Zombi evlilikler

Gülenay BÖREKÇİ/ GAZETE HABERTÜRK-PAZAR

William Goldman’ın aynı adlı romanından uyarlanan filmi “Princess Bride”, Westley adlı bir genç adamın, büyük aşkı Prenses Buttercup’ı bulma macerasını anlatıyor. Westley, prensesini ararken bin türlü badire atlatıyor, defalarca vuruluyor, yaralanıyor hatta bir keresinde ölüyor ve sihir yardımıyla diriltiliyor. Masal bu ya; sonunda da büyük aşkına kavuşuyor. Gelin görün ki bütün o zorlu yolculuktan geriye birkaç küçük araz kalıyor. Müstakbel eşine bakıp “Bu çocuk neden bir türlü kollarını hareket ettiremiyor, kafası neden ikide bir sol tarafa düşüyor?” diye soruyor zavallı “kurtarılmış” prenses. “Eh, çünkü prensesim, nişanlınız artık çoğunlukla ölü” diye cevap veriyor etraftakilerden biri. “Ama dert etmeyin, çoğunlukla ölü demek aslında birazcık da olsa canlı demektir. Ve biliyor musunuz, çoğu insan aslında çoğunlukla ölüdür.” Böylece prenses ve “birazcık da olsa canlı” kahramanımız, birlikte mutlu mesut bir hayata yelken açıyorlar.

Tatlı bir peri masalı gibi görünmekle birlikte, insan ilişkilerine dair sıkı saptamalarda bulunan bu filmi hatırlamamın sebebi, geçenlerde gördüğüm bir sergi ve okuduğum makale. Sergiyi ayrıca anlatacağım ama “zombi evlilikler”den, evlilik dediğimiz şeyin bazen birbirlerine imzayla bağlanmış “yaşayan ölüler”in ilişkisine dönüşebildiğinden bahseden makale mühimdi. “Diyelim ki evliliğiniz ölü değil ama canlı hiç değil” diye anlatıyordu yazar. “Siz ve eşiniz, ölümle hayat arasındaki o fena halde belirsiz bölgede sıkışıp kalmışsınız, ne devam edebiliyorsunuz ne de çekip gidebiliyorsunuz. İşte yaşadığınız şey, tam anlamıyla bir zombi evliliktir.”

‘EVLİLİĞİM NASIL BU HALE GELDİ, ONU KİM ÖLDÜRDÜ?’

“Seni Seviyorum Ama Artık Sana ÂŞIK Değilim” adlı bir kitap yazmış olan evlilik danışmanı psikolog Andrew G. Marshall’a başvuruyorum; zaten kavramı ortaya atan da kendisi... “Zombi’ler öldükten sonra bir biçimde hayata döndürülmüş varlıklardır” diyor. “İçlerinde aşk, arzu, neşe, mutluluk, kısacası öfke ve melankoli harici her türlü duygu tükenmiştir. Görünüşte yaşıyor gibidirler ama ruhları silinmiştir. Tıpkı uzun yıllar süren bazı evliliklerdeki gibi... Acımasız görünmek istemem ama evlilikte yıllar geçtikçe insanlar bazen, kaçınılmaz bir şekilde kendilerini bir rutinin içine hapsolmuş hissetmeye başlar. Daha da kötüsü, çoluk çocuk, iş güç, aile ve arkadaşlar derken; her şeyi bırakıp uzaklaşmaya da cesaret bulamazlar. Birbirlerine karşı hiçbir şey hissetmiyorlardır ama ayaklarından zincirlenmişçesine bir arada kalmaya devam ederler. Kendi kendilerine ara sıra ‘Benim evliliğim ne zaman bu hale geldi, onu kim öldürdü?’ diye sorarlar ama bir cevap gelmez.”

Bu noktada Marshall, biraz daha ayrıntıya giriyor ve zombi evlilikleri diğerlerinden ayırabilelim diye bize birkaç ipucu veriyor: “Zombi eşlerin evlerinde ne tutku vardır ne de herhangi bir yaşam belirtisi... En iyi ihtimalle erkek kafasını işten kaldırmazken, kadın tüm boş zamanlarını çocuklarına vakfeder. Bazıları dışarıda yeni ilişkilerin peşine düşer, bazıları alışveriş bağımlısı olur. Küçük tatlı sözler sarf edilmez, konuşma girişimleriyse hep hır gürle son bulur. Ayrılmıyorlarsa, tek sebebi vardır bunun: Bir zamanlar birbirlerine duydukları sevginin gölgesi. İçlerindeki yaşam ateşiyle birlikte birbirlerine duydukları sevgi ve yakınlık da yok olmuştur ama ikisi de bunu itiraf etmez.”

‘TANIDIĞIM EVLİ İNSANLARIN ÇOĞU ASLINDA YAŞAMIYOR’

Ünlü terapist, danışanları arasından seçtiği bir çifti örnek veriyor. 49 yaşındaki Martin ile 41 yaşındaki Claire 15 yıldır evli. Çocuklar, iş güç ve para konuları dışında pek konuşmuyorlar, birbirleriyle paylaşacak umutları, hayalleri kalmamış. Zaten baş başa kalmamak için de ellerinden gelen her şeyi yapıyorlar. Ayrı odalarda uyuyorlar mesela; seks hayatları hiç yok, nadiren, o da sırf bir ödevi yerine getirir gibi sevişiyorlar. Buna rağmen sıkıntıdan patladıklarında ya da birbirlerine akla gelebilecek her konu yüzünden sinir olduklarında bile gülümsemeyi sürdürüyor, çocuklarının ve arkadaşlarının yanında her şey yolundaymış numarası yapıyorlar. Claire, Martin’i hâlâ seviyor ama hissettiği aşkın, tutkunun çoktan bittiğini, en azından terapi sırasında itiraf edebiliyor. Martin’se değişimi kabullenemiyor ve bin türlü fedakârlıkla aralarındaki ilişkiyi eski haline döndürmeye çalışıyor.

