Türkiye - Irak Dostluk ve İyi Komşuluk Anlaşması (1946)

1946 TÜRKİYE - IRAK DOSTLUK VE İYİ KOMŞULUK ANLAŞMASI

Madde 1

Anlaşan Taraflar birbirinin ülke bütünlüğüne ve 1926 tarihli Anlaşma ile belirtilmiş ve çizilmiş olan aralarındaki hududa riayet etmeyi taahhüt ederler.

Madde 2

Anlaşan Taraflar birbirinin içişlerine karıkmaktan kesin olarak kaçınma politikası gütmeyi taahhüt ederler.

Madde 3

Anlaşan Taraflar, kendilerinin ilgili oldukları, genel mahiyette milletlerarası meselelerde ve hususiyle bölgelik mahiyetteki meselelerde birbirleriyle danışmayı ve bu hususlarda güttükleri politikada birbirlerine Birleşmiş Milletler Anlaşması çerçevesi içinde tam bir yardım ve işbirliği sağ­ lamayı taahhüt ederler.

Madde 4

Anlaşan Taraflar, Taraflardan birinin ülke bütünlüğüne veyahut hudut dokunulmazlığına karşı herhangi bir saldırma tehlikesi görüldüğünde veya saldırma yapıldığında Birleşmiş Milletler Teşkilâtının yetkili organına hemen haber vermeyi taahhüt ederler.

Madde 5

Anlaşan Taraflar aralarında çıkacak bütün anlaşmazlıkları Birleşmiş Milletler Anlaşması’nın 33ncü maddesi hükümlerine uyan barış yollarıyla çözmeyi ve bu yollarda çözemedikleri herhangi bir anlaşmazlığı, anılan Anlaşmanın 37nci maddesi hükümlerine uyarak, Güvenlik Meclisine götürmeyi taahhüt ederler.

Aynı suretle, Anlaşan Taraflar gerek kendilerinden biri ile üçüncü komşu Devlet, gerekse iki komşu Devlet arasında çıkabilecek anlaşmazlıkların da aynı hükümlere göre çözülmesini sağlamak için bütün gayretleriyle çalışmayı taahhüt ederler.

Madde 6

Anlaşan Taraflar, bu Anlaşmanın ruhuna uygun olarak aralarındaki işbirliğini, münasebetlerinin her alanında, gerçekleştirmek amacı ile bu Anlaşmanın ayrılmaz parçaları olmak üzere aşağıdaki Protokolleri kabul etmişlerdir:

1 Numaralı Ek Protokol: Dicle, Fırat ve kolları sularının düzene konması Protokolü.

2 Numaralı Ek Protokol: Güvenlik işlerinde karşılıklı yardımlaşma Protokolü.

3 Numaralı Ek Protokol: Eğitim, öğretim ve Kültür İşbirliği Protokolü.

4 Numaralı Ek Protokol: Posta, Telgraf ve Telefon Protokolü.

5 Numaralı Ek Protokol: Ekonomi İşleri Protokolü.

6 Numaralı Ek Protokol: Hudut Protokolü.

Anlaşan Taraflar aynı zamanda aşağıdaki Sözleşmeleri de imzalamışlardır:

a) Suçluların geri verilmesi Sözleşmesi

b) Hukuk, Ceza ve Ticaret işlerine ilişikli Adlî Yardım Sözleşmesi

Madde 7

Bu Anlaşma sınırsız bir süre için yapılmış olup anlaşan taraflardan birinin isteğiyle her beş yıl sonunda gözden geçirilebilecektir.

Bu Anlaşma, Taraflarca onanacak ve onama belgeleri en kısa bir süre içinde Bağdat'ta alınıp verilecektir.

Ankara'da yirmi dokuz Mart Bin Dokuz yüz Kırk Altı tarihinde üç eş yazı olarak Arapça, Türkçe ve Fransızca yapılan bu Anlaşmanın anlaşmazlık halinde Fransızcasına başvurulacaktır.

DİCLE, FIRAT VE KOLLARI SULARININ DÜZENE KONMASI PROTOKOLÜ

Türkiye ve Irak,

Düzgün su alma ve yıllık taşkınlar sırasında su basma tehlikesini önlemek amacıyla akımın düzene konması için Dicle ve Fırat kolları üzerinde korunma araçları yapılmasının Irak için olan önemini gördükleri,

Yapılacak ve bütün harcamaları Irak tarafından yüklenilecek bent ve benzeri yapılar için en uygun yerlerin, araştırmalar sonunda, Türk toprağı içinde bulunmasını umdukları,

Anılan nehirlerin akımını kaydetmek maksadıyla Türk toprağı içinde daimî gözetleme istasyonları kurulması ve böylece elde edilecek kayıtların düzgünce Irak'a ulaştırılması gerektiği hususunda da anlaştıkları,

Ve bu gibi nehirler üzerinde yapılacak korunma araçlarının mümkün olduğu kadar ve her iki memleketin menfaatlerine uygun olarak sulama ve sudan elektrik kuvveti elde etme maksatlarına uyar bir şekilde yapılması prensibini kabul eyledikleri için,

Aşağıdaki hususlarda uyuşmuşlardır:

Madde 1

Irak, Dicle ve Fırat ve kolları üzerinde yapılması gerekli görülecek bentler, gözetleme istasyonları ve başka yapılar için yerler seçilmesini ve bu hususta gerekli plânların hazırlanmasını mümkün kılacak araştırmalar yapmak, arazi ölçmek ve hidrolik, jeolojik ve diğer bilgileri toplamak amacıyla kendi hizmetinde teknisyenleri mümkün olduğu kadar kısa bir zamanda Türkiye'ye gönderebilecektir.

Yapılan arazi ölçmeleri sonucuna göre çıkarılacak haritalar yetkili Türk kurumları tarafından hazırlanacaktır.

Bu maddede sözü geçen işlerin gerektirdiği bütün harcamaları Irak ödeyecektir.

Madde 2

Anılan teknisyenler Türk teknisyenleriyle birlikte çalışacak ve Türkiye bunların, görülmesi gereken yerlere gitmelerine izin verecek ve işlerini bitirmeleri için gerekli bilgileri, yardımı ve kolaylıkları sağlayacaktır.

Madde 3

Türkiye daimî gözetleme istasyonları kuracak ve işletme ve bakımlarını temin eyleyecektir. Bu istasyonların işletme giderleri, bu Protokolün yürürlüğe girdiği tarihten başlayarak Türkiye ve Irak tarafından yar yarıya Ödenecektir.

Daimî gözetleme istasyonları Türk ve Iraklı teknisyenler tarafından belli aralıklarla denetlenecektir.

Taşkın zamanlarında her gün sabah saat 8'de yapılan nehir seviyesi gözetlemeleri Dicle üzerindeki Diyarbakır, Cizre ilâh. ve Fırat üzerindeki Keban, ilâh... gibi telgraf haberleşmesi mümkün olan istasyonlardan Irak'ça gösterilecek yetkili makamlara telgrafla bildirilecektir.

Taşkın zamanları dışındaki seviye gözetleme sonuçları 15 günlük bültenlerle aynı makamlara bildirilecektir.

Yukarıda sözü geçen bildirme giderlerini Irak ödeyecektir.

Madde 4

Türkiye 1'nci maddede bildirilen araştırmalar sonunda aşağıdaki fıkrada sözü geçen Anlaşmaya uyarak, gerekli görülecek yapıların yapılmasını esas bakımından kabul eder.

Daimî gözetleme istasyonları dışındaki yapıların her biri, yer, gider, işletme ve bakım hususunda ve Türkiye'nin sulama ve enerji elde etme maksadıyla onlardan faydalanması bakımından ayrı bir Anlaşmaya konu teşkil eyleyecektir.

Türkiye, iki nehirden birisi veya bunların kollan üzerindeki korunma araçlarına dair tasarılarını, bu yapıların mümkün olduğu kadar hem Türkiye hem Irak yararına uygun bir şekilde yapılması maksadıyla Irak'a haber vermeyi kabul eyler.

