Sinemanın konu kasası Afganistan

İki nedenden dolayı dünyanın gündeminde Afganistan var.

Birincisi; Taliban'dan kaçan Afganların mülteci olarak Batı'ya yönelmeleri. Birçok ülke, Afgan mültecilerin kendi ülkelerine girmesinden endişe ediyor.

İkincisi; Taliban yönetiminin tanınıp tanınmayacağı.

Her şey 24 Aralık 1979'da başladı.

1978'de Nisan devrimi veya Sevr devrimi adıyla anılan darbe sonrasında yönetimi ele geçiren sosyalist rejim yanlısı ADHP (Afganistan Demokratik Halk Partisi), 30 Nisan 1978'de Nur Muhammed Terakki başkanlığında Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'ni kurdu. İkinci başkan ise Hafızullah Amin oldu. Terakki ve Amin, ülkede büyük tartışmalara neden olan reformları hayata geçirdi. Kadınlara eşit haklar tanınması, evrensel eğitim sisteminin kabulü ve toprak reformu gibi...

Bir süre sonra parti içinde Nur Muhammed Terakki ile Hafızullah Amin'in başını çektiği 'Halkçılar' adı verilen grupla Babrak Karmal'ın lideri olduğu 'Perçemciler' adı verilen grup arasında iktidar mücadelesi başladı.

Mücadeleden galip çıkan Halkçılar, 'Perçemcilerin liderlerini sürgüne gönderdi.

Nur Muhammed Terakki (1913 - 1979)

Ne var ki ülkede sular durulmadı.

Bu kez ülkenin iki lideri olan Nur Muhammed Terakki ile Hafızullah Amin arasında güç mücadelesi başladı. Amin, Terakki'yi öldürtüp iktidarı ele geçirse dedaha önce yapılan reformlar ve sosyalist rejim anlayışı nedeniyle vatandaşlarının desteğini alamadı.

Nur Muhammed Terakki'nin liderliği döneminde başlayan Afgan mücahitler denilen grubun antikomünist isyanları Hafızullah Amin döneminde daha da arttı.

Doğal olarak bu durum Sovyetler Birliği'nin tepkisini çekti. HafızullahAmin'in CIA ajanı olduğunu iddia eden Sovyetler Birliği, 24 Aralık 1979'da Afganistan'a müdahale etti. Hafızullah Amin, düzenlenen bir suikastla öldürüldü.

Hafızullah Amin (1929 - 1979)

Sovyetler Birliği'nin Afganistan yönetimine müdahil olması ve ülkeye askeri çıkarma yapması üzerine ABD, Suudi Arabistan, Pakistan ve Çin, Afgan mücahitleri destekledi, silah yardımında bulundu. Hindistan ise Sovyetler Birliği gibi Afgan hükümetine destek verdi.

Sovyetler Birliği, sosyalist rejime karşı olan Afgan mücahitlerle 9 yıl süren savaş sonrasında 14.453 askerini ve 451 uçağını kaybetti.

Hem Afgan Savaşı'nda hem de Batı ülkeleriyle girilen silahlanma yarışında büyük paralar harcanmasıyla oluşan ekonomik çöküntünün temelini oluşturduğu dağılma süreci içindeki Sovyetler Birliği, 14 Nisan 1988'de Afganistan'dan çekilmeye karar verdi.

Afgan mücahitlerin düşürdüğü helikopterlerden biri.

1994'te 50 medrese öğrencisi, Molla Ömer Ahund liderliğinde Arapçada 'öğrenciler' anlamına gelen Taliban adlı örgütü kurdu.

Kısa sürede medrese ve şeriat okullarının öğrencilerinden oluşan 20 bin kişilik bir orduya sahip olan Taliban, 1998'e gelindiğinde ülkenin % 90'ının kontrolünü eline aldı.

Taliban, katilleri ve zina yapanları idam etmek, hırsızların ellerini kesmek gibi hukukta şeriat kanunlarını uygularken sosyal hayatta TV'yi, müziği ve sinemayı yasakladı. Eğitim hayatında ise 10 yaşın üzerindeki kızların okula gitmesine izin vermedi.

11 Eylül 2001'de Pentagon ile Dünya Ticaret Merkezi'ne düzenlenen saldırılardan liderinin Usame Bin Ladin olduğu El Kaide'yi suçlayan ABD için Taliban hedef haline geldi. ABD, Taliban'ın Usame Bin Ladin ve El Kaide mensuplarının saklanmasına yardım ettiği ve örgüte destek verdiği gerekçesiyle 2001'de Afganistan'ı işgal etti.

ABD, Afganistan'da bulunduğu 20 yılda 2300 askerini kaybederken büyük miktarda para harcadı. Bu dönemdeBatı yanlısı hükümetler kuruldu, yeni okullar, hastaneler ve kamu tesisleri inşa edildi.

Taliban yönetimi altında eğitim görmeleri engellenen kız çocukları okula gitti, üniversite eğitimi alıp parlamento ve hükümette görev yaptı.

