Tek bilet 1800 kişiyi sevindiriyor

Mustafa ALKAN/ GAZETE HABERTÜRK-PAZAR

Bu yazıyı okuyorsanız muhtemelen 55 milyon lira büyük ikramiyeli Milli Piyango yılbaşı özel çekilişine bilet alan Türkiye’deki her 7 kişiden birisiniz ve ikramiye çıkarsa yapılacakları çoktan planlamışsınızdır. Neler yapardınız? Ev, araba, yazlık veya işyeri alır veya parayı faize yatırıp keyfinize mi bakarsınız? Elbette habercilerin “Ne yapardınız?” sorusuna yanıt veren herkes gibi “hayır kurumlarına bağış yapmayı” da listeye eklerdiniz. Yılbaşı piyangosunun miktarı açıklandığından beri gazeteler, talihlilerin hayal dünyasını genişletmek için süper lüks Bugatti ve Lamborghini otomobil dahil 15 milyon dolarlık yatlı, özel uçaklı “alınabilecekler” listeleri hazırlıyor. Ama bir “ikramiye hayali” araştırması yapılsa ve insanlar dürüst yanıtlasa yanıt verenlerin “Talih kuşu bana konsa ilk alacağım şeyler” listesinde yer alanların toplam piyasa değerinin muhtemelen 1 ya da 2 milyon TL’yi geçmediği görülür. Geçmesi de gerekmez.

ABD’nin Princeton Üniversitesi’nden Prof. Daniel Kahneman ile Prof. Angus Deaton’ın geçen yıl mutluluk ve gelir düzeyi konusunda yaptığı bir araştırmaya göre, yıllık 75 bin dolar ( 220 bin TL) gelirden fazlası “yaşam kalitesi” açısından pek fark getirmiyor. Bu yüzden belki de sınırlı sayıda kişilerin daha fazla servet edinmesini sağlamak yerine daha çok insanı belirli bir seviyenin üzerinde yaşam kalitesine kavuşturmak, toplumsal esenlik adına daha iyi bir çözüm olabilir.

1600 KİŞİNİN CEBİNE 400 BİNER EURO

Bu çözüme başvuranlar var. Misal, İspanyollar piyangolarını bu kolektif esenlik için kullanıyor. 203 yıldır düzenlenen “El Gordo Noel Piyangosu”nun hedefi mümkün olduğunca çok kişiyi, yaşamlarında refah yaratacak ikramiyeyle buluşturmak. Bunun için hayli karışık bir ikramiye sistemi uyguluyorlar. Sistem kabaca şöyle: Piyangonun büyük ikramiyesi 4 milyon Euro (12.8 milyon TL). Ama bu büyük ikramiye Türkiye’deki gibi bir tane değil tam 180 adet. İspanyol piyango idaresi üzerinde aynı 5 basamaklı numara (Örneğin 00001) olan biletlerden farklı seri numaraları ile 180 tane basıyor. Yani aslında büyük ikramiye 720 milyon Euro ( 2.3 milyar TL). Ama bu devasa ikramiye tek bir kişinin cebine girmiyor. Teoride büyük ikramiye, en az 180’e bölünüyor. Ne var ki tam bilet fiyatı 200 Euro (640 TL) olduğu için İspanyolların yüzde 99’u “Decimal” denilen 20 Euroluk (64 TL) biletlerden alıyor. El Gordo biletleri Milli Piyango’nın uyguladığı gibi 4 çeyrek bilete değil 10 bilete bölünüyor. Böylece biletlerin tamamı satılırsa büyük ikramiyenin 1800 kişi arasında “400 bin Euro’luk (1.3 milyon TL) ikramiye dilimleriyle” paylaşılmasının yolu açılıyor. Nitekim geçen hafta çekilen piyangoda 79140 numaralı bilete isabet eden büyük ikramiye 1600 kişinin cebine 400 biner Euro girmesini sağladı.