Madde 6

Anlaşan Taraflardan her biri, bu Protokolün imzasından sonra, mümkün olduğu kadar kısa bir zamanda, bir temsilci tayin edecektir. Temsilciler bu Protokol hükümlerinin yerine getirilmesiyle ilgili bütün meseleleri görüşecekler ve bu hususta iki tarafın haberleşmesine aracılık edeceklerdir.

GÜVENLİK İŞLERİNDE KARŞILIKLI YARDIMLAŞMA PROTOKOLÜ

Madde 1

Anlaşan taraflardan her biri, kendi ülkesinden geçerek, öteki tarafın ülkesine usulüne uygun ve geçerli pasaportu veya belgesi olmaksızın giren üçüncü bir devlet uyruğu yabancıları, geri çevirdiklerinde kabul etmeyi taahhüt eder.

Madde 2

Anlaşan taraflardan biri, herhangi bir yabancıya kendi memleketine göndermek isterse öteki taraf bu hususta kendisinden istenecek geçiş iznini verecektir. Bu şahıs geçişe izin veren taraf memleketinden çıkarılmazsa geçiş izni istemiş olan taraf bu şahsı yeniden ülkesine alacaktır.

Madde 3

Anlaşan taraflardan her birinin öteki tarafın vatandaşı olup bir mahkeme hükmünce yahut ahlâk, sağlık zabıtasınca, dilenciliğe dair mevzuat gereğince yahut devletin iç veya dış güvenliğine dokunur sebeplerden ötürü veya yerli mevzuat hükümlerinden dolayı yurtta kalması yasaklanan şahısların ülkesinde yerleşmesine veya oturmasına engel olmaya yahut ülkesinden çıkarmaya hakkı vardır.

Ellerinde usulüne uygun ve geçerli pasaport veya çıkış ve giriş belgesi olmayan şahıslar, yukarıdaki fıkra hükmü çevresine girmeseler de, kendilerine ihtar edildikten sonraki bir ay içinde usulüne uygun ve geçerli pasaport veya belge edinip göstermezlerse vatandaşı oldukları tarafa....

POSTA, TELGRAF VE TELEFON PROTOKOLÜ

Madde 1

Anlaşan tarafların yetkili makamları, memleketleri arasında alınıp verilen mektup postası maddelerine iç posta ücret tarifelerini karşılıklı olarak uygulamayı taahhüt ederler.

Madde 2

Anlaşan taraflar, servisleri arasında alınıp verilen kolilerle değerli mektup ve kutuların Halep - Tel köçek - Nusaybin yolundan gönderilmesini sağlamak için gerekli teşebbüslerde bulunmayı taahhüt ederler.

Madde 3

Türkiye, Ankara - Diyarbakır - Türk - Irak hududu, Irak, Bağdat ile Irak - Türk hududu arasında telgraf ve telefon kuran - Portörleriyle donanmış ve en modern donanımlı hattı işletmeye koymayı taahhüt ederler.

Madde 4

Anlaşan tarafların yetkili makamları, devlet ve basın telgrafları ücretlerinde karşılıklı olarak % 50 indirme yapmayı taahhüt ederler.

Üçüncü maddede sözü geçen hattın işletmeye açılmasından sonra bu nispetin Basın telgrafları için 2/3 e indirilmesi de göz önünde tutulabilecektir.

Madde 5

Bu protokolün uygulanma şekil ve şartları ve servis bakımından alınması gerekli tedbirler anlaşan tarafların yetkili makamlarınca uyunularak belirtilecektir.

EKONOMİ İŞLERİ PROTOKOLÜ

Anlaşan taraflar ileride, ekonomi alanında, iki memleket arasında daha sıkı bir şekilde çalışmayı ve işbirliğini sağlayacak gerekli şartları gerçekleştirmek isteğiyle aşağıdaki hususlarda uyuşmuşlardır:

Madde 1

Karma Ekonomi Komisyonunun komiteleri şunlardır:

1- Ticaret, Gümrük ve Maliye Komitesi.

2- Turizm Komitesi.

3- Ulaştırma ve Limanlar Komitesi.

4- Dicle ve Fırat nehirleri sularının düzene konması komitesi.

Madde 2

Karma Ekonomi Komisyonunun veya Komitelerinden herhangi birinin toplanacağı yer ve tarih Anlaşan Taraflardan birinin diplomasi yoluyla yapacağı istem üzerine iki Hükümet arasında belirtilecektir.

Gümrük İşleri

Anlaşan Taraflardan her biri, öteki Taraf menşeli olun ve oradan gelen mallar üzerinden gümrük resminin kaldırılmasını veya bu malların geniş bir indirmeden faydalandırılmasını taahhüt ederler. Bu indirme, bugün uygulanmakta olan en aşağı gümrük tarifesi üzerinden veya Lozan Anlaşması gereğince Osmanlı imparatorluğundan ayrılmış memleketlerden olmayan diğer memleketlere ileride uygulanacak tarife üzerinden hesaplanacaktır.

Anlaşan taraflardan biri, Osmanlı İmparatorluğu'ndan ayrılmış olan memleketlerden birine, birinci fıkrada sözü geçen indirmeden daha elverişli bir indirme yaparsa bu azaltma kendiliğinden öteki Tarafa uygulanacaktır.

Banka ve Maliye İşleri

Türkiye ve Irak her iki memlekette yürürlükte olan genel hükümlerin çevresi içinde, Türk ve Irak Ticaret ve Banka Kurumlarının aralarındaki münasebetlerin artmasını ve kendi ülkeleri üzerinde Türk ve Irak ortak sermayeli ticaret ve banka kurumlarının kurulması ve yerleşmesini kolaylaştıracaklardır.

Turizm İşleri

Anlaşan Taraflar, memleketlerindeki turizmi geliştirmek amacıyla:

1- İki memleket arasında ve öteki memleketlerle turizmin gelişmesi için ortaklaşa bir propagandanın yapılıp düzenlenmesini.

2- Turistlerin özlük ve turistlik eşyasına ait gümrük, yolcu yoklama ve işlemlerini sadeleştirmek ve benzerlik imkânlarını araştırmak üzere bu husustaki mevzuatlarını alıp vermeyi ve inceliyerek bir birleştirme tasarısı hazırlamayı.

3- Her iki Taraf turing ve otomobil kulüpleriyle kurulacak olan turizm büroları veyahut Konsoloslukları adına gönderilecek turizm propagandası hakkındaki malzemenin gümrük resminden istisnasını,

4- İki memleket vatandaşlarından ellerinde turist kartı bulunanlara seyahat kolaylıklarından ve taşıma tarifesindeki indirmelerden karşılıklı olarak faydalandırmayı,

5- Türkiye'den Irak'a ve Irak'tan Türkiye'ye yapılacak seyahatlerin taşıt ücretlerinin ödenmesi bakımından memleket içinde seyahatler gibi sayılmasını ve Türk turistlerinin Irak'ta, Irak turistlerinin de Türkiye'deki ikamet harcamalarının ödenmesi için karşılıklı transfer kolaylığı gösterilmesini,

6- Otel, pansiyon ve lokanta fiyatları üzerindeki denetlemenin artırılmasını,

7- Gerek Anlaşan Taraflar arasında, gerekse öteki memleketlerden Anlaşan Taraflar memleketlerine yapılacak turist ve öğrenci seyahatlerini düzenleyecek, turizm propagandası için malzeme dağıtacak, her iki Taraf taşıt biletlerini satacak turistik propaganda bürolarının Anlaşan Taraflar ülkesinde tek basma veya öteki memleketlerde ortaklaşa kurulmasını,

8- Öteki Tarafın vatandaşlarına bir Tarafın ülkesine giriş ve çıkışlarında ve bu ülkede ikametleri sırasında kolaylıklar gösterilmesi ve yardımda bulunulması hususunda yetkili makamlar gereken emirlerin verilmesini ve memleketlerinde yürürlükte olan kanunlara göre bir Tarafın vatandaşlarının öteki Tarafın ülkesinde serbestçe dolaşmalarını sağlamayı,

9- Turizme dair Milletlerarası Sözleşmelere katılmak yukarıdaki tedbirlerden beklenilen gelişmenin gerçekleştirilmesine yardım edeceği cihetle, bu hususta gerekli teşebbüslerde bulunmayı kararlaştırmışlardır.