Ne var ki ABD'nin desteğiyle kurulan Afgan hükümetlerinde yolsuzluklar yaşandı. Hükümetler, vatandaşların en temel ihtiyaçlarını dahi karşılayamadı. Başkent Kabil ve birkaç büyük kentin dışında tüm ülkeye tam anlamıyla hakim olamadı. Bunun sonucunda da Taliban güçlendi.

2014...

Barack Obama, Afganistan'da büyük muharebe operasyonlarını sonlandırarak ABD'nin bundan sonraki misyonunun Afgan güvenlik güçlerine eğitim ve danışmanlık hizmeti verilmesi olduğunu açıkladı.

2018...

Donald Trump hükümeti, Afganistan'ın cumhurbaşkanı Eşref Gani liderliğindeki Afgan hükümetini devre dışı bırakıp Taliban ile görüşmeye başladı.

2020...

ABD ve Taliban, Afganistan'a barış getirmek için bir anlaşma imzaladı.

2021...

ABD Başkanı Joe Biden, temmuzda yaptığı açıklamada Afganistan'daki askeri misyonlarının 31 Ağustos'ta sona ereceğini açıkladı.

Taliban, 15 Ağustos'ta başkent Kabil'e girerek 20 yıl sonra yeniden ülkenin yönetimini ele aldı. Cumhurbaşkanı Eşref Gani ülkeyi terk edip Tacikistan'a gitti.

Taliban'ın Kabil'e girmesinin ardından özellikle havaalanında ancak filmlerde gördüğümüz olaylar yaşandı. Taliban'dan kaçan Afganlılar, nakliye uçaklarına binebilmek için birbirlerini ezdi. Öyle ki içinde yer bulamayan kimi Afganlılar, can havliyle uçakların çıkıntılarına tutunurken bazıları tekerlek boşluğuna girdi. Uçaklar havalanınca çıkıntılara tutunan, tekerlek boşluğuna girenler yüzlerce metre yüksekten düşerek hayatını kaybetti.

Afganistan'da 42 yıldır yaşanan bunca olay, doğal olarak sinema filmlerine konu oldu. Afganistan'da meydana gelen gelişmeler, kimi filmlere kurgusal, kimi filmlere ise yaşanmış haliyle yansıdı.

RAMBO 3 (1988)

Bütçe: 63.000.000 Dolar

Hasılat: 189.015.611 Dolar

ABD yapımı toplam hasılatı 819.372.102 Dolar olan 'Rambo' serisinin üçüncü filmi, Sovyet - Afgan Savaşı sırasında yaşananları beyazperdeye kurgusal olarak yansıttı.

'Rambo', uzun zamandır en iyi arkadaşı olan 'Albay Trautman'ı kurtarmak için tehlikeli bir Afganistan yolculuğuna çıkar. Sovyet albay 'Zaysen' ile mücadele içine giren 'Rambo', hem Sovyet silahlı kuvvetlerine karşı savaşır hem de Afganistan'ı fethetme misyonlarına karşı koymaya çalışır.

KANDAHAR'A YOLCULUK (2001)

Bütçe: 2.000.000 Dolar

Hasılat: 8.914.751 Dolar

Ödülleri

* Cannes Film Festivali - Resmi Seçimi ve Ecumenical Ödülü

* Selanik Film Festivali - Film Eleştirmenleri Ödülü

* UNESCO Federico Fellini Ödülü

İran - Fransa ortak yapımı film, 'Nafas'ın, ailesinin kaçarken Afganistan'da bıraktığı kız kardeşinden intihar edeceğine dair bir mektup alması üzerine yaşadıklarını konu edindi.

Filmin senaryosu, 'Nafas'ı canlandıran Niloufar Pazira'nın yaşadığı gerçek bir olaydan yola çıkılarak yazıldı.

Galası 2001 Cannes Film Festivalinde yapılan film, önceleri fazla dikkat çekmezken 11 Eylül 2001 saldırılarından sonra daha geniş gösterim olanağı buldu.

BARAN (2001)

Hasılat: 125.900 Dolar

Ödülleri

* Montreal Dünya Film Festivali - En İyi Film

* Gijon Uluslararası Film Festivali - En İyi Senaryo ve En İyi Yönetmen Ödülü

* Fecr Uluslararası Film Festivali - En İyi Film ve En İyi Yönetmen Ödülü

Bütçesi açıklanmayan İran yapımı filmde Tahran'da kış mevsimi gelmiştir. 17 yaşındaki 'Lateef', bir firmanın inşaatında kendi halinde çalışmaktadır. İnşaatta çalışan işçilere çay dağıtmak ya da yemek hazırlamak gibi küçük bir işi olan 'Lateef', bu halinden son derece memnundur. Ancak bu güzel zamanlar kısa bir süre sonra sona erer. İranlı insanlardan ve Afganistan'daki savaştan kaçan mültecilerden oluşan işçilere bir yenisi eklenir. 'Rahman' adlı Afgan da bunlardan biridir.' Lateef'in işi artık 'Rahman'ındır ve bu durum 'Lateef'i fazlasıyla rahatsız etmektedir.

