Barzani asıl 'ekonomik ablukayı' oyluyor

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bugün dikkat çektiği iki başlık ise IKBY’ye ilk aşamada nasıl bir ekonomik yaptırım uygulanabileceğinin ipucunu çok açık bir şekilde verdi. Erdoğan, “Kapıları kapatacağız. Kuzey Irak petrolünün vanası da bizde. Kapatırız” sözleriyle bölgenin Türkiye tarafındaki izolasyonunun başlayacağını vurguladı.

Erdoğan’ın bahsettiği bu iki önlem, aslında IKBY’nin ekonomisinin iki kritik ayağını oluşturuyor. Gelirinin tamamına yakını petrol olan ve Türkiye dışında dış pazarlara çıkışı bulunmayan IKBY’nin sınır kapılarının da kapanması durumunda ithalat yolunun da izole olacağı anlamına geliyor bu vurgu. Peki Türkiye’nin ekonomik yaptırımının başlaması durumunda Barzani’yi ve IKBY’yi nasıl bir ekonomik gelecek bekