Soyadı meselesi

SEMA EREREN/ HABERTÜRK PAZAR

Kimi soy ismini baba mesleğinden alıyor, kimisi atalarının ırkından... Ama yine de soyadınız çok orijinal değilse her an pişti olmaya adaysınız demektir.

Haliyle karşınıza çıkan, sizinle aynı soyadını taşıyan kişiyle bir akrabalığınızın olup olmadığını irdelemeye yeltenirsiniz. Milletçe huyumuzdur malum ama bu sadece Türkiye’ye özgü bir durum da değil. Dilbilimin özel isimleri inceleyen dalı ‘Onomastik’ yani ad bilim, soyadlarımız üzerine çarpıcı istatistikler ortaya koyuyor. Son olarak da Avrupa’daki en yaygın soyadları didik didik edilerek ortaya sıra dışı sonuçlar çıkarıldı.

Hemen Türkiye’den söze başlayalım, ülkemizde son yıllarda en sık duyduğumuz soyadı ‘Yılmaz’... Araştırma sonucu hiç de şaşırtıcı değil. Düşünürseniz sizin de bir iş arkadaşınızın, uzak akrabalarınızın soyadının Yılmaz olduğunu göreceksiniz... Hatta araştırırken sesli güldüm, çünkü benim erkek arkadaşımın da, iş arkadaşımın da soyadı ‘Yılmaz’.

İstatistiklere göre, İspanya’da en yaygın soyadı ‘García’, Fransa’da ‘Martin’, Almanya’daysa ‘Müller’ ve daha niceleri. Gelelim dilbilimci Jakub Marian’ın renklerle kategorize ettiği soyadları ve ülke analizine göz atmaya... Kırmızı – Kırmızıyla gösterilen ülkelerde soyadları en çok sıfatlar baz alınarak konulur ki, Türkiye de “Yılmaz” soyadıyla bu kategoride yer alıyor.

Örneğin, Rusya’da “huzurlu” manasındaki ‘Смирно́в’ en yaygın soyadı. Kahverengi – Kahverengiyle gösterilen ülkelerde soyadları en çok meslekler baz alınarak konuluyor ki bu da genellikle babaların meslekleri oluyor. Mesela Ukrayna bu kategoride... En sık kullanılan soyadı olan “Melnyk”, “değirmenci” anlamına geliyor.

Mavi – Mavi renkte gösterilen ülkelerde genellikle baba ismi baz alınarak soyadları konur. Mesela Norveç’te “Hansen” en yaygın soyadıdır. Cam göbeği – Bu renkle gösterilen ülkelerde soyadı kişinin nereli olduğu baz alınarak konur. Mesela Slovakya’da Horváth, “Hırvat” anlamına geliyor. Yeşil –Yeşille gösterilen ülkelerde doğal objelerden yola çıkarak konan soy isimleri yaygın. Mesela Letonya’da “Bērziņš” en çok duyulan soyadı ve “huş ağacı” anlamına geliyor.

BAZISINDA DURUM DAHA DA KARIŞIK

Bazı ülkeler için soyadı meselesi daha da karışık. Mesela İzlanda’da klasik yolla soyadı almak yerine eski bir İskandinav sistemi baz alınıyor. Bu sisteme göre çocuklar babalarının ismini soyadı olarak alıyor. Mesela ismi “Jón Stefánsson” olan adamın “Fjalar” adında oğlu varsa Fjalar’ın soy ismi babası gibi “Stefánsson” değil; “Jónsson” olur. “Son”, İzlandaca’da erkek çocuk anlamına gelir, yani “Jónsson”, “Jón’un oğlu” anlamına gelir. Aynı sistem kız çocuk için de geçerlidir. Jón Stefánsson’un kızı Katrín Stefánsson ismini almak yerine “Jónsdóttir” ismini alır.