Buteflika: Cezayir'de istifa eden cumhurbaşkanının halefi kim olabilir?

Ülkenin başlıca iktidar odakları ve Buteflika'nın olası haleflerini inceledik.

Ordu

#resim#647863#- AFP

Cezayir'de ordu daima politakada başat bir rol oynadı ve bu konumu "Kara 10 yıl" diye anılan 1990'lı yıllarda güçlendi. 90'lı yıllarda ordu seçimleri iptal etmiş ve İslamcılarla şiddetli bir iç savaşa girişmişti.

Ancak Buteflika, bazı generalleri devre dışı bırakmayı başarmıştı. 2015'te istihbaratın güçlü başkanı, "General Tevfik" adıyla bilinen Muhammed Mediene'i ekarte etmeyi başarmıştı. Mediene, Ocak 1991'deki seçimlerin iptal edilmesinden sonra Cezayir siyasetine yön verene "Janvieristes"in sonuncusuydu.

Ancak hükümet yanlısı medya, Buteflika'nın bu hamlesini demokrasi ve devletin askerlerden arınmasına doğru atılan bir adım olarak tanımlamıştı.

Genelkurmay Başkanı Ahmed Gaid Salah

#resim#647866#- EPA

Cezayir Genelkurmay Başkanı Korgenenal Ahmed Gaid Salah, 26 Mart'ta Buteflika'nın sağlık durumunun görev yapmasına engel oluşturduğunun ilan edilmesi çağrısı yapmış, bazı yorumcular cumhurbaşkanlığında gözü olduğunu söylemişti.

Fransa Parlamentosu'nda Ocak 2017'de yayımlanan bir rapor, General Salah'ın kendisini "halef olarak gördüğünü" söylüyordu.

Bütün bu yorumlar, Salah'ın sık sık "bağımsızlık savaşındaki silah arkadaşına" ihanet etmeyeceğini söylemesine karşın yapıldı.

Genelkurmay Başkanı değişen durumlara hep uyum sağladı ve sık sık Buteflika'nın diğer generalleri zayıflatmasına yardımcı oldu.

Sadakatinin karşılığını, Buteflika'nın son kez yeniden seçilmesinden önce "Savunma Bakan Yardımcısı" ilan edilerek almıştı.

Cezayir'de cumhurbaşkanları aynı zamanda ülkenin resmi savunma bakanı.

General Salah birçok kez başarılı "terörle mücadele operasyonlarıyla" anılmış ve düşen petrol fiyatları yüzünden diğer bakanlıkların bütçesi azalırken, son birkaç yılda savunma bakanlığının bütçesi büyük ölçüde artmıştı.

Ayrıca, saf dışı bırakılan diğer generallerin aleyhinde konuşmasını engelleyen bir yasal düzenleme yaptırmayı da başardı.

Ancak ülkedeki bazı yayın organları, General Gaid Salah ve Buteflika'nın yakın çevresi arasında gerilimler olduğunu söylüyor.

Buteflika'nın yakın çevresi

Abdulaziz Buteflika'nın güvenini kazanmanın çok zor olduğu belirtiliyordu. Buteflika'nın etrafı, çoğunlukla aile üyeleri ve çocukluğundan bu yana tanıdıklarıyla çevriliydi.

Yakın çevresinde dikkat çeken bir isim de, Buteflika'yla birlikte büyüyen Chakib Khelil. Khelil, Buteflika'nın enerji bakanı, devlet petrol devi Sonatarch'ın ve OPEC'in başkanı olmuştu.

Yolsuzluk skandallları yüzünden 6 yıl ortalarda gözükmemesinden sonra, 2016'da ülkeye geri döndü ve ülkede büyük saygı gören Sufi tekkelerine gitmiş ve basın büyük ilgi göstermişti.

ABD'de eğitim alıp, sürgünde yaşadığı yıllarda cumhurbaşkanlığı için lobi yaptığı söyleniyordu. cumhurbaşkanlığı seçimine girmesine engel olacak ABD pasaportu taşıdığı iddialarını reddediyor.

Said Buteflika

#resim#647869#- Getty Images

Buteflika'nın kardeşi Said'in cumhurbaşkanlığında gözü olduğu iddiları uzun süredir dile getiriliyor ve çok sayıda Cezayirli aslında ülkeyi fiilen onun yönettiğine inanıyordu.

Eski fizik hocası ve sendikacı Said Buteflika, Nisan 1999'da göreve gelmesinin hemen ardından ağabeyinin yanına özel danışman olarak girmişti.

Abdülaziz Buteflika 2013'te felç geçirdiğinde, Said ağabeyiyle birlikte Fransa'ya gitmiş ve tedavisine nezaret etmişti.

