Bu gücü kim kontrol edecek?

Türk cumhuriyetleriyle Türkiye’nin ilişkileri maalesef istenen seviyeye çıkabilmiş değil. En yakın olduğumuzu zannettiğimiz kardeş ülkelerle bile çetrefilli sorunlarımız var. Çeşitli sebepler, gerekçeler sıralamak mümkün. Ancak Türkiye bugünkü gücünü ve pozisyonunu 20 yıl önce yakalayabilmiş olsaydı, doksanlı yıllarda Turgut Özal gibi bir isimle Türk dünyası bir çığır açmış olabilirdi. Fakat geçmişe mazi diyorlar. Türkmenistan‘da dünyanın en büyük ikinci gaz yatağı rezervi bulunduğu haberini dün alınca, yıllar önce Türkiye’nin gündemine soktuğum Trans Hazar Doğalgaz Boru Hattı‘nı mecburen anımsadım. ABD’nin Hazar havzası için önemsediği, arkasında durduğu projelerden biri olan ve Türkmenistan zengin doğalgazını Türkiye’ye taşıyacak hattın yapımı için de General Electric ve Bechtel Group (% 50) ile Shell (% 50) konsorsiyum oluşturmuştu. Bu projeye Azerbaycan direnç gösterdi. Sonra Türkmenbaşı, İran üzerinden boru hattı yapılması yönünde teklif öne sürdü ve maalesef proje hayata geçirilemedi. Türkmenistan‘da dünyanın ikinci doğalgaz yatağı keşfedildiği haberi, bilgisi güzel, amma velakin bu gücü, bu değeri kimler, nasıl kontrol edecek? Bu sorunun cevabı elbette ciddi sorunlar da içeriyor. Güçlü Türkiye bakalım, bu meselede ne kadar mesafe kat edecek?

HAZAR'DA HAZAN MEVSİMİ

Trans Hazar Hattı’nın, Türk cumhuriyetlerinin vizyonu, nosyonu olmaması nedeniyle hayata geçirilmediğini şu detayla daha iyi anlamak mümkün. Mesela Türkmenistan Devlet Başkanı Saparmurat Türkmenbaşı, bu proje için konsorsiyumdan milyonlarca dolarlık ön ödeme talep etmişti. Daha sonra Hazar Denizi’nin statü sorunu, bu boru hattından faydalanacak ülkelerce kaşınarak proje daha da çıkmaza sokuldu. BP‘nin Azerbaycan‘a ait karasularda doğalgaz rezervi keşfetmesiyle devreye İngiliz oyunu da girince Trans Hazar tamamen tarihe gömüldü. Son gelen habere göre Türkmenistan’da çalışmalarda bulunan İngiliz araştırma şirketi Gaffney Cline and Associates’ın, 21.2 trilyon metreküp rezerviyle Güney Yolöten-Osman gaz yatağını, yani dünyanın en büyük 2. doğalgaz yatağını bulduğu yönünde. Peki, bu gaz dünya pazarlarına rekabetçi olarak nasıl arz edilecek? Trans Hazar, bugün faaliyette olsaydı Avrupa‘nın önemli bir açığı giderilmiş olurdu, bu rezervle yüzler daha da gülerdi. Fakat bu ülkelerin istikrarı için, gelecekleri için başta Türkmen ve Azeri doğalgazı olmak üzere Batı’ya doğru alternatif hatlara ihtiyaçları söz konusu. Türkmenistan’ın Rusyaİran-Çin üçgenini çeşitlendirmesi, enerji kaynaklarını değerinde tutabilmesi için elzem. Avrupa Birliği yetkilileri, Türkmen makamlarından Nabucco için gaz tedariki yönünde söz alıyorlar, ama boru hatta nerede? Hazar’ın göl mü, deniz mi olduğu konusunu kim çözecek? Avrupa’nın 50 yıldan fazla doğalgaz ihtiyacını karşılayabilecek bir rezervden söz ediliyor, ama taşınma meselesi hâlâ aşılabilmiş değil. Azerbaycan ve Türkmenistan’a yön verenler yıllar önce iyi bir gelecek hesabı yapmış olsalardı, bugün Hazar’da hazandan bahseder miydik?

RUS GAZI AVRUPA'YA YAYILIYOR

Doksanlı yılların ortasından bu yana özellikle Amerika’nın çabalarıyla Türkiye’nin Doğu-Batı Enerji Koridoru olması yönünde ciddi çalışmalar yapıldı. Tansu Çiller gibi isimler bu tarz projeleri önemsememişler, gereğini yapmak bir yana zarar veren adımlar atmışlardı. Sovyetler’den ayrılan kardeş cumhuriyetlerin liderleri de sudan çıkmış balık gibi olduklarından, enerji koridoru meselesini kavrayamadılar. Türkiye boru hatlarını savundukça da petrol ve gazları kontrollerinden çıkacakmış gibi davranıp, projelere el altından köstek olmaya başladılar. Enerji koridoru sayesinde daha özgür, daha bağımsız, kendi kaynaklarını istedikleri gibi piyasaya sunma imkânı elde edeceklerinden bihaber oldular. Tekrar Rusya‘ya mahkûm kaldılar. Rusya da bunların gazını ucuza alıp satmaya devam etti. Gazprom‘un bu yılın ilk 5 ayında AB’ye sattığı gaz, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 20’nin üzerinde artış gösterdi.