Liman İşleri

Anlaşan Taraflar, en kısa bir süre içinde, İskenderun ve Basra limanlarında karşılıklı olarak tanıyacakları yükleme, boşaltma, antrepo, transit, serbest bölge ve benzeri kolaylıklar hususun da hemen incelemelere girişmeyi ve bu incelemeleri mümkün olduğu kadar çabuk bitirerek sözü geçen kolaylıkları sağlayacak hükümleri toplayan ve bu Protokolü tamamlayan başka bir Protokol imzalamayı kararlaştırmışlardır.

HUDUT PROTOKOLÜ

Madde 1

Anlaşan Taraflar iki memleket arasındaki hududun her iki yanında 75 er kilometrelik bir bölgede çıkacak ve hudut münasebetlerinin ahengini bozacak mahiyetteki her türlü olay ve anlaşmazlığın çözülmesini, bu protokolde belirtilen şartlara göre, sağlamak hususunda uyuşmuşlardır.

Madde 2

Bu maksatla, Anlaşan Taraflar birinci bölümde yüklenilen taahhütleri kendi sorumları altında yerine getirmekle aşağıdaki memurları görevlendirmişlerdir:

Türkiye Cumhuriyeti tarafından:

— Birinci derecede: Kaymakamlar veya ikinci derece makamları tarafından tayin edilen memurlar;

— İkinci derecede: Valiler veya vekilleri;

Irak Krallığı tarafından:

— Birinci derecede: Hükümetin tayin edeceği memurlar;

— İkinci derecede: Mutasarrıflar veya Hükümetin tayin edeceği memurlar.

10'uncu maddede gösterilen diplomasi yoluyla bildirme dışında hudut makamlarından her biri bir hudut makamına yeni bir memur getirilmesi veya bir vekil tayini işini karşıki hudut makamlarına en kısa süre içinde doğrudan doğruya bildirecektir.

Madde 3

2'nci maddede adı geçen makamlar bu Protokolde gösterilen şartlar içinde incelemeye memur oldukları olay ve anlaşmazlıkların çözülmesini sağlamak için nöbetleşe Türkiye ve Irak topraklarında birleşeceklerdir.

A) Birinci derecedeki makamlar bu toplantılarını her üç ayın ilk haftasında yapacaklardır. Bu makamlardan her birinin hudut bölgesinde güvenliğe memur teşkillerden birine dâhil ve sadece danışma oyu verebilecek bir subayı ve bir tercüman kâtibini yanında bulundurmaya hakkı olacaktır.

Birinci derecede makamlar birinin veya ötekinin isteğiyle olağanüstü toplantılar da yapabileceklerdir. Hudut makamları tasarlanan toplantının günümü, saatini, yerini ve gündemini her toplantıdan önce ve 48 saatten aşağı olmayacak bir süre içinde yazı ile bildireceklerdir. Hudut makamları, gerekince birinci derecede toplantıda şikâyetçileri, zarar görenleri, tanıkları ve ilgililerin çağıracağı uzmanları dinleyebileceklerdir.

B) İkinci derece makamları senede iki defa toplanacaklardır.

İkinci derece hudut makamları sadece danışma oyu verebilmek üzere yanlarında eşit sayıda subay veya kamu hizmetleri memuru ve kendilerine lüzumlu kâtip ve tercümanlar bulundurabileceklerdir.

Adı geçen makamlar tasarlanan toplantıdan en az 15 gün önce toplantı günü, saati ve yeri hakkında anlaşacaklar ve yanlarındakilerin ad ve unvanlarını ve toplantı gündemini birbirlerine bildireceklerdir.

Hudut makamları toplantılarından her biri için ikisi Türkçe ve ikisi Arapça olmak üzere dört aslı eş yazıdan ibaret birer tutanak yazacaklardır.

Madde 4

Birinci derece hudut makamları gerekli soruşturmayı yerinde yapmayı oybirliğiyle kararlaştırabilirler. Yerinde soruşturma ancak hududun iki yanında 3 er kilometrelik bir bölgede yapılabilecektir. Soruşturma için gerektiği takdirde hudut makamları şikâyetçileri, zarar görenleri, tanıkları ve anlaşmazlıkta ilgili olanlarca çağırılan uzmanları yanlarına alabileceklerdir. Soruşturmanın neticeleri biri Türkçe öteki Arapça iki aslı eş yazı olarak yazılan bir tutanağa geçirilecektir. Kendi bulunamayacaksa, hudut makamı bu toplantılarda ad ve unvanları karşıki makama önceden bildirilecek olan bir subay veya memur tarafından yerinde temsil edilebilecektir.

Madde 5

Bütün hudut olay ve anlaşmazlıkları ilk önce anlaşan tarafların birinci derece makamlarınca incelenip çözülecektir.

Bu makamların, üzerinde anlaşamadıkları meseleler, her iki tarafın ikinci derece hudut makamlarının inceleme ve çözümüne sunulacaktır.

Madde 6

3'ncü maddede tayin olunan makamların çalışmaları arasında ahenk kurmak üzere Anlaşan Taraflar, iki Taraftan her birinin eşit sayıda Temsilcilerinden kurulacak bir Türkiye - Irak Daimî Hudut Komisyonu teşkil edeceklerdir.

Bu kurul yılda en az bir defa ve işler gerektirirse daha sık olmak üzere nöbetleşe Türkiye ve Irak'ta toplanacaktır.

Çağın, gelecek toplantının olacağı memleket üst makamı tarafından yapılacaktır. Anlaşan taraflar toplantının yer ve tarihini diplomasi yoluyla kararlaştıracaklar, toplantı tarihinden en az bir ay önce temsilcilerin ad ve unvanlarını ve gündeme koymak istedikleri meseleleri aynı yolla birbirlerine bildireceklerdir.

Türkiye - Irak Daimî Hudut Komisyonunun ilk toplantısı bu protokolün yürürlüğe girmesinden en geç altı ay sonra Irak toprağında akdedilecektir.

Daimî komisyon, birinci ve ikinci derece hudut makamları arasında üzerlerinde anlaşılamayan hudut meselelerini çözmeye gayret edecek,aynı zamanda hudut üzerinde düzen ve güvenliği en iyi şartlar içinde sağlamak için alınmasını faydalı sayacağı tedbirleri temsil edilen Hükümetlerden her birinin onamasına sunacaktır.

Madde 7

Birinci ve ikinci derece hudut memurları ve onların yanında ve yardımında bulunanlar hudutta kimliklerini bildirdikten sonra toplantının yapılacağı komşu toprağına serbestçe gireceklerdir.

Bu birinci ve ikinci derece toplantılarda bulunacak memurların üniforma ve silâhla gitmeye ve toplantılara böylece katılmaya hakları vardır.

Madde 8

Anlaşan taraflardan her biri bu protokol hükümlerinin yerine getirilmesi dolayısıyla, memur olarak kendi toprağında bulunan şahıslara bilhassa yolculukları, barınmaları ve menfaatlerini temsil ettikleri memleket makamlarıyla irtibat araçlarını sağlamak için gereken yardımda bulunacaktır.

Bir vazife ile komşu Devlet toprağına gidecek olan memurlar taşıtlarıyla yanlarına alacakları yiyeceklerini her hangi bir resim ödemeden geçirebilecekler ve şahıs muaflıklarından faydalanabileceklerdir.

Madde 9

Şikâyetçilerin, zarar görenlerin, tanıkların ve anlaşmazlıkta ilgililerce gösterilen uzmanların ellerinde bir hudut toplantısı sırasında dinlenmek üzere komşu memlekete girmeleri için, kendilerini çağıran hudut makamı tarafından her birine verilen ve karşıki makamca vize edilen birer (bırak geçsin - lesepase) kâğıdı bulunması lâzımdır.

Bırak geçsini olan kimse hiç bir ayrıcalık veya muaflıktan faydalanamaz; ancak kendi ihtiyaçları için gümrük resimlerinden ve başka resimlerden muaf olarak yanında 5 kilogramı aşmayan ağırlıkta yiyecek ve tütün götürebilecektir.

