boğa güreşiyle yatıp kalktığını düşünse de özellikle genç kuşak arenalarda kan dökülmesine antipati besliyor. Katalonya ile Kanarya Adaları’nda ise boğa güreşleri yasaklanmış bulunuyor. Halen güçlü karşı lobi ise UNESCO’nun boğa güreşlerini kültürel miras kabul etmesi bir yana, varlığını sürdürmesi için koruma altına alması gerektiğini savunuyor.

Fransa’da ise boğa güreşi ulusal envantere girince mahkemelik oluyor. Boğa güreşinin yasaklanması için kampanya yürütenlerin açtığı davada mahkeme, “La Corrida”nın Fransa’yla özdeş bir gelenek olmadığına karar veriyor ve envanterden çıkarılıyor.

UNESCO’nun biyoçeşitlilik ve tükenme tehlikesi altındaki türlerle ilgili kaygıları yok değil. Örneğin Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde Dünya Mirası listesinde yer alan beş doğal yaşam alanı, savaş ve iç çatışmalar nedeniyle tehdit altında görülüyor. Nesli tükenmekte olan dağ gorilleri, gergedan ve okapilerin kurtuluşu için milyonlarca dolarlık acil yardım programları devreye giriyor.

Tükenme tehdidi altında olmayan develer için hassasiyet gösterirler mi, bilinmez.