Said Buteflika, cumhurbaşkanına erişimi elinde tutan, yakın çevresine liderlik eden ve perde arkasından çıkarlarını gözeten bir isim olarak tanımlanıyordu.

Teknokratlar

1990'lı yıllarda, yaklaşık 10 yıl süren kanlı iç savaşın ardından Cezayirli generaller, bir entellektüel olarak görülen, tecrübeli diplomat Buteflika'yı kendi güçlerini elinden almaya çalışmadan ülkeyi rehabilite edecek bir isim olarak görüyorlardı.

Buteflika'nın, iktidar oyununda dört dönem boyunca kendilerini birbirine düşürerek, rakiplerini bir bir ekarte edecek kadar ustalaşacağını bilmiyorlardı.

Bugün benzer adaylar arasında, daha önce cumhurbaşkanlığı yarışına girmiş olan eski başbakanlar Mouloud Hamrouche ve Ali Benflis de var.

Bu iki reformcu isim, devletin modernize edilmesi baskısı altındaki iktidar seçkinleri tarafından yeniden göreve çağrılabilir.

Yakın geçmişte görevden alınan Ahmed Ouyahia, üç kez başbakanlık yaptı ve şu anda iktidardaki koalisyonun içindeki Demokratik Ulusal Birlik'in lideri. Buteflika'ya yarın olduğu söyleniyordu, ancak bir lider değil, uygulayıcı olarak görülüyor.

Bir zamanlar haleflik yarışında önde giden isim olarak görülen Amir Saadani, iktidardaki Ulusal Kurtuluş Cephesi'nin (FLN) liderliğinden istifaya ve bunun yerine parlamento seçimlerine milletvekilliği için girmeye zorlanmıştı. Saadani'nin düşüşü, basına yaptığı sert, eleştirel açıklamalarla edindiği çok sayıda güçlü düşmanının elinden oldu.

Her iki isim de, General Salah'ın anayasanın 102'nci maddesinin devreye sokulmasıyla, cumhurbaşkanlığı makamının boş ilan edilmesi çağrısına destek veren ilk yetkililer arasındaydı.

Lakhdar Brahimi

#resim#647872#- Getty Images

Lakhdar Brahimi, Cezayir'in en çok saygı gören, tecrübeli diplomatlarından biri. Dışişleri Bakanlığı'nda önemli görevlerde bulunduktan sonra, Cezayir'deki iç savaşın başlangıcında iki yıl boyunca Dışişleri Bakanlığı görevini yürütmüştü.

Brahimi daha sonra, BM Genel Sekreterliği'nin en üst düzey görevlerinde başarılı bir kariyere sahip oldu. 2012'de BM ve Arap Birliği'nin Suriye Özel Temsilcisi olmasıyla yeniden göz önüne çıktı ve 2014'te Cenevre Görüşmeleri'nin çökmesinin ardından istifasıyla, Cezayirli köşe yazarlarının övgüsünü aldı.

Eski BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon Brahimi için "dünyanın en parlak diplomatlarından biri" diye tanımlamıştı.

Brahimi, o dönemde bu yana bazı bölgesel meselelerde förüşlerini açıkladı.

Ülkesinin uzun süredir takındığı tavra karşın, ülkesinin Libya'ya müdahale etmesi, Suriye'de işlenen savaş suçlarının Uluslararası Ceza Mahkemesi'nde yargılanması ve Fas ile Cezayir sınırının açılması çağrıları yaptı.

Haziran 2015'te ABD'li jeopolitik analiz şirketi Stratfor, Brahimi'ye uluslararası ortaklarının olumlu baktığını belirtti ve bazı Kuzey Afrikalı medya organları bunu, Brahimi'nin adaylığına Batı desteği olarak yorumladı.

Bu durum normalde, Cezayir'deki yönetici elitler arasında süregiden mücadelede geri teperdi ancak Brahimi Cezayir'in iktidardaki seçkinleri tarafından iyi bir şekilde karşılandı, Buteflika'yla birkaç kez görüştü ve ülkenin devlet destekli insan hakları örgütünden bir ödül aldı.

Ancak Brahimi'nin iktidara gelme şansını yaşı azaltabilir. 1934 doğumlu Brahimi, Buteflika'dan daha yaşlı.

Muhalefet

#resim#647875#- Getty Images

Cezayir'de muhalefet parçalanmış bir durumda ve ülke çapındaki gösterilerin ardından iptal edilen cumhurbaşkanlığı seçimlerinde tek bir aday çıkartmayı başaramadılar.

Tarihi muhalefet partileri laik Sosyalist Güçler Cephesi (FFS) ile Kültür ve Demokrasi Birliği (RND). Kabylie bölgesinde ve başkent Cezayir'de seçmenlerini harekete geçirebiliyorlar ve protesto hareketleri başlamadan önce cumhurbaşkanlığı seçimlerinin boykot edilmesi çağrısı yapmışlardı.