Madde 10

Bu Protokolün yürürlüğe girdiği tarihten başlayarak iki ay içinde anlaşan Taraflar hudut makamları sahiplerinin ad ve unvanlarını, her zaman bulundukları yeri, faaliyetleri alanını, hudut toplantılarının yapılacağı yerlerin adlarını ve bilhassa şahısların, malların geri verileceği ve hudut makamları yazışmalarının alınıp verileceği ve künyelerin buluşacağı yerlerin gösterilmesi suretiyle hudut kapılarının listesini diplomasi yoluyla birbirlerine bildireceklerdir.

2'nci maddenin son fıkrasında gösterilen bildiriyi teyit etmek üzere bir hudut makamında her memur değiştikçe bu değişiklik iki ay içinde diplomasi yoluyla karşı tarafa haber verilecektir.

HUDUT BÖLGESİNDE GENEL DÜZEN VE GÜVENLİK

Madde 11

Anlaşan Taraflar hudut bölgelerinin öteki Tarafın güvenlik ve ülke bütünlüğüne karşı yönetilecek hareketler için kullanılmasına, her birinin kendi toprağında kendi takdirine bırakılan, uygun tedbirlerle engel olmayı karşılıklı olarak taahhüt ederler.

Madde 12

Yetkili hudut makamları hudut bölgesinde öteki tarafın rejimine veya güvenliğine karşı yönetilen eylemlerde bulunmak amacıyla bir veya birkaç şahıs tarafından hazırlıklar yapıldığını öğrendikleri takdirde hemen birbirlerine haber verecekler ve bu hususta elde edebilecekleri bütün bilgileri birbirlerine bildireceklerdir.

Adı geçen makamlar, her ne mahiyette olursa olsun, ülkeleri içinde işlenen ve faillerinin öteki Tarafa sığınmaları imkânı bulunan bütün haydutluk eylemlerini karşılıklı olarak birbirlerine bildireceklerdir.

İki memleketten her birinin makamları gerek bu eylemlerin önüne geçmek, gerek faillerin hududu aşmalarını önlemek için bütün faydalı tedbirleri alacaklardır; bu hususta alınacak tedbirler lüzumunda hudut toplantılarında oybirliğiyle kararlaştırılacaktır.

Madde 13

İki tarafın biri kendi hudut bölgesinde güvenlik hareketlerine girişmeyi kararlaştırdığı takdirde lüzum görürse bunu hudut makamları aracıyla öteki Tarafa bildirecek ve bildirilen Taraf da bu hareketlerin başarılması için faydalı sayacağı bütün tedbirleri alacaktır...

Kararlaştırılan tedbirler bu iş için yapılacak hudut toplantısı tutanağına geçirilecektir.

Madde 14

Anlaşan taraflar, hududu tek veya topluca hareket eden silâhlı şahısların taarruzlarına kar­ şı devamlı olarak korumak için her cins tabanca ve rövelverler dâhil olmak üzere silâh veya harp mühimmatı taşıyan her şahsın huduttan içeri girmesini önlemek için bütün faydalı tedbirleri almayı taahhüt ederler. Bu hususta alınacak bütün tedbirler veya yasamalar öteki tarafa bildirilecektir.

Madde 15

Her hangi bir yanlışlığa yer bırakmamak üzere, Anlaşan Taraflar asker teşkillerinin yapacakları atış; talimlerini hududun iki yanında 5 er kilometrelik bölgelerde ancak bu maksat için hazırlanmış atış alanlarında ve bir subayın komutası altında yapılabileceğini kararlaştırmışlardır.

Madde 16

Hudut bölgesi içinde işlenen bütün suçların veya haydutluk hareketlerinin failleri ile bu bölge dışında işlenen bütün suçların veya haydutluk hareketlerinin bu bölgeye sığınan failleri ilgili makamlarca hemen tutulacaklar ve bu makamlar zararların ödenmesi için bütün tedbirleri alacaklardır.

Suçlular suçun işlendiği Devlet vatandaşı oldukları takdirde bu Devletin birinci derecede makamlarının yazılı istemi üzerine başka bir işlem yapılmaksızın teslim olunacaktır; bu istem kâğı­dı bu Protokole bağlı 1 numaralı Ekteki örneğe uygun olacaktır. Teslim istem kâğıdı gelinciye kadar suçlu gözaltına alınacaktır. Bu gözaltı üç aydan çok sürmeyecektir.

Suçlular ülkesine sığındıkları Devletin vatandaşı iseler, bu memleketin kanunlarına göre orada kovuşturulacaklardır. Bu halde suçun kendi ülkesi içinde işlendiği Devlet makamlarının, adlî kovuşturmayı kolaylaştıracak takdir unsurlarını hudut yoluyla vermeleri gereklidir.

Her iki halde, hudut makamları bu kovuşturma neticesinden birbirlerine haber vereceklerdir.

Her ne suretle olursa olsun vatandaşlığa geçmek, bir şahsın geri verilmesi istemini gerektiren suçun işlenmesinden sonra olmuş ise yukarıda gösterilen usule göre geri verme istemine karşı defi olarak kullanılamaz.

Madde 17

İlgili ikinci derece hudut makamının elden çıkarılmasını memleketinin esenliği için zararlı göreceği kâğıtlar ve belgeler ayrık olmak üzere, hudut rejimi usulüne göre teslim olunan bir suçlunun yakalanması sırasında beraberinde bulunan bütün kişilik eşya, kâğıt ve belgeler, silâhlar, mallar ve hayvanlar teslim sırasında öteki Taraf hudut makamlarına verilecektir. Bu şartlarla olan her teslim bu hususta yetkili memur tarafından verilen alındı karşılığında yapılacaktır.

Madde 18

Hudut bölgesinde yapılan her silâh veya mühimmat zaptı, suçlunun öteki Devletin vatandaşı olması veya bu Devletin ülkesinde devamlı olarak oturması halinde öteki Tarafın birinci derece hudut makamına yazı ile bildirilecektir.

Madde 19

Haydutluk hareketlerinin failleri ve kaçakçılar hudut bölgesinden mutlaka uzaklaştırılacak ve bundan böyle bu bölgede oturmalarına izin verilmeyecektir. Hudut bölgesinde oturanlardan olup durum ve faaliyetleri karşı Taraf hudut makamlarının devamlı şikâyet ve başvurmalarına konu olanlarla öteki Devletin güvenliğine karşı suç işlemeyi âdet edinmiş yahut bu eylemlerin tahrikçi ve teşvikçisi olarak tanınan kimselerin zararsız bir hale getirilmeleri hususunda tesirli tedbirler alınacaktır.

Madde 20

Usulüne uygun bir belge ile izinli olmaksızın hududu geçecek olan her şahıs tutulacak ve o yelin kanunlarına aykırı hareket etmişse, adlî kovuşturmaya uğrayacak ve hüküm giyeceği cezanın sonunda geldiği memleketin hudut makamlarına veya bu hususta yetkili hudut memurlarına alındı kargılığında teslim olunacaktır.

Yanlışlıkla yahut yolunu şaşırarak hududu geçmiş oldukları anlaşılanlar, haklarında başka bir işlem yapılmaksızın karşı Taraf hudut makamlarına teslim olunurlar.

Madde 21

Tek veya topluca öteki ülkeden gelip sığınma isteği göstermek suretiyle iki taraftan birinin hudut bölgesine girecek olan şahıslar sığmadıkları yer hudut makamları tarafından hemen yakalanıp silâhsızlandırılacaklar ve 20'nci maddede gösterilen şartlar içinde geldikleri memleketlere çevrilmedikleri takdirde hudut bölgesi dışına çıkarılacaklardır. Bu mülteciler için hudut bölgesine girmek yasak olacaktır. Kendisine sığınılan memleket hudut makam]an bu maddeyi uygulayarak aldıkları silâhsızlandırma ve uzaklaştırma tedbirlerini mültecilerin bıraktıkları memleketin hudut makamlarına bildireceklerdir.

