Merkez Bankası

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, 11 Haziran 1930 tarihinde bir anonim şirket olarak kurulmuştur. Banka, İdare Merkezi, Banknot Matbaası ve Şubelerden oluşmaktadır. Bankanın İdare Merkezi Ankara’dadır. On altı Genel Müdürlük ve yirmi bir Şubeden oluşan Bankanın, 2013 yılı sonu itibarıyla 4.659 çalışanı bulunmaktadır.

Birinci Dünya Savaşı'nın ardından, dünyada ortaya çıkan emisyon sağlayacak merkez bankalarının oluşturularak ülkelerin kendi para politikalarını bağımsız olarak belirlemeleri yönündeki eğilimin etkisiyle ve Türkiye'de Kurtuluş Savaşı ile kazanılan siyasi bağımsızlığı ekonomik bağımsızlıkla güçlendirmek amacıyla bir merkez bankası kurulması yönündeki tartışmalar ve çalışmalar hız kazanmıştır. Bu konu ilk olarak 1923 İzmir İktisat Kongresi'nde ele alınmış ve "millî devlet bankası" kurulması fikri üzerinde durulmuştur. 1927 yılında Maliye Bakanı Abdülhalik Renda, merkez bankası kurulması hakkında bir kanun taslağı sunmuş, bu taslağın kabul edilmesi üzerine merkez bankasının kuruluş aşamasında ülkemiz yetkililerine yardımcı olmak üzere diğer ülkelerin merkez bankalarından da görüş istenmiştir.

1928 yılında Türkiye'ye davet edilen Hollanda Merkez Bankası İdare Meclisi Üyesi Dr. G. Vissering, hazırladığı raporda hükûmete bağlı olmayan ve bağımsız bir merkez bankasının gerekliliğine dikkat çekerken; 1929 yılında İtalyan Uzman Kont Volpi, Türk parasının istikrarının sağlanması için bir merkez bankası kurulmasının şart olduğunu belirtmiştir. Bu gelişmelerin ardından Hükûmet, merkez bankası kurulmasına ilişkin gerekli yasal çerçevenin hazırlanması için harekete geçmiş, Lozan Üniversitesinden Prof. Leon Morf'un katkılarıyla Merkez Bankası yasa tasarısı hazırlanmıştır. Tasarı, Türkiye Büyük Millet Meclisinde 11 Haziran 1930 tarihinde kabul edilerek "1715 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu" adı ile 30 Haziran 1930 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. Merkez Bankası, farklı kurum ve kuruluşlarca yürütülen işlevlerin tek elde toplanmasını takiben 3 Ekim 1931 tarihinde faaliyetlerine başlamıştır. Diğer kamu kurumlarından farklılığının ve bağımsızlığının bir göstergesi olarak anonim şirket biçiminde hukuki varlığını kazanan Bankanın hisseleri A, B, C ve D sınıflarına ayrılmıştır. A sınıfı hisseler Hazineye ait olup Bankanın bağımsızlığının güçlendirilmesi amacıyla Kuruluş Kanunu'nda bu hisselerin toplam sermayenin yüzde 15'inden fazla olamayacağı belirtilmiştir. B sınıfı hisseler milli bankalara, C sınıfı hisseler yabancı bankalar ile imtiyazlı şirketlere, D sınıfı hisseler ise Türk ticaret kuruluşlarıyla Türk uyruklu gerçek ve tüzel kişilere ayrılmıştır.

Kuruluş Kanunu'na göre Merkez Bankasının temel amacı ülkenin ekonomik kalkınmasını desteklemektir. Bu amaçla Banka, temel politika aracı olan reeskont oranlarını belirlemeye, para piyasasını ve para dolaşımını düzenlemeye, hazine işlemlerini yerine getirmeye ve Türk parasının istikrarına yönelik önlemleri almaya yetkili kılınmıştır. Banka ayrıca banknot basma yetkisine tek elden sahip duruma getirilmiştir. Bunlara ek olarak Banka, devletin haznedarlığını da üstlenmiştir. Bu dönemde uygulanan sabit döviz kuru rejimi altında döviz kurlarını belirleme yetkisi hükûmete aittir.

Bankanın temel görevleri:

Açık piyasa işlemleri yapmak,

Hükümetle birlikte Türk Lirasının iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirleri almak ve yabancı paralar ile altın karşısındaki muadeletini tespit etmeye yönelik kur rejimini belirlemek, Türk Lirasının yabancı paralar karşısındaki değerinin belirlenmesi için döviz ve efektiflerin vadesiz ve vadeli alım ve satımı ile dövizlerin Türk Lirası ile değişimi ve diğer türev işlemlerini yapmak,

Bankaların ve Bankaca uygun görülecek diğer mali kurumların yükümlülüklerini esas alarak zorunlu karşılıklar ve umumi disponibilite ile ilgili usul ve esasları belirlemek,

Reeskont ve avans işlemleri yapmak,

Ülke altın ve döviz rezervlerini yönetmek,

Türk Lirasının hacim ve tedavülünü düzenlemek, ödeme ve menkul kıymet transferi ve mutabakat sistemleri kurmak, kurulmuş ve kurulacak sistemlerin kesintisiz işlemesini ve gözetimini sağlamak ve gereken düzenlemeleri yapmak, ödemeler için elektronik ortam da dâhil olmak üzere kullanılacak yöntemleri ve araçları belirlemek,

Finansal sistemde istikrarı sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici tedbirleri almak,

Mali piyasaları izlemek,

Bankalardaki mevduatın vade ve türleri ile özel finans kurumlarındaki katılma hesaplarının vadelerini belirlemektir.