YOKSUL KASABA HAVALARA UÇTU

Dahası, o 1600 talihlinin neredeyse tamamı tek bir yerleşim yerinden, sahil kasabası Raquetas de Mar’dan çıktı. Çünkü El Gordo piyangosu, hem aynı seri numaralı biletleri bölgesel olarak dağıtarak hem de insanları toplu bilet alımına teşvik ederek, büyük ikramiyenin “bir yerleşim bölgesinin halkının tamamına dağılmasını” sağlıyor. Böylece bir kasabadan bir milyoner çıkacağına ahalide herkes hayallerini gerçekleştirebileceği bir paraya üç aşağı beş yukarı ulaşıyor. Dolayısıyla kimse talihlilerin peşinden koşmuyor. Nitekim işsizliğin yüzde 30’u bulduğu yoksul Raquetas de Mar’da şimdi herkesin yüzü gülüyor. Biri dışında: 8 yıl önce İspanya’ya ulaşmaya çalışırken teknesi batan ve ölümden dönen 35 yaşındaki Senagalli göçmen Nguema Ngagne ikramiye kazandığını duyduğunda ağlıyordu. Çünkü Ngange, haftalardır işsizdi ve 5 Euro’su bile kalmamıştı...

İDARE DAHA ÇOK KAZANIYOR

El Gordo İspanya’da Noel zamanının bir numaralı gündem maddesi oluyor. Çünkü sadece büyük ikramiyeden ibaret değil. Piyangoda 325 binden fazla talihli 1000 Euro (3200 TL) ve üzeri ikramiye kazanabiliyor. İkramiye olasılığı yüksek olunca İspanyollar haftalar öncesinde bilet satış noktaları önünde kuyruk oluşturuyor, bazen asayişi sağlamak için polis devreye giriyor. İlgi olunca hasılat da yüksek oluyor. Bu yıl toplam hasılat 2.5 milyar Euro’yu geçti. Hasılatın 2.2 milyar Euro’suna yakınının ikramiye olarak dağıtılmasına rağmen idareye 300 milyon Euro’dan fazlası (960 milyon TL) kaldı. El Gordo piyangosu elbette bir hayır kuruluşu değil. İkramiye sayısı yüksek tutularak toplam hasılatın yükselmesi sağlanıyor. Ama

El Gordo’nun yanında Milli Piyango’nun yılbaşı çekilişi bir “umut kapısından” çok, bir “vergi kapısına” benziyor. Milli Piyango yılbaşı çekilişi için 10 milyon bilet bastı. Bilet geliri hepsi satılırsa 500 milyon TL olacak. Yılbaşı özel çekilişi biletlerinin tümünün satılması halinde vatandaşa 289 milyon 465 bin TL ikramiye dağıtılacak. Yani El Gordo hasılatının yüzde 85’inden fazlasını ikramiye olarak dağıtırken bu oran Milli Piyango’da yüzde 58’de kalacak. Ayrıca Milli Piyango’nun yılbaşı çekilişinde 3 bin TL ve üzeri ikramiyelerin tamamı çeyrek biletlere isabet etse bile cebine hatırı sayılır miktarda para girecek talihlerin sayısı 3 bin 704 olacak. Bu rakam El Gordo’nun talihli sayısının yüzde 1’i. Üstelik Milli Piyango İdaresi’ne kalacak miktar El Gordo idaresine kalacak paranın dörtte birini ancak bulacak...

Sonuç itibarıyla itiraf etmem gerekirse oturup bunca karmaşık hesabı yapmanın bana da faydası olmadı. Ben de gidip bir çeyrek bilet alarak cüzdanıma koydum. Çünkü Amerikalı davranışbilimci Jane L. Risen’ın dediği gibi, “İnsan beyni bu kadar küçük ve karmaşık olasılıkları ya da hesapları kaldıracak şekilde evrilmiş değil”. Söz konusu emek sarf etmeden bir servete konma olunca “Ya çıkarsa” diyorsun ve bileti cebine koyuyorsun. 1 Ocak 2016’da ikramiye bana çıkmazsa kaybım sınırlı olacak. Ama çevremde kazanan sayısı ne kadar çok olursa “bana da bir şeyler düşeceğine dair umudum” o kadar çok olabilir.