Madde 22

Anlaşan Taraflardan her biri öteki Tarafın ülkesinde oturan şahısların kendi topraklarına göçmelerini hiçbir suretle teşvik etmemeyi taahhüt eyler.

Madde 23

Bir Tarafın vatandaşı olan ve aynı zamanda vatandaşı olduğu Devletin ülkesinde oturan şahıslarla öteki taraf resmî makamları yazışma ve konuşma yapmaktan sakınacaklardır.

Madde 24

Devlet veya fertlere ait olup sahiplerinden kanunsuz olarak alınmış hayvanlar veya eşya öteki Taraf hudut bölgesinde bulunduğu takdirde tanıma veya tasarruf bakımından hiçbir anlaşmazlık çıkmazsa Öteki Taraf makamlarına alındı ile geri verilecektir.

Bu madde ile belirtilmiş olan hudut usulü, kaybolup veya yanlışlıkla hududun öte tarafına götürülüp öteki hudut bölgesinde bulunan hayvanların geri verilmesinde de uygulanabilir; böyle bir durumda gümrük idaresinin takdir yetkisi tamdır. Yukarıda gösterilen usule uygun olarak hayvanların veya eşyanın geri verilmesi dolayısıyla hiçbir resim veya tazminat alınmayacaktır. Ancak besleme ve koruma harcamaları mal sahibine ait olacaktır.

Madde 25

Bu Protokol Türkiye ile Irak arasında 5 Haziran 1926 tarihinde Ankara'da imzalanmış olan anlaşmanın iyi komşuluk münasebetlerine dair bulunan ikinci bölümünün yerini tutacaktır.

Geçici Madde

Bu protokolün yürürlüğe girmesinden önce ortaya çıkıp 5 Haziran 1926 Anlaşması gereğince vazife gören hudut makam ve kurulları tarafından incelenme ve çözülmeleri tamamlanmamış olan hudut alay ve anlaşmazlıkları bu Protokoldeki hükümler çevresinde incelenip çözülecek, üzerlerinde bu yoldan bir anlaşmaya varılamayan meseleler hakkında kesin kararlar Türkiye - Irak Daimî Hudut Komisyonunun ilk toplantısında verilecektir.

TÜRKİYE CUMHURİYETİ İLE IRAK KRALLIĞI ARASINDA SUÇLULARIN GERİ VERİLMESİ SÖZLEŞMESİ

Madde 1

Sözleşen taraflar, bu Sözleşme hükümleri gereğince birbirleri adalet makamlarınca kovuşturulan veya hüküm giydirilmiş olan ve ötekinin ülkesinde bulunan şahısları karşılıklı olarak birbirlerine geri vermeyi taahhüt ederler.

Şu kadar ki, Sözleşen taraflar kendi vatandaşlarını geri vermezler.

Suçluların geri verilmesi, ancak, geri verilme kendisinden istenen Devletin ülkesi dışında işlenmiş olan bir suçtan dolayı kovuşturma yapılması veya hüküm giydirilmiş olması hallerinde kabul olunur.

Madde 2

Sanık veya hükümlünün geri verilmesi istenebilmek için, üzerlerine atılan suçun her iki memleket kanunlarına göre en aşağı bir yıl hapis veya daha ağır cezayı gerektirmesi lâzımdır.

Geri verme istemi kesinleşen bir hükmün yerine getirilmesi için yapıldığı takdirde ancak suçlu, her iki memleketin kanunlarına göre en az bir yıl hapis veya daha ağır bir cezayı gerektirebilen bir eylem için altı aydan çok hapis cezasına kesin olarak hüküm giymiş ise geri verme yapılır.

Madde 3

Geri verme suçlunun, yine, her ne şekil ve mahiyette olursa olsun teşebbüs veya iştirak hallerinde de bu teşebbüs veya iştirak geri vermeyi isteyen Devlet ve geri verme kendisinden istenen Devletin kanunlarına göre, 2. madde hükümlerine göre cezayı gerektirdiği takdirde yapılır.

Madde 4

Aşağıdaki hallerde suçluların geri verilmesi işlemi kabul olunmaz:

a) Siyasi suçlar ve onlara bağlı eylemler,

b) Askerî suçlar, onlara bağlı eylemler,

c) Ancak zarar gören şahsın şikâyeti üzerine kovuşturulabilen ve bu şahsın vazgeçmesiyle kovuşturulmasına son verilmesi gereken suçlar;

d) Geri verilmesi istenen şahıs gerek geri isteyen Devletin ve gerek geri verilmesi kendisinden istenen veya suç ülkesi üzerinde işlenmiş bulunan Devletin kanunlarına göre zamanaşımına uğramış yahut düşmüş bir suçtan ötürü kovuşturulmakta ise;

e) Geri verilmesi istenen şahıs geri verme kendisinden istenen memlekette aynı suçtan ötürü kovuşturulmakta ise veya kesin surette dâva dışı görülmüş veyahut hükümlülüğüne veya sorumsuzluğuna veyahut beraatine hüküm verilmişse;

f) Geri verme kendisinden istenen Devletin makamları kendi kanunları gereğince suçlu hakkında hüküm vermeye yetkili ise;

g) Suç, üçüncü bir Devletin ülkesinde işlenmiş olup da geri verme kendisinden istenen Tarafın kanunları, yabancı memlekette işlenmiş olan böyle bir suçtan ötürü kovuşturma yapılmasını kabul etmez ise.

Ancak:

1- Devlet Başkanının şahsına ve ailesi üyelerine karşı işlenen herhangi bir suç;

2- Hükümet Başkanına karşı işlenen öldürme veya buna teşebbüs veyahut iştirak;

3- Her ne maksatla yapılmış olursa olsun yol kesicilik ve işkence suçları ve işkence ile yapılan hırsızlık suçu;

Siyasi suç veya böyle bir suça bağlı eylem sayılamaz.

Madde 5

Suçluların geri verilmesi istemi, her zaman diplomasi yoluyla yapılmak gerektir.

Madde 6

Suçlunun geri verilmesini gerektirmeyen ve 4üncü maddede yazılı bulunan hallerde, eylemlerin mahiyetini takdir etmek yalnız geri verme kendisinden istenen Devlete aittir.

Şu kadar ki, siyasi bir suçtan dolayı geri verme istemi, ancak, geri verme kendisinden istenen Devletin yetkili mahkemesi tarafından suçun siyasi olduğuna dair bir karar verilmiş olması halinde reddedilebilir.

Madde 7

1- Sanık veya suçlunun geri verilmesi hakkındaki istem kâğıdına aşağıdaki belgelerin eklenmesi gerektir:

a) Yetkili adalet makamından çıkmış yakalama veya tutma emri;

b) Suçun nevini gösteren bir kâğıt ile bahse konu suç için uygulanacak kanun hükümlerinin metni;

c) Geri verilmesi istenen sanık veya suçlunun niteliklerini kapsayan kaabil olduğu kadar tafsıllı bir beyan kâğıdı veya kimlik kâğıdı ve mümkünse fotoğrafı;

d) Varsa, dâva hakkında soruşturma yapan yargıç tarafından onanmış ifade tutanakları.

2- Geri verme istemi gıyap veya savunmadan kaçınması halinde hüküm giymiş olan bir şahıs için ise istem kâğıdına yukardaki fıkrada yazılı belgeler den başka hüküm özeti ve hükmün dayandığı kanun maddeleri eklenecektir.

3- Geri verme istemi, yüzüne karşı hüküm giymiş olan bir şahıs hakkında ise istem kâğıdına aşağıdaki belgelerin bağlanması gerektir:

a) Hükmün bir örneği,

b) Hükümlünün kimliğini oldukça tafsilli bildirir bir boyan kâğıdı veya kişilik kâğıdı ve mümkünse fotoğrafı;

c) Hükmün dayandığı kanun maddelerinin bir örneği;

d) Hükmün yerine getirilmesi lâzım olduğunu gösterir yetkili makamdan verilmiş bir belge.

4- Mülke karşı işlenmiş suç bahse konu olduğu takdirde suçtan meydana gelen veya meydana getirilmesine teşebbüs olunan zararın aşağı yukarı tutarı bildirilecektir.