“Haklarında ne düşündüğümü gizlemedim ve onlara, yaşadıklarının bir zombi evlilik olduğunu anlattım” diyor Marshall. Martin için bu bir aydınlanma anı olmuş hatta kırık dökük bir sesle şunları söylemiş: “Sanırım haklısınız ama bence sırf biz değiliz, tanıdığım evli insanların çoğu aslında ‘yaşamıyor’. Çocukların selameti için birlikte kalıyor hatta eşlerinin evlilik dışı ilişkiler sürdürmesine göz yumuyorlar. Ama inanın bunda bile adaletsiz bir yan var, çünkü gördüğüm kadarıyla, her zaman eşlerden biri özgür oluyor, diğeriyse köle rolünü benimsiyor.”

Kendi adıma hiç evlenmemiş biri olarak ahkâm kesecek değilim ama işin aslı çevremdeki birçok kişide, arkadaşlarımın bazılarında gözlemlediğim bir durum bu. Anlayacağınız aşinayım. Fakat yine de kendi adıma tanıdığım mutsuz eşlerin zombi’lerden bir farkı olduğunu düşünüyorum. Korku filmlerinde, romanlarda insanlar bir gecede zombi’ye dönüşebilir ama ilişkiler bir gecede ölmez; günlük hayattaki aksilikler ve küçük düşkırıklıkları size yavaş yavaş, sezdirmeden etki eder. Hasıraltı edilmiş sorunlar, çözülmeden unutulmuş anlaşmazlıklar zihninizin karanlık bir köşesinde birikir, birikir... Ta ki siz, banyo rafında ortasından sıkılmış diş macunu tüpü veya oturma odasında açık unutulmuş bir lamba görene kadar... Bu ilk çileden çıkma anından sonra başlangıçta umursamadığınız şeyleri, mesela eşinizin horlamasını veya uykusunda yorganı hep kendi tarafına çekmesini tahammül edilmez bulmaya başlar, bir noktadan sonra tiksinirsiniz. Başka biri yapsa aldırmayacağınız şeyleri eşiniz yaptığınızda, kanınız resmen beyninize fırlar.

Halbuki biliyorum, niyetiniz iyiydi. İlişkinizi korumak için ufak tefek şeyleri göz ardı ediyordunuz sadece. Ne yazık ki bedeli ağır oldu, evliliğinizi öldürdünüz!

'YÜZLEŞMEDİĞİNİZ SÜRECE SORUNLAR BÜYÜYECEKTİR'

Bu kadar ağır bir finalle bitirmeyeceğim yazıyı merak etmeyin; bu bir korku filmi değil sonuçta. Psikolog Carl Pickhardt’a kulak veriyorum bu defa: “Sürekli birlikte olan iki kişinin her konuda aynı fikirde olması tabiata aykırı bir şey ve bu yüzden evliliklerde de zaman içinde anlaşmazlıkların çıkması kaçınılmaz. Zombi evliliklerde insanlar anlaşmazlıkları görmezden gelmeyi, hiçbir şey yokmuş gibi davranmayı tercih eder. Yaşayan, gerçek evliliklerdeyse sorunlar tartışılır, konuşulur, iki tarafı da mutlu edecek çözümler aranır. Unutmayalım; yüzleşmediğimiz müddetçe sorunlar büyüyecektir.”

Andrew G. Marshall’ın eklediği şey belki de en önemlisi: “İlişkinizi öldürmeyi de seçebilirsiniz, canlandırıp iyileştirmeyi de. Duruma göre ikisi de doğru karar olabilir... Yanlış olan tek şey, ilişkinizi bu haliyle sürdürmektir.”

'AŞK GERÇEKLEŞMESİ İMKÂNSIZ İDEAL EVLİLİKSE ACI HAKİKAT'

Geçen hafta Barcelona’daki Catalunya Tarih Müzesi’nde gittiğim “Seni seviyorum? Aşkın ve Evliliğin Öyküsü” sergisine göre; aşk dediğimiz şey binlerce yıldan bu yana çok değişmişti, evlilikse bir modern zaman icadıydı. Sergi, antik çağlardan günümüze flört, baştan çıkarma, inançlar, adetler üzerine bilgiler veriyor, evliliğinse bir sosyal kurumdan ibaret olduğunu söylüyordu. Aşk ve evlilik tarih boyunca asla el ele yürümemişti. Birbirlerine Doğu’yla Batı, Venüs’le Mars kadar uzaktılar. Biri arzunun, diğeri bürokratik, ekonomik ve sosyal dayatmaların meyvesiydi. Biri tehlike sunuyordu, öteki konfor. Biri gerçekleşmeyecek idealdi, öteki acı hakikat. Sergiyi hazırlayanlar daha da ileri giderek, aşkın istenmeden dünyaya gelmiş bir çocuk gibi huzur kaçırdığını, aileler arasındaki bir iş anlaşması gibi kâğıt üstüne atılan imzalarla başlayan evliliğinse toplumun devamlılığı adına elzem sayılan bir kurum olduğunu söylüyordu.

Zaten sergiye göre “bir aşk ilişkisi olarak evlilik” kavramı, yakın zamanlarda ortaya çıkmış. Tüketim toplumlarında insanlara ürün sattırma unsuru olarak... Eh, herkesin bildiği gibi âşıklar, ev, araba, deterjan almakla ilgilenmezler, bunlar evli çiftlerin ilgi alanındadır