İklim nedir? İklim çeşitleri nelerdir?

Bir yerde sürekli olarak uzun bir şekilde gözlemlenen; sıcaklık, yağış, hava basıncı, nem ve rüzgâr gibi meteorolojik olayların yaşanmasına iklim adı verilir. Yüzlerle ifade edilen kilometre karelerce büyük iklimlerin oluşması makroklima olarak adlandırılır. Ayrıca bu iklim alanlarında olan bölgesel kısımlara ise; mikroklima denmektedir. İklimler yeryüzü kuşağında üç gruba ayrılmaktadırlar.

1-Sıcak İklimler

2-Ilıman iklimler

3-Soğuk iklimler

Bu iklim tipleri kendi içlerinde alt iklim şeklinde farklılık gösterirler ve ayrılırlar. Bunlarda yağış miktarı, yıllık oluşan sıcaklık ortalaması ve kış içerisinde ılıklık olması olarak belirtilir. İklim tipleri doğal bitki örtülerine bakılarak ayrılması açısından faydalanılmaktadır. Yer şekilleri, yükseklikler, denizler, rüzgâr, hava kütleleri gibi nedenler yüzünden yeryüzünde iklimler farklılık gösterirler.

Sıcak İklimler

Ekvatoral İklimler: Kongo ve Amazon havzalarında görülen bu iklim özelliği; Malezya ve Endonezya’nın büyük bir bölümü ile Gine Körfezi kıyılarında görülmektedir. 10 derece güney ve kuzey enlemleri arasında görülen iklim çeşididir. Ortalama sıcaklık; 25°C olan ikilimde nem oranı yüksektir ve güneş ışınları açısı değişiklik göstermediği için sıcaklık farkı en fazla 4°C oynayabilir. Konveksiyonel yağışlar görülür. Düzenli bir yağış şekli bulunur; yıllık 2000mm’den çok yağış düşer. 50 ile 60 metre arası oldukça sık ağaçlara sahip olan ormanlık alanlar; bitki örtüsünü oluşturur.

Tropikal İklimler: Nijerya, Çad, Sudan, Nijerya, Moritanya, Mali, Brezilya, Kolombiya, Venezüella, Bolivya ve Peru’da ortaya çıkan iklim tipidir. 10 ile 30 derece güney ve kuzey enlemleri arasında oluşan iklimlerdir. 20°C ortalama görülen sıcaklıktır. Kışlar kurak geçer yazlar ise yağış alır. Alışılmış yağış şekli görülür yıllık olarak yağış miktarı; 100-2000mm arasında yer alır. Doğal bitki örtüsü savanlardır. Nadiren de ağaçlar görülür. Bu bölgelerde doğal vahşi hayvanların yaşama alanları bulunur.

Muson İklimi: Güneydoğu Asya kıtasında görülen muson iklimleri; muson rüzgârlarına maruz kalan iklim tipidir. Güney Çin, Güneydoğu Asya Güney Hindistan, Mançurya ve Japonya’da yaşanan iklimlerdir. 25°C yazları sıcaklık ölçüleridir. Kışları sıcaklık azalır ve coğrafi olarak konuma göre değişiklik taşır. Ortalama yıllık yağış miktarı 2000mm olarak belirir. Muson rüzgârları nedeniyle yağışlar genelde yazları olur. Kışlar kurak geçer; dünyada muson bölgeleri en çok yağış alan yerlerdir. Uzun ot toplulukları tipik bitki örtüdür. Ayrıca; pirinç, çay, şeker kamışı doğal olarak yetişmektedir.

Çöl İklimi: 100mm altında yağış alması nedeniyle çöl iklim tipi oluşur. Büyük Sahra Çölü(Kuzey Afrika)ile güneyinde Kalahari, Meksika Çölü ve Arizona çölü (Kuzey Amerika), Atakama Çölü (Güney Amerika), Arabistan ve İran Çölleri, Büyük Kum, Viktorya ve Gibson (Avustralya)çölleridir. 40 ile 50 derece arası sıcaklık görülür ve nem azdır. Fakir bir bitkiye sahip olan Çöl İklimi; kaktüs ve kurakçıl otlardan ibarettir. Denizden uzak olan orta kuşak karalarda da çöl iklimi görülür. Karakum, Gobiile Kızılkum çölleri buna örnektir. Yerleşmenin çok fazla olmadığı bölgelerdir.

ILIMAN İKLİMLER

Akdeniz İklimi: Kaliforniya kıyıları(Amerika’nın Batısı), Akdeniz çevresi, Kap bölgesi(Afrika’nın güneyi)ve Avustralya’nın güneybatı kısmında görülür. 30 ile 40 derece enlemler arasında olan bölgelerde ye alır. Bu ılıman iklimde; yazlar sıcak ve kurak kışlar ise ılık ve yağışlı olur.15 ile 20°C yıllık ortalama sıcaklıktır. 18 °C sıcaklık farkı oluşur. 600 ile 1000mm arası yağış düşer. Kutuplardan gelen hava kütleleri ile ekvatordan gelen sıcaklıkların karşılaşması ile cephesel yağışlar ortaya çıkar. Yazları tropikal iklim özelliği taşıyarak sıcak ve kurak olur. Bitki örtüsü makilerdir. Defne, zakkum, zeytin ve mersin gibi ağaç türlerine ve bitkiye sahiptir.