5- Gönderilen kâğıtlar, geri verme isteminde bulunan Devletin kanunları ile belirtilen şekilde düzenlenecek ve bunların aslı veya geri verme isteminde bulunan Devletin mahkemesi veyahut başka herhangi yetkili bir makamı tarafından onanmış örneği gönderilecektir. Bu kâğıtlara, geri verme kendisinden istenen Devletin dilinde veya Fransızca yazılmış ve geri verme isteminde bulunan Devletin diplomasi memuru veya geri verme kendisinden istenen Devletin yeminli bir tercümecisi tarafından onanmış bir tercüme bağlanacaktır.

6- Suçlunun geri verilmesi kendisinden istenen Devlet, yukarda yazılı kâğıtları alır almaz, geri verme istemi ilk bakışta kabul edilemeyecek şekilde görünmüyorsa, istem hakkında sonradan karar vermek üzere, yetkili makamlar geri verilmesi istenen şahısları tutmak veya başka herhangi uygun bir tedbir almak suretiyle kaçmalarını önler.

7- Geri verme istemine konu olan suçun bu Sözleşme gereğince geri vermeyi gerektirir suç­lardan bulunduğundan kuşkulanırsa geri verme isteminde bulunan Devletten açıklama istenilecek ve verilen açıklama kuşkuyu gidermedikçe suçlu geri verilmeyecektir. Açıklama dileği geri verme isteminde bulunan Devletin diplomasi memuruna gönderildiği günden başlayarak üç ay içinde yerine getirilmemişse tutulan şahıs salıverilebilecek ve hakkında alman tedbirler kaldırılabilecektir.

Madde 8

Suçlunun geri verme istem kâğıdıyla buna eklenmesi lâzım gelen bu Sözleşmede yazılı belgeler geri verme kendisinde istenen Tarafa verilinceye kadar geçecek zaman içinde suçlunun kaç­ması umulduğu takdirde, bu belgelerin gelmesi beklenmeksizin geri verme kendisinden istenen Devlet Dışişleri Bakanlığına geri vermeyi isteyen Devlet tarafından telgraf veya posta ile yapılacak başvurma, yahut bu Devletin diplomasi memuru tarafından yapılacak dilek üzerine geri verme kendisinden istenen Devlet suçlunun, geçici olarak, tutulmak yahut herhangi bir başka tedbir almak suretiyle kaçmasını önleyecektir.

Şu kadar ki, bu halde suçun nevi ve mahiyeti ve cezanın derecesi ve suçlu hakkında yetkili makamdan geçici olmayarak tutma emri çıkmış olduğu bildirilmek gerektir.

Bu suretle geçici olarak tutulan veya hakkında başka bir tedbir alınmış olan şahıs hakkındaki geri verme istem kâğıdı ve belgeleri tutma veya başka tedbir tarihinden başlayarak üç ay içinde geri verme kendisinden istenen Devlete ulaştırılmazsa geri istenen şahıs salıverilir, yahut hakkındaki tedbir kaldırılır.

Madde 10

Geri verilmesi istenen şahsın suçtan elde ettiği yahut üzerinde bulunup alınan eşya, suçu işlemekle kullanılan aletler ile suçu işlediğini ispata yarayan her şey, üçüncü şahısların hakları saklı kalmak şartıyla ve yetkili makamın takdirine göre, o şahıs ile aynı zamanda geri verilecek ve geri verme kabul edilmiş iken suçlu, ölümü veya kaçması sebebiyle geri verilememiş olsa bile bu eşya geri vermeyi isteyen Devlete yine verilecektir. Bu, geri veren memlekette istenilen şahıs tarafından gizlenmiş olan veya depo edilip de sonradan bulunan aynı mahiyetteki bütün eşyayı da kapsayacaktır.

Madde 11

İstenilen kişi kendisinden geri verme istenilen Devlet ülkemi içinde geri verme istemini gerektiren suçtan başka bir suç sebebiyle kovuşturulmuş veya hüküm giymiş ise, geri verilmesi kovuşturma sonuna veya cezasını çekmesine veyahut cezanın affına veya kaldırılmasına kadar geciktirilebilecektir.

İstenilen şahıs, kendisinden geri verme istenilen Tarafın makamlarınca, ceza kanunlarına aykırılıktan başka bir sebepten dolayı kovuşturulduğu ve bu da onun zorla getirilmesini veya tutulmasını gerektirdiği takdirde, geri verme kovuşturmanın veya tutukluğun bitimine kadar geciktirilebilecektir.

Bununla beraber, geri vermeyi isteyen memleketin kanunlarına göre bu gecikmeden, kovuşturmada zamanaşımı veya başka önemli zorluklar çıkabilirse, bazı özel düşünceler engel olmadığı takdirde ve isteyen memlekette kovuşturma biter bitmez istenen şahıs, tekrar geri verilmesi taahhüt edilmek şartıyla, geçici olarak teslim edilecektir.

İstenen şahıs, fertlere karşı giriştiği yüklenme gereklerini, geri verme sebebiyle yerine getiremeyecekse ilgililerin yetkili makamlar önünde haklarını aramaları hali saklı kalmak üzere geri verme yine yapılacaktır.

Madde 12

Geri verme istemi kabul edilince, istenilen şahıs, geri verme kendisinden istenen Devletin ya hudut kapısında veyahut bindirme limanında isteyen Devletin emrine verilecektir.

Geri verilmesi kabul edilen şahıs, geri verme kararının bildirilmesinden başlayarak bir ay içinde isteyen Devlet tarafından teslim alınmazsa salıverilebilecektir.

Madde 13

Teslim olunan şahıs, ancak, teslimini gerektiren suç veya suçlardan ötürü yargılanabilir.

Bununla beraber, geri veren Devlet kabul ederse, yahut geri verilen şahıs, kendisini geri veren memlekete dönmek imkânı varken bundan faydalanmazsa o şahıs, teslimi gerektiren suç veya suçlardan başka bir sebeple tutulabilir ve yargılanabilir.

Teslim olunan şahsın üçüncü bir Devlete geri verilmesi de ancak, yukarıda yazılı şartlarla olabilecektir. Bununla beraber, geri verilen şahıs yargılanmaya razı olursa, kendisini teslim eden Devletin iznini almaya lüzum yoktur; yalnız bilgi verir.

Bu madde hükmü, geri vermeyi isteyen Devletin ülkesinde, teslimden sonra işlenen suçlar hakkında uygulanmaz.

Madde 14

Sözleşen Taraflardan birinin geri verilmesini istediği şahıs, başka suçlarından ötürü bir veya birden çok' Devlet tarafından istenmekte ise en ağır suç kendi ülkesi üzerinde işlenmiş olan Devlete ve suçları, ağırlık bakımından, aynı derecede bulunuyorsa vatandaşı olduğu Devlete teslim olunur.

Geri verilmesi istenen şahıs, isteyen Devletlerden hiç birinin vatandaşı olmazsa ve suçları da aynı derecede ağır ise, hangi Devletin istem kâğıdı önce alınmışsa o Devlete teslim olunur. Suçun ağırlığı geri verme kendisinden istenilen Devletin kanunlarına göre belirtilir.

Madde 15

Bir suçlunun geri verilmesi işi Sözleşen Taraflardan biriyle üçüncü bir Devlet arasında olursa, geri vermeyi gerektiren suç, 4üncü maddede yazılı suçlardan olmamak ve suçlu da kendi vatandaşı bulunmamak şartıyla ve 10ncu maddede yazılı eşyanın kendi ülkesinden transit olarak geçmesini öteki Taraf kabul edecektir.

Transit istemi, 7nci maddede yazılı belgelerin aslı veya usulüne göre onanmış örneği verilerek diplomasi yoluyla yapılmak gerektir.

Madde 16

Sözleşen Taraflar, ülkelerinde suçlunun tutulması, beslenmesi ve nakliyle 11nci maddede yazılı geçici teslim dolayısıyla yapılan harcamaların ödenmesini karşılıklı olarak istemeyeceklerdir.