Bankanın temel yetkileri:

Türkiye’de banknot ihracı imtiyazı tek elden Bankaya aittir.

Banka, Hükümetle birlikte enflasyon hedefini tespit eder, buna uyumlu olarak para politikasını belirler. Banka, para politikasının uygulanmasında tek yetkili ve sorumludur.

Banka, fiyat istikrarını sağlamak amacıyla bu Kanunda belirtilen para politikası araçlarını kullanmaya, uygun bulacağı diğer para politikası araçlarını da doğrudan belirlemeye ve uygulamaya yetkilidir.

Banka, olağanüstü hallerde ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun kaynaklarının ihtiyacı karşılamaması durumunda, belirleyeceği usul ve esaslara göre bu Fona avans vermeye yetkilidir.

Banka, nihai kredi mercii olarak bankalara kredi verme işlerini yürütür.

Banka, bankaların ödünç para verme işlemlerinde ve mevduat kabulünde uygulayacakları faiz oranlarını, belirleyeceği usul ve esaslara göre bankalardan istemeye yetkilidir.

Banka, mali piyasaları izlemek amacıyla bankalar ve diğer mali kurumlardan ve bunları düzenlemek ve denetlemekle görevli kurum ve kuruluşlardan gerekli bilgileri istemeye ve istatistiki bilgi toplamaya yetkilidir.

Tcmb Haberleri

İş-Yaşam, 21 Nisan 2024

TCMB Başkanı Karahan, Dünya Bankası ve IFC yetkilileriyle görüştü

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Fatih Karahan, Washington'da Dünya Bankası ve Uluslararası Finans Kurumu (IFC) yetkilileri ile bir araya geldi.
Para, 07 Mart 2024

Merkez Bankası'ndan ilave sıkılaşmada zorunlu karşılık adımı

Merkez Bankası'nın sıkı para politikası duruşunu destekleyici ilave sıkılaşma adımları kapsamında, kredi büyümesine dayalı zorunlu karşılık tesis edilecek. Bu kapsamda Merkez Bankası tarafından belirlenen kredilerin aylık yüzde 2 büyüme oranını aşan kısmı için TL cinsinden zorunlu karşılık 1 yıl süreyle bloke olarak tutulacak
Para, 22 Ocak 2024

MB, 2024'ün ilk faiz kararını açıklayacak

Merkez Bankası (TCMB) 25 Ocak Perşembe günü, 2024'ün ilk faiz kararını açıklayacak. Beklentiler 250 baz puanlık bir artışı öngörse de gözler karar metninde verilecek sinyallere çevrilmiş durumda. Amerika Merkez Bankası (Fed) da 31 Ocak'ta yılın ilk faiz kararını açıklayacak. Fed için de beklentiler faizi sabit tutması yönünde ancak Fed'in Mart ayında ilk faiz indirimi yapıp yapmayacağıyla ilgili belirsizlik küresel piyasaları etkiliyor? Peki altın, dolar ve borsada son durum ne? HT Mikrofon'da Helin Genç sordu, Haberturk.com Ekonomi Müdürü Selim Karahan yanıtladı.

Para, 28 Mayıs 2014

Faiz polemiği sürüyor!

Tartışmalara Mehmet Şimşek de katıldı, Merkez Bankası konusunda kim ne dedi?

Döviz, 28 Ocak 2015

Dolar uçuşa geçti!

Dolar bu yılın en yüksek seviyesini gördü!
Para, 11 Nisan 2013

Yabancılar 46.2 milyon dolarlık hisse aldı!

İşte yabancıların bir haftalık karnesi...
Makro Ekonomi, 23 Eylül 2011

Bunu başaranlar krizi fırsata çevirecek!

"Türkiye'nin notu yükseliyor, alacak yönetimini başaran işletme için kuvvetli fırsatlar kapıda"
HT Ekonomi, 08 Mayıs 2023

Altın talebinde Türkiye neden dünya birincisi?