General Salah'ın açıklamalarını ilk kınayan da onlardı ve bunun "rejimi canlandırmayı" amaçlayan bir "askeri darbe" olduğunu söylüyorlardı.

Diğer muhalefet partileri, seçime girmeye niyetliydi ve seçim ittifakı için görüşmeler yaptıkları bir dönemde, protestolara hazırlıksız yakalandılar.

2014'te Buteflika'ya karşı yarışan eski Başbakan Ali Benflis daha ölçülü bir tepki vermiş ve iktidar devri için daha fazla garanti verilmesini istemişti.

İslamcı liderler Abdalla Jaballah ve Abderrazak Makri de benzer yorumlar yaptı ve Makri, Müslüman Kardeşler bağlantılı partisinin seçimlerden önceki geçiş sürecinde bir rol alması için garantiler istedi.

Ali Benflis

#resim#647878#- Getty Images

Memleketi Batna'da sevilen bir avukat olan Ali Benflis, devlet yönetimindeki Cezayir İnsan Hakları Birliği'nin kurucusuydu. Baro'daki yükselişinin ardından 1988'de Adalet Bakanlığına atandı. Bir sonraki yıl iktidardaki FLN'nin merkez komitesine girdi. İç savaşa kadar giden krizin ilk günlerinde Adalet Bakanlığı görevinden istifa etti.

Buteflika, 1999'da iktidara gelip, savaşa son verirken, Benflis Buteflika'nın başarılı cumhurbaşkanlığı seçimi kampanyasını yürüttü ve başlıca adamlarından biri oldu. Buteflika tarafından ertesi yıl başbakanlığa atandı. Aynı zamanda FLN'nin genel sekreeri oldu. Ancak popülaritesi giderek artıp, cumhurbaşkanı olma arzusu artık iyice ortaya çıkınca, 2003'te görevden alındı.

Daha sonra, 2004 ve 2014'teki seçimde iki kez Buteflika'ya karşı yarışıp, kaybetti.

Son yıllarda, Batılı başkentlerde Buteflika'nın olası haleflerinden biri olarak görülüyorrdu. 2019'daki seçimlerden umutluydu. Yayımlanan biyofrafisinde "geçiş dönemine önderlik etmesi gereken adam" diye tanımlanıyordu.

İş dünyası

Buteflika iktidarı döneminde en önemli değişimlerden biri, bir zamanlar tüm gücü elinde tutan generalleri dengeleyebilecek güçlü işadamlarının ortaya çıkmasıydı. Siyasi destekçileriyle yakın ilişkiler kuran bu oligark sınıfı, servet ve güç kazanıp, medyaya hakim oldular.

Cezayir'in en zengin adamlarından biri olan Issad Rebrab, siyasi görüşlerini açıkça duyurmuş ve 2014'te Buteflika'nın yeniden seçilmesine karşı çıkmıştı.

2016'da yetkililer, Rebrab'ın ülkenin en büyük medya gruplarından El Khabar'ı satın alıp, kendi medya imparatorluğunu kurma rüyasını gerçekleştirmesine engel oldu.

Rebrab, Fransızsca yayın yapan muhalefet yanlısı Liberte gazetesinin sahibi.

Ali Haddad

#resim#647881#- Getty Images

Medya patronu, Ali Haddad Genelkurmay Başkanı'nın Buteflika'ya karşı yaptığı çağrıya olumlu haberlerle destek verdi.

İktidar odaklarına çok yakın olduğu söyleniyor.

Şubat 2017'de, o dönem Fransa'da cumhurbaşkanlığı için kampanya yapan Emmanuel Macron'un Cezayir ziyaretinde, Fransız liderle yan yanaydı.

Haddad, 2017'de haber sitesi TSA'ya yaptığı açıklamada, "Cezayirli vatanseverler" olarak tanımladığı, Said Buteflika da dahil askeri ve sivil yetkililerle olan yakınlığını saklamamıştı.

Haddad, Cezayir ve Fransız basınında Buteflika'nın 2014'te yeniden seçildiği seçim kampanyasının başlıca finansörü olarak gösteriliyordu.

Haddad, Kabylie'de ailesine ait küçük otelin işletmeciliğinden, bir inşaat imparatorluğu, bir futbol takımı, ABD'li bir sağlık grubuyla ortaklık ve birçok medya organına sahip bir işadamına dönüştü. Ancak asıl uzmanlığı, bazıları tartışma yaratan kamu ihalelerini almak. Bu ihalelere, ülkenin doğusu ve batısı arasında inşa edilen, yüksek maliyetli otoyol da dahil.