Sözleşen taraflardan birisine, üçüncü bir Devlet tarafından geri verilen veya geçici olarak teslim olunan ve öteki Tarafın ülkesinden transit olarak geçen şahıs için yapılan harcamaları geri vermeyi veya geçici olarak teslimi istemiş olan Devlet ödeyecektir.

Madde 17

Onama belgelerinin alınıp verilmesinden 15 gün sonra yürürlüğe girecek olan bu sözleşme bir yıl süre ile yürürlükte kalacaktır. Bu sürenin bitmesinden altı ay önce Taraflardan biri sözleşmeye son germek istediğini öteki tarafa bildirmezse sözleşme kendiliğinden süresiz olarak uzatılmış sayılacak ve böyle bir bildiride bulunulduktan ancak altı ay sonra yürürlükten kalkacaktır.

Bu Sözleşme onanacak ve onama belgeleri en kısa bir zamanda Bağdat'ta alınıp verilecektir.

Ankara'da 29 Mart bin dokuz yüz kırk altı tarihinde Türkçe, Arapça ve Fransızca olarak yapılan bu sözleşmenin, anlaşmazlık halinde, Fransızcası esas tutulacaktır.

TÜRKİYE CUMHURİYETİ İLE IRAK KRALLIĞI ARASINDA HUKUK, CEZA VE TİCARET İŞLERİNE İLİŞİKLİ ADLÎ YARDIM SÖZLEŞMESİ

Madde 1

1- Sözleşen Taraflardan her birinin uyrukları öteki Taraf ülkesinde şahıslarının ve mallarının kanun ve adalet yönünden korunması hususlarında vatandaşa yapılan işlemlerden aynıyla faydalanacaklardır.

2- Bunlar mahkemelere serbestçe başvuracaklar ve vatandaşların bağlı olduğu, aynı şekil ve şartlarla dâva açabileceklerdir.

Madde 2

1- Sözleşen devletlerden birinin mahkemelerinde deh acı veya dâvaya dâhil olan, birisinin ülkesinde ikametgâh sahibi bulunan öteki Taraf uyruğu gerek yabancılık sıfatlarından gerek mahkemelerine başvurduğu memlekette ikametgâh veya konutu bulunmamasından ötürü her ne ad ile olursa olsun hiç bir kefalet veya teminat akçası vermekle ödevli tutulmayacaktır.

2- Aynı kural mahkeme giderinin sağlanması için dâvası veya davayı dâhil olanlardan istenebilecek ödemeler hakkında da uygulanır.

Madde 3

1- Kefalete, teminat akçesine veya ödemelere bağlı tutulmayan davacı veya dâvaya dâhil olana karşı, sözleşen Devletlerden biri ülkesinden çıkan mahkeme giderleri hakkındaki hükümlülük kararları öteki Tarafın yetkili makamı tarafından parasız yerine getirilecektir.

2- Bu istem diplomasi yoluyla yapılacak veya ilgili tarafından doğrudan doğruya yetkili makama gönderilecektir.

Madde 4

Üçüncü maddede adı geçen mahkeme giderlerine ait kararlar, hükümlü tarafın sonradan yapacağı başvurma ayrık kalmak üzere, iki taraf dinlenmeksizin icranın yapıldığı memleket kanunlarına göre yerine getirilecektir.

Yetkili adalet makamı yerine getirme istemi hakkında karar vermek için hükümlülük kararının verildiği memleket kanunlarına göre kesin hükümlülük halini alıp almadığını incelemekle yetinecektir. Bu istem kâğıdına aşağıdaki belgelerin bağlanması gereklidir:

A) Hüküm fıkrası ve bunun kendisinden yardım istenilen Devletin dilinde veya Fransızca yazılmış ve yardım isteyen Devletin diplomasi veya konsolosluk memuru yahut her iki Devletten birinin yeminli bir tercümecisi tarafından onanmış bir tercümesi,

B) Kararın kesin hüküm halini aldığını bildiren yardım isteyen Devletin yetkili makamı tarafından verilmiş bir beyan kâğıdı. Bu makamın yetkisi, adı geçen Devletin Adalet Bakanlığı tarafından onanacak ve bu beyan kâğıdı ile şehadet kâğıdı yukarda anılan hükümlere uyularak tercüme edilecektir.

Yetkili makam, yerine getirme işlemi hakkında karar vermek için, ilgilinin aynı zamanda istemesi şartıyla, bu maddede yazılı tercüme ve onama giderleri tutarını da kestirecektir. Bu giderler mahkeme giderleri gibi sayılacaktır.

Madde 5

Sözleşen Devletlerden birinin uyruğu öteki Devletin ülkesinde vatandaşların bağlı olduğu şartlar içinde adlî yardımdan parasız faydalanacaktır.

Madde 6

Dilekçi, parasız adlî yardım istediği memlekette oturmuyorsa geliri hakkında bir şehadet kâğıdı alabilecektir. Bu şehadet kâğıdı dilekçiye oturduğu memlekettin yetkili makamı tarafından verilecek ve dilekçi kendi memleketinde oturuyorsa bu şehadet kâğıdı gösterileceği memleketin diplomasi veya Konsolosluk memuru tarafından parasız onanacaktır.

Dilekçi, üçüncü bir Devlet ülkesinde oturuyorsa kendi Devletinin yetkili diplomasi veya Konsolosluk memuru tarafından verilmiş bir şehadet kâğıdı yeter sayılacaktır.

Madde 7

Adlî yardım istemi hakkında karar vermekle ödevli olan makamın kendisine verilen şahadet kâğıdı ve bilgiyi, görevi sınırları çevresinde incelemek ve yeter derecede aydınlanmak için tamamlayıcı bilgi edinmeye hakkı-vardır.

Madde 8

Sözleşen Devletlerden birinin yetkili makamı tarafından parasız yardımdan faydalanması kabul edilen taraf, bu sözleşme hükümlerine göre sözleşen öteki Devlet adalet makamları önünde, aynı dâvaya ilişkin usule ait bütün işlemler için dahi bu müsaadelerden faydalanacaktır.

Madde 9

1- Hukuk ve ticaret işlerinde, sözleşen Devletlerden birinin makamlarından verilip öteki taraf ülkesinde oturan kişilere yapılacak bildiriler diplomasi yoluyla olacaktır, istem kâğıdı, verilen belgenin çıktığı makamı, iki tarafın ad ve soyadı, meslek ye sanatlarını kendisine bildirecek kimsenin adresini, belgenin mahiyetini gösterecek ve kendisinden yardım istenilen Devletin diliyle yahut Fransızca yazılmış olacaktır. Bildirilecek belgenin onanmış bir tercümesi istem kâğıdına bağlı olacaktır.

2- Kendisine istem kâğıdı gönderilmiş olan makam, bildirinin yapıldığını gösteren ve yapılmasına engel olan sebepleri kapsayan belgeleri diplomasi memuruna gönderecektir.

Madde 10

1- Bildiri kendisinden yardım istenilen Devletin yetkili makamı eliyle bu Devlet mevzuatının emrettiği şekillere göre yapılacaktır.

2- Bildirinin yapıldığı, gerek kendisine bildirilen kimse tarafından imzalanmış tarihli bir alındı gerek kendisinden yardım istenilen Devlet makamlarının, bildirinin yapıldığını, tarihini, şeklini gösterir bir şehadet kâğıdı ile tanıtılacaktır.

Madde 11

1- Hukuk ve ticaret işlerinde sözleşen Devletlerden birinin adalet makamları, kendi mevzuatına göre, öteki Devletin yetkili makamına, bu makamın yargılama yetkisi çevresinde gerek bir sorgu işleminin gerek başka adlî işlemin yapılması için başvurulabilecek;

2- İstinabe kâğıdı diplomasi yoluyla verilecek ve bu kâğıda kendisinden yardım istenilen Devlet dilinde veya, Fransızca yazılmış bir tercüme bağlanacaktır. Bu tercümenin aslına uygun olduğu yardım isteyen Devletin bir diplomasi yahut konsolosluk memuru yahut iki Devletten birinin yeminli bir tercümecisi tarafından onanacaktır.

3- Kendisine istinabe kâğıdı gönderilen, makam, diplomasi memuruna istinabenin yapıldığı veya yapılmasına engel olan sebebi gösterir kâğıdı birlikte gönderecektir.