Para, 26 Ocak 2023

TCMB'den yurt dışı kaynaklı dövizlerin TL'ye dönüşümüne destek

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), ticari hayatta liralaşmanın desteklenmesi amacıyla; yurt dışı kaynaklı dövizlerini Türk lirasına çeviren firmalara, çevrilen tutarın yüzde 2'si kadar destek verecek

Gündem, 09 Ocak 2023

2022’nin ilk 11 ayında altın alımında Merkez Bankası zirvede

Dünya Altın Konseyi kasım ayında merkez bankalarının gerçekleştirdiği altın işlemlerine yönelik raporunu yayımladı. 2022 Ocak-Kasım döneminde 122.8 ton net altın alımına imza atan TCMB bu alanda açık ara dünya lideri oldu.
Para, 22 Aralık 2022

Merkez Bankası faiz kararını açıkladı

Merkez Bankası beklentilere paralel bir şekilde politika faizini yüzde 9'da sabit bıraktı. Karar metninde Kurulun, mevcut politika faizinin küresel talebe ilişkin artan riskleri dikkate alarak yeterli düzeyde olduğunu değerlendirdiği belirtildi
Para, 25 Kasım 2022

Katar'dan 10 milyar dolar geliyor

Reuters, Türkiye'nin Katar'dan 10 milyar dolarlık finansman sağlamak üzere gerçekleştirdiği görüşmelerde son aşamaya gelindiğini bildirdi
Para, 25 Kasım 2022

'Mevduat dolarizasyonu geriledi'

Merkez Bankası kasım ayı Finansal İstikrar Raporu'nda yurtiçi yerleşik gerçek kişilerde mevduat dolarizasyon oranının yüzde 54.9'a kadar gerilediği belirtildi. Enflasyonda sağlanacak iyileşmeyle hanehalkı varlıklarında liralaşmanın kuvvetlenmesinin öngörüldüğü ifade edildi. Raporda bunun yanında yatırım fonu ve hisse senedi yatırımlarının GSYİH’ye oranlarının 1 yıl önceki değerlere göre 1.7 yüzde puan artarak yüzde 10’a ulaştığı bilgisi verildi

İş-Yaşam, 24 Kasım 2022

'Piyasa faizlerinin de tek haneli seviyelere inmesini bekliyoruz'

Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, Merkez Bankası'nın ardından önümüzdeki dönemde piyasa faizlerinin de tek haneli seviyelere inmesini beklediğini kaydetti

İş-Yaşam, 24 Kasım 2022

2 yıl sonra tek hane

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Para Politikası Kurulu faizi beklendiği gibi 150 baz puan indirerek yüzde 9'a düşürdü. Böylece 26 aylık aranın ardından tek haneli faize dönüldü. Faiz indirim döngüsünün sonlandırılmasına karar verildiği kaydedildi. Değerlendirme süreçleri tamamlanan kredi, teminat ve likidite politika adımlarının para politikası aktarım mekanizmasının etkinliğinin güçlendirilmesi için kullanılmaya devam edileceği belirtildi
Döviz, 24 Kasım 2022

Faiz kararından kura sınırlı etki

Dolar/TL, TCMB’nin bugün açıklayacağı faiz kararı öncesinde yatay seyrini sürdürdü. Kur sabah saatlerinde 18.61 TL seviyesindeydi. Merkez Bankası Para Politikası Kurulu'nun saat 14.00'te açıkladığı faiz kararı ile, hareketlenmeye başlayan dolar kuru 18.63 seviyesine yükseldi
İş-Yaşam, 24 Kasım 2022

Bugün gözler Merkez Bankası'nda

Merkez Bankası Para Politikası Kurulu bugün saat 14.00'te faiz kararını açıklayacak. Son toplantısında faizi 150 baz puan indirerek yüzde 10.50 seviyesine çeken TCMB bu toplantı için de aynı yönde sinyal vermişti
Para, 11 Kasım 2022

İlk 9 ayda cari açık yüzde 525 yükseldi

Eylül ayında cari açık 2 milyar 966 milyon dolar oldu. Böylece yılın ilk 9 ayında cari açık 37 milyar 977 milyon dolara ulaştı. 2021'in aynı döneminde cari açık 6 milyar 68 milyon dolar olarak kayıtlara geçmişti. Bu arada TCMB 2012-2022 arasındaki Hizmetler Dengesi/Seyahat/Gelir kaleminde 22.4 milyar dolarlık yukarı yönlü revizyona gitti

Para, 31 Ekim 2022

'Faiz indirimi krediye ucuza erişebiliyorsanız işe yarar'

İş Bankası Genel Müdürü Hakan Aran, Finansın Geleceği Zirvesi'nde yaptığı konuşmada "Faiz indirimi krediye daha ucuza erişebiliyorsanız işe yarar. Eğer kredi ucuzlamasına rağmen krediye erişim güçleşiyorsa bunun kimseye bir faydası yoktur. Amacımız krediyi erişilebilir kılmak, bunu yatırıma döndürmekse bu konuda sorunlarımız olduğunu ifade edeyim" açıklamasında bulundu. Garanti BBVA Genel Müdürü Recep Baştuğ da bankalar olarak büyümeyi finanse edecek güçte olduklarını, yatırımları artırmak için enflasyonsuz ortamda sağlıklı büyümek gerektiğini ifade etti