OSAMA (2003)

Bütçe: 46.000 Dolar

Hasılat: 3.888.902 Dolar

Ödülleri

* Altın Küre - Yabancı Dilde En İyi Film

* Sutherland Trophy Ödülü

'Osama', 1996'da Taliban rejiminin tüm filmleri yasaklamasından sonra tamamı Afganistan'da çekilen ilk film olma özelliğine sahip. Taliban rejimi altında yaşayan ve ailesine destek olmak için erkek kılığına giren 'Osama' adlı bir kız çocuğunun hayatını konu edinen Afgan yapımı filmin çekimlerine Hollanda, Japonya, İrlanda ve İran sineması destek verdi.

KUZULAR İÇİN ASLANLAR (2007)

Bütçe: 35.000.000 Dolar

Hasılat: 63.215.872 Dolar

Afganistan işgalini anlatan ABD yapımıfilmde iki öğrenci, idealist profesörleri 'Dr. Stephen Malley'in tavsiyelerini takip ederek aldıkları ilhamla hayatlarında önemli şeyler yapmaya çabalamaktadırlar. Afganistan'daki savaşa katılmaya karar veren iki öğrenci, hayatta kalma savaşı verirlerken, başka hikâyeler de işin içine girer.

DEMİR ADAM (2008)

Bütçe: 140.000.000 Dolar

Hasılat: 585.174.222 Dolar

Toplam hasılatı 2.423.918.805 dolar olan ABD yapımı serinin ilk filminde 'Tony Stark', Afganistan'da ABD generallerine yeni silahının sunumunu yapar. Dönüş yolunda teröristler tarafından saldırıya uğrayan 'Tony Stark' tutsak edilir.

.png

UÇURTMA AVCISI (2008)

Bütçe: 20.000.000 Dolar

Hasılat: 73.276.047 Dolar

Ödülleri

* Altın Küre - En İyi Yabancı Film ve En İyi Özgün Müzik

* BAFTA Ödülleri - İngilizce Olmayan En İyi Film

* Akademi Ödülleri - En İyi Müzik

ABD yapımı filmde, uzun yıllardır Kaliforniya'da yaşayan 'Amir' adlı Afgan göçmeninin, çocukluk arkadaşı 'Hasan'ın oğlunun başının dertte olduğunu öğrendikten sonra ona yardımcı olmak için Taliban yönetiminin kontrolündeki ana vatanına geri dönüşünde yaşadıkları anlatıldı.

KANDAHAR BREAK (2009)

Bütçesi ve hasılatı açıklanmayan İngiliz yapımı filmde 1999'da Afganistan'daki Taliban hükümeti için çalışan İngiliz mayın temizleme mühendisi ölümcül bir entrika ve ihanet oyununa bulaşır.

KARDEŞLER (2009)

Bütçe: 26.000.000 Dolar

Hasılat: 36.788.910 Dolar

ABD yapımı filmde 'Sam', sürekli olarak görevi gereği ülke dışındaki birliklere gitmektedir. Afganistan görevi sırasında helikopterleri vurulur ve 'Sam' ile birlikte emri altındaki askerlerinden 'Joe Willis' köylüler tarafından esir alınıp Taliban'a satılır.

SABIR TAŞI (2012)

Hasılat: 654.587 Dolar

Bütçesi açıklanmayan Fransa - Afganistan ortak yapımı filmde savaşlardan dolayı parçalanmış ülkede otuzlu yaşlarında bir kadının ömrü, boynuna isabet eden kurşunla bitkisel hayata giren, bu nedenle cihattaki arkadaşları ve kardeşleri tarafından kaderine terk edilen kocasına bakarak geçmektedir.

PARVANA (2017)

Bütçe: 10.000.000 Dolar

Hasılat: 4.443.000 Dolar

Ödülleri

* Los Angeles Sinema Eleştirmenleri Derneği- En İyi Animasyon Film

* Akademi Ödülleri - En İyi Animasyon Film

Kanada, İrlanda ve Lüksemburg ortak yapımı animasyon türündeki filmde 'Parvana', Taliban kontrolündeki Afganistan'da yaşayan bir kız çocuğudur. 'Parvana', babası 'Nurullah' haksız yere tutuklandıktan sonra, annesi 'Fattema' ve kızkardeşi 'Soraya'ya bakabilmek için erkek çocuk gibi giyinmelidir.

THE OUTPOST (2019)

Bütçe: 5.000.000 Dolar

Hasılat: 2.327.336 Dolar

ABD yapımı filmde Afganistan'daki savaş sırasında, SSG Romesha ve yeni bir grup asker, CPT Keating komutasındaki PRT Kamdesh'e gelir ve Taliban saldırısını savuşturur.