Yer bakımından yetkisizlik halinde, adı geçen makam istinabe kâğıdını kendiliğinden yetkili makama gönderebilecek ve bunu diplomasi memuruna bildirecektir.

Madde 12

1- İstinabe kâğıdı kendisine gönderilmiş olan adalet makamı, kendi memleketi makamlarının çıkardığı istinabe kâğıtlarının gereğinin yapılmam hususunda başvuracağı müeyyidelerin aynını kullanarak istinabeyi yapmaya mecbur olacaktır. Uyuşmazlık halinde bulu iman iki tarafın şahsen gelmeleri gerektiği takdirde bu müeyyidelerin uygulanması mecburi değildir.

2- İstinabe kâğıdının gereğinin yapılmasında güdülecek usul hakkında kendisinden cardım istenilen makam kendi memleketinin kanunlarını uygulayacaktır.

3- Yardım isteyen makam, istediği halde, ilgili tarafın bizzat ham- bulunabilmesi için, istinabenin yapılacağı tarih ve yer kendisine bildirilecektir.

Madde 13

Diplomasi memuru tarafından istenilen bir bildiriden yahut verilen bir istinabe kâğıdından doğacak zorluklar diplomasi yoluyla çözülecektir.

Madde 14

Bir bildiri yahut bir istinabenin yerine getirilmesi, ülkesinde yapılacakları Devlet bunları egemenliğine, güvenliğine ve kamu düzenine dokunacak mahiyette görürse, reddedilebilir. Bundan başka bir istinabenin yapılması, belgeler doğru çıkmaz veya yardım istenilen Devletin ülkesinde bu yürütüm adalet makamlarının görevi arasında bulunmazsa red olunabilir.

Madde 15

1- Bildirilen veya istinabelerin yapılmasında her ne mahiyette olursa olsun, hiç bir harç \r e gider ödenmesine yer verilmeyecektir.

2- Şu kadar ki, yardımı istenilen Devletin tanıklara, bilirkişilere verilecek tazminatın, tanıkların kendiliklerinden gelmemeleri sebebiyle bir adalet memurunun yahut bir noterin işe karışmasından doğacak harcamaların ödenmesini yardım isteyen Devletten istemeye hakkı olacaktır.

Madde 16

Sözleşen Devletlerden her birinin, öteki Devletin ülkesinde bulunan uyruklarına, diplomasi ve Konsolosluk memurları eliyle, hiç bir suretle zor kullanmayı gerektirmeksizin doğrudan doğruya bildiriler yaptırmaya hakkı vardır.

Madde 17

Sözleşen taraflardan her biri, öteki taraf adalet makamlarının diplomasi yoluyla verilen istemi üzerine kendi ülkesinde yürürlükte bulunan mevzuatın metinlerini ve gerekirse lüzumlu başka hukuk bilgilerini verecektir.

Madde 18

Sözleşen taraflar, cezaya ilişkin;

1- Her türlü adlî kâğıtların bilhassa celp kâğıtlarının bildirilmesi.

2- Sanıkların, tanıkların, bilirkişilerin dinlenmelerine ait istinabelerin yapılması,

3- Arama, keşif, zapt gibi başka adlî işlerin yapılması hususlarında birbirlerine karşılıklı olarak yardımda bulunmayı kabul ederler.

Adlî yardım istemi, kendisinden yardım istenen Devletin kanunlarına göre işlem görür.

Bu Devletin makamları kendi dairelerinin benzer istemlerinde olduğu gibi aynı zor yollarına başvururlar.

İstem yerine getirilemezse, yardım isteyen Devlete bunun sebepleri bildirilir.

Madde 20

Celp kâğıtlarının bildirilmesinde, kendisinden yardım istenen Devlet makamları celbi istenen şahsa, celp kâğıdı hükmüne uymayı kabul edip etmediğini sorarak cevabını yardım isteyen Devlete bildirecektir.

Kendisinden yardım istenen Devlet makamlarınca bildirilmiş bir celp kâğıdı üzerine yardım isteyen Devletin makamları önüne çıkmayı kabul eden tanık veya bilirkişi, uyrukluğu ne olursa olsun, kovuşturmaya sebep olan suçta veya getirilen şahsın kendisinden yardım istenen Devletin ülkesinden çıkmasından önce işlenmiş olan sair bir suçta, fail, ortak, yatak sıfatlarından biriyle kovuşturmaya veya cezaya uğratılmayacağı gibi daha önce olmuş başka herhangi bir adlî sebep dolayısıyla de şahıs hürriyetinde kağıda bağlı tutulmayacaktır.

Yalnız, getirilen şahıs, dinlendikten sonra ve memleketten çıkmak mümkün olduğu günden başlayarak bir hafta içinde yardım isteyen Devletin ülkesinden çıkmazsa bu hüküm uygulanmaz.

Madde 21

Aşağıdaki hallerde karşılıklı yardım zoru yoktur.

1- İstenen adlî yardımın ilişikli olduğu suç, suçluların geri verilmesi hakkındaki sözleşme hükümlerine göre geri vermeyi gerektirmiyorsa,

2- Kendisinden adlî yardım istenen Devlet bu istemi, egemenliğine veya güvenliğine ve esenliğine dokunur sayarsa,

3- Karşılıklı adlî yardım istemi tamamıyla siyasi veya askerî işlere ilişikli olursa.

Madde 22

Sözleşen Devletler, birbirinin uyruğuna karşı kendi mahkemelerinden çıkan ve hükmün verildiği Devlet mevzuatına göre cezalar kütüğüne geçirilmesi gereken kesin hükümler hakkında birbirlerine karşılıklı bilgi vereceklerdir.

Bu suretle gönderilen belgeler hükümlünün şahsi hallerine, hükmü veren mahkemeye, suça, hükmün tarihiyle verilen cezaya ait bilgiyi kapsayacaktır.

Madde 23

Bu sözleşme hükümlerine göre, karşılıklı adlî yardım isteminin yerine getirilmesi için, kendisinden yardım istenen Devlet makamlarının yaptığı harcamalar bu Devletçe yüklenilir.

Karşılıklı adlî yardım istemi yerine getirilmediği takdirde de bu harcamalar kendisinden yardım istenen Devlete aittir.

Madde 24

Bu bölüm hükümlerine göre karşılıklı adlî yardım istemleri diplomasi yoluyla yapılır.

Madde 25

Bu bölüm hükümlerine göre verilecek kâğıtlar yardım isteyen Devlet kanunlarına uygun olarak düzenlenecek ve bunlara kendisinden yardım istenen Devletin dilinde veya Fransızca yazılmış bir tercüme iliştirilecektir. Bu tercümenin aslına uygunluğu yardım isteyen Devletin diplomasi memuru veyahut yeminli tercümecisi tarafından onanmış olacaktır.

Madde 26

Sözleşen Taraflardan her biri, Öteki Tarafın adlî makamının diplomasi yoluyla yapacağı istem üzerine kendi ülkesinde yürürlükte bulunan mevzuatın metnini ve gerekirse her türlü lüzumlu kanun bilgilerini verecektir. Hakkında açıklama yapılması gereken hukuk meselesinin açıkça bildirilmiş olması şarttır.

Madde 27

Onama belgelerinin alınıp verilmesinden 15 gün sonra yürürlüğe girecek olan bu Sözleşme bir yıl süre ile yürürlükte kalacaktır. Bu sürenin bitmesinden altı ay önce Taraflardan biri Sözleşmeye son vermek istediğini öteki tarafa bildirmezse Sözleşme kendiliğinden süresiz olarak uzatılmış sayılacak ve böyle bir bildiride bulunulduktan ancak altı ay sonra yürürlükten kalkacaktır.

Bu Sözleşme onanacak ve onama belgeleri en kısa bir zamanda Bağdat'ta alınıp verilecektir.

Ankara'da yirmi dokuz Mart bin dokuz yüz kırk altı tarihinde Türkçe, Arapça ve Fransızca olarak yapılan bu Sözleşmenin anlaşmazlık halinde Fransızcası esas tutulacaktır.