Sigortasız çalışanlar 5 yıl sonra da dava açabilir mi?

.png

Soru: Bir işyerinde 4.5 sene çalıştım. Askerlik sebebi ile 1 Temmuz 2018’de tazminatımı alarak ayrıldım. 3 Temmuz 2019 tarihinde teslim olduktan sonra iki hafta içinde işverene askerlik dönüşü uygun pozisyona yerleştirmesi hususunda dilekçe verdim. Yaklaşık 2 ay oldu bekliyorum. İnsan kaynaklarındaki görevliler, B sınıfı ehliyetim olmadığı için talebimin reddedildiğini belirttiler. İş Kanunu’na göre 3 aylık maaş tutarında tazminat hakkım doğar mı? Ne zaman talep edebilirim? (Kadir A.)

Yanıt: Kadir Bey, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 31. maddesi uyarınca, herhangi bir askeri ve kanuni ödev dolayısıyla işinden ayrılan işçiler, bu ödevin sona ermesinden başlayarak iki ay içinde işe girmek istedikleri takdirde işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorunda. Askere giderken kıdem tazminatı alarak ya da almadan ayrılmış olmak fark etmiyor.

İki aylık süre, hak düşürücü süre olduğundan, başvurunun ispatlanabilmesi için işverene yapılan talebin noter yoluyla iletilmesinde yarar bulunuyor. İşveren, başvuruda bulunan işçiyi eski işine ya da benzeri bir işe almak zorunda.

Kanunda aranan bu şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan işçiye üç aylık ücret tutarında tazminat ödemek zorunda.

Askere giderken kıdem tazminatınızı alarak ayrılmış olmanız, askerlik sonrası işe dönüş hakkını kullanmanıza engel teşkil etmez. İşveren işe dönüş talebinizi reddetti ise noter aracılığıyla üç aylık ücret tutarındaki tazminatınızı talep edebilirsiniz.

SİGORTASIZ ÇALIŞANLAR 5 YILDAN SONRA DAVA AÇABİLİR Mİ?

Pazartesi yayımladığımız sigortasız çalıştırılan veya sigorta primleri eksik yatırılanların ne kadar süre içinde hizmet tespit davası açacaklarına ilişkin yazımızın ardından çok sayıda okurumuzdan sorular geldi. Sorular daha çok, çalışma hayatına ilk atıldıkları dönemde sigortasız çalıştırılmış olanların bu dönemlerle ilgili dava açma hakkı olup olmadığı hususunda yoğunlaşıyor.

Bu konudaki uygulamayı bir kez daha özetlemekte yarar buluyorum. Sigortasız çalıştırılanların, hizmet tespiti için beş yıllık hak düşürücü süre içinde dava açması gerekiyor. İşveren sigortasız çalıştırdığı işçi ile ilgili sigorta bildiriminde bulunmuş ama primini ödememiş olabiliyor. Geçmişte dört aylık sigorta primleri bordrosu düzenleniyordu. Bu bordrolarda isim yer almış ama prim ödenmemiş kişiler bulunuyor. Eğer, işveren işçi ile ilgili işe giriş bildirgesi, aylık sigorta primleri bildirgesi, dört aylık sigorta primleri bordrosu, sigortalı hesap fişi gibi belgelerden birini dahi SSK/SGK’ya vermiş ise bu kişi için 5 yıllık hak düşürücü süre oluşmuyor. Bazı işletmelerde işçi 3-5 yıl sigortasız çalıştırıldıktan sonra sigortası yaptırılmış olabiliyor. Bu kişilerin tamamı, 5 yıllık hak düşürücü süre dikkate alınmadan, daha sonra da dava açabiliyorlar.

Sigortasız olarak çalıştırıldığını iddia eden işçi bu iddiasını, kendisiyle aynı dönemde işyerinde çalışmış ve işverenin resmi kayıtlarına geçmiş çalışanlarını veya komşu işverenlerin aynı nitelikte işi yapan işçilerini tanık olarak gösterebilir.

Konuyla ilgili daha detaylı bilgi için lütfen tıklayınız

EMEKLİ OLURKEN YAPILAN EK ÖDEMEYE VERGİ İADESİ VAR MI?

Soru: 31.12.2015 tarihinde özel bir şirketten ikale anlaşması yaparak emekli oldum. İkale sözleşmesi ile ilgili belgeleri ilgili vergi dairesine getirdiğim halde, “Siz emekli olarak prim veya bonus almışsınız. Bu nedenle sizin kesilen verginiz iade edilmez ve başvurunuz reddedilir” dediler. Ben kanunda “Emekli olunursa, verilen prim veya bonustan yapılan vergi kesintisinin iadesi yapılmaz” şeklinde bir hüküm bulamadım. Hakkımı nasıl arayabilirim? (Meftun Aytekin)

Yanıt: Meftun Bey, Kanunda ve ilgili tebliğde, emekli olurken yapılan ek ödemeler için ödenen vergilerin iade edilmeyeceğine dair açık bir hüküm bulunmamakla birlikte,Büyük Mükellefler Vergi Dairesi’nin konuyla ilgili sık sorulan sorulara yönelik hazırladığı bilgi notunda, şöyle denildi: “Emekli olmak suretiyle işten ayrılan hizmet erbabına yapılan ek ödemeler, işveren tarafından işsiz kalması nedeniyle yapılan bir ödeme olmayıp, emekliye ayrılması nedeniyle ödenen emekli ikramiyesi niteliğinde olduğundan, bu ödemelerin, Gelir Vergisi Kanununun geçici 89 uncumaddesinde belirtilen ödemeler kapsamında değerlendirilmesi ve bu ödemeler üzerinden yapılan gelir vergisi kesintisinin iadesimümkün değildir.”

İkale tazminatında vergi iadesi, daha önce bu tür ek ödemelerden vergi alınmasının yasal dayanağının bulunmadığı yönünde alınan mahkeme kararları üzerine gündeme geldi. Bunun üzerine, 27 Mart 2018 tarihinde yürürlüğe giren kanun değişikliği ile kıdem tazminatı tavanını aşan her türlü ek ödemeden vergi alınacağı hükme bağlandı. Başka bir ifadeyle, vergi için yasal dayanak bu tarihte oluştu.

27 Mart 2018 tarihinden önce emekli olurken yapılan prim veya bonus ödemeleri için vergi iadesi yapılmayacağına dair açık bir hüküm yok. Bu nedenle, hakkınızı aramak istiyorsanız, vergi dairesinden yazılı olarak ret cevabı aldınız ise idare mahkemesinde itiraz hakkınızı kullanabilirsiniz. Sözlü cevap verildi ise yazılı başvuruda bulunup, gelecek ret cevabının ardından dava açabilirsiniz.

YETİM AYLIĞI DOLAYISIYLA TABİP EŞTEN BAĞLANAN İLAVE ÖDEME KESİLEMEZ

Soru: Vefat eden aile hekimi eşimden dolayı Emekli Sandığı’ndan ben ve iki kızım ölüm aylığı alıyorduk. Sonrasında, vefat eden işçi emeklisi babamdan 800 TL yetim aylığı bağlandı. Babamın aylığının bağlanmasından sonra eşimden aldığım maaşın ek ödemeleri kesildi. Benden 900 TL, kızlarımdan da 400’er TL kesinti yapıldı. SGK’ya sorduğumuzda işçi emeklisi babamın aylığının eşimden aldığım maaşı etkilemeyeceğini söylediler. Ama 4 aydır ek ödemelerimiz verilmiyor. Ailede çalışan yok, kızlarım üniversitede okuyor. SSK emeklisi babamdan aldığım yetim aylığı, eşimden bağlanan aylıktaki ek ödemeyi almama engel teşkil eder mi? (Gülseren Akyan)

Yanıt: Gülseren Hanım, geçen yıl temmuz ayında çıkan kanun uyarınca, 1 Ocak 2019 tarihinden itibaren Emekli Sandığı’na tabi tabip ve uzman tabipler için ilave ödeme getirildi. Uzman tabip ve diş tabiplerinde 2 bin 354 TL, uzman olmayanlarda bin 800 TL tutarındaki ilave ödemeden, Emekli Sandığı’na tabi olanlar yararlanıyor. Makam tazminatı bulunan tabipler bu ödemeden yararlanamıyor.

Konuyla ilgili ikincil düzenlemeler yayımlanmadı, bu nedenle uygulamada bazı sıkıntılar yaşanıyor. Kanuna göre, emekli olduktan sonra çalışmaya devam edenlere ilave ödeme verilmiyor, verilmekte olanlar da çalışmaya başlandığında kesiliyor. Bu kişilerin ek ödemeleri, çalışmayı bıraktıkları tarihte yeniden bağlanır.

Ailenizde çalışan olmadığına göre, babanızdan bağlanan yetim aylığından dolayı ilave ödemenizin kesilmemesi gerekir. SGK’ya yazılı olarak başvurarak, kesintinin yapıldığı tarihten itibaren ilave ödemenin yeniden bağlanmasını isteyin. Talebinize olumsuz yanıt verilirse dava açabilirsiniz. Diğer taraftan, şayet ilave ödemenin kesilme gerekçesi olarak babanızdan bağlanan aylık gerekçe gösterilir ise davanızı yine açın ama dava sonuçlanıncaya kadar babanızdan bağlanan aylığı kestirebilirsiniz.

İŞVEREN, DENEME SÜRESİNDE SİGORTA YAPTIRMAK ZORUNDA

Soru: 2 Mayıs 2019 tarihinde büyük bir ailenin yanında makam şoförü olarak işe başladım. İlk ay bana deneme süreci olacağı, sigortamın bundan sonra yapılacağı söylendi. Mecburen kabul etmek zorunda kaldım. Daha sonra birkaç sefer sorduğumda, “Bugün yapılacak, yarın yapılacak” gibi laflarla ile oyalandım. Temmuz ayında maaşımı alırken, 500 lira fazla vererek beni oyaladılar. Eylül ayında sigortam yine yapılmayınca ben de işten ayrıldım. Beni bu şekilde çalıştıranlara yaptırım uygulatabilir miyim? Dört ay sigortasız gece gündüz çalıştım, hatta hafta sonları izinsiz çalıştığım bile oldu. Aynı yerde çalışan iki şahidim, gazetelerde onlarla birlikte resimlerim ve telefon görüşmelerim bulunuyor. Ne yapabilirim? (İ. D.)

Yanıt: İş Kanunu’na göre, işçi ile işveren arasında “deneme süreli” sözleşme yapılabilir. Sözleşmeye deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Deneme süresi, sendikalı işyerlerinde toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir. Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini, ihbar sürelerine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. Bu, işin İş Kanunu boyutu. Sosyal güvenlik kanunu bakımından ise işe başlamadan en az 1 gün önce Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) işe giriş bildirgesinin verilmesi gerekir. Dolayısıyla, işveren deneme süresinde de sigorta yaptırmak zorunda.

Sigortasız çalışanlar, çalışmaya devam ederken, işverenin bağlı bulunduğu sosyal güvenlik il müdürlüğüne veya merkezine yazılı şikâyette bulundukları takdirde denetim elemanları gelip inceleme yapıyorlar. İşveren tüm ödemeleri elden yaptığı için geriye sadece tanık beyanı ve sözünü ettiğiniz gazete resimleri kalıyor. Ayrıldığınıza göre, yine de öncelikle sosyal güvenlik il müdürlüğüne/merkezine yazılı şikâyette bulunun. Buradan olumlu sonuç alamazsanız iş mahkemesinde hizmet tespit davası açabilirsiniz. Çalışmanız çok yeni olduğu için kısa sürede bu davadan sonuç alabileceğinizi düşünüyorum. Davayı kazandığınız takdirde SGK sizi sigortasız çalıştıran kişiden hem primi tahsil eder, hem de idari yaptırımlar uygular.

Bu tür sigortasız çalıştırılanların şikâyetlerini işten ayrılmadan yapmaları halinde, sonuç almalarının daha kolay olduğunun altını çizmek isterim.

EYT STAJ SİGORTASINI ETKİLER Mİ?

Soru: 06.10.1993 tarihinde yapılmış staj sigortam bulunuyor. İlk prim yatan tarih 21.11.2000’dir. Sizden daha önce aldığım bilgiye göre, işe girmeden önce askerlik yapmış olduğum için, askerlik borçlanması yaparak sigorta başlangıcını 08.09.1999 öncesine çekebiliyorum. Muhtemel bir EYT düzenlemesi çıkar ise benim emeklilik hesabında dikkate alınacak tarih askerlik borçlanması ile öne çekeceğim tarih mi kabul edilecek, yoksa 1993’teki staj sigortası mı? (Yalçın Erdoğan)

Yanıt: Yalçın Bey, staj sigortası 1999 öncesinde de sonrasında da yaşlılık, malûllük, ölüm aylığı gibi uzun vadeli sigorta kollarında sigorta başlangıcı olarak kabul edilmiyor. Sadece iş kazası ve meslek hastalığına karşı güvence sağlayan kısa vadeli sigortadır.

Emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) ile ilgili bir yasa değişikliği yapılırsa, 21 Kasım 2000 olan sigorta başlangıcınız, askerlik borçlanması yaptığınız süre kadar geriye çekilir. 1993’teki staj sigortanız, sigorta başlangıcı olarak kabul edilmez.