Okyanusyal İklim(Ilıman İklim): 40 ile 60 derece enlemlerde görülen iklimdir. Yeni Zelanda, Güney Şili, Batı Avrupa, Avustralya’nın güneydoğusunda ve kuzey Amerika’nın kuzeybatısında görülen iklimdir. Sıcak okyanus akıntılarının, sıcaklık, yağış şartları ve batı rüzgarlarının etkisi oluşumunda önem taşır. Kışları ılık olan iklimde yazları ise serin olur. 14 ile 15 °C sıcaklık vardır. 1000-1500mm yağış yıllık ortalamasıdır. Batı rüzgârları etkisi sayesinde sürekli yağış alan iklimdir. İğne yaprakları orman ağaçları tipik bitki örtüsüdür.

Karasal İklim: Denizlerin girmediği karalarda iç kısımlarda ortaya çıkan iklim tipidir. Kuzey Amerika’nın iç bölgeleri, Sibirya ve Doğu Avrupa karasal iklim yaşar. Kışları soğuk ve uzun olur; yazlar ise sıcak ve kısa geçer. 0 ile 10° arası ısı oluşur. 20 ve 40 derece sıcaklık farkı vardır. 400-600mm arası ortalama yıllık yağış görülür. En uzun yazları en kısa kışları yağış ortaya çıkar. 4 ile 5 ay arası kalan kar yağışı kış boyu devam eder. Tayga ormanları ağaçları iğne yapraklı olarak tipik bitki örtüsünü oluşturur. Yağışların olmadığı ya da az olan yerlerde; step ve çayırlar gözükür.

Step İklimi(Yarı Kurak olan İklim):karasal iklimden başka denizden uzak olan bölgelerde step iklimi de görülmektedir. Buralarda oluşan sıcaklık günlük ve yıllık olarak karasal iklime göre daha az farklılık oluşturur. 15-30 derece arası sıcaklık vardır. 300-500 mm yıllık ortalama yağış miktarıdır ve ilkbaharda yaşanır. Sıcak iklimlerde de step iklimi görülür15 ile 20 derece arası seyreder ve savan ve çöl iklimi arası geçiş olarak yaşanır. Tropikal Step İklimi adı verilen bu iklimden başka; Akdeniz iklimi ile Çöl iklimi arasında yaşanana step iklim de Suptropikal iklim olarak adlandırılır. Sarı otlar halinde step bitkileri tipik olarak görülür.

Soğuk İklimler

Tundra İklimi: Kutup ikliminin yayılış alanlarında 60 derece paralelleri civarında Kuzey Yarımküre’de görülen iklim tipidir. Kuzey kanada, Grönland, Avrupa’nın kuzey kıyılarında, Kuzey Sibirya’da ve orta kuşakta yer alan dağlarda oluşan iklim şeklidir. Sıcaklık 10 derecedir. -30 ile -40 derece kışın oluşan sıcaklıktır. Ortalama sıcaklık farkı 60 derece olan bölgelerde yer alır. 200-250mm ortalama yıllık düşen yağış miktarıdır. Toprak yıl içerisinde genelde donmuştur. Yazları toprağın üst kısımları açılır ve bataklık oluşur. Yosun, çalı ve otlar tipik bitki örtüsüdür.

Kutup İklimi: Antarktika, Grönland’ın iç bölgelerinde ve Kuzey Kutbu çevresinde görülen iklim tipidir. -40 derece sıcaklık vardır. 20 ile30 derece yıllık sıcaklık farkı oluşur. Yıllık 200mm yağış düşer. Bitki örtüsü bulunmaz. Buzullarla kaplı olarak araziye sahiptir. Karaların üzerinde oluşan buzulların kopmasıyla Aysberg; deniz suyunda donma oluşmasıyla ortaya çıkan buzullarda Bankiz adını almaktadır.

Yüksek Dağ İklimi: Sıcak ve ılıman etkilere sahip dağların zirvelerinde ortaya çıkan iklim tipidir. And dağları ve Himalayalar bu iklimin rastlandığı yerlerdir. Sıcaklık farkı fazla olan bu bölgelerse sıcaklıklar düşük olur ve yağış az görülür. Zeminde bu olmayan yerlerde seyrek olarak otlar bitki örtüsünü oluşturur.

İklim ve Bitki Örtüsü Arasındaki ilişki

Sıcaklık, yağış ve bitki örtüsü; bir bölgede oluşan iklim şartları için gerekli bir etkiye sahiptir. Yağışın fazla olduğu yerlerde bitki örtüsü ve ormanlık alan fazladır. Yağış az olan bölgelerde ise, bitki örtüsü ve ağaç az olarak görülür. Sadece kutuplarda sıcaklığın yetersiz olması bitki örtüsü oluşumunu engeller. Yani bulunan bölgelerdeki iklim gruplarına ve doğal bitki örtülerine göre iklim oluşumu ortaya çıkar. Yer şekillerine, dağlara, denize göre de iklim değişimi farklılık gösterir. Enlem farkına göre artış ya da azalış bitki örtüsü çeşitliliği üzerinde etken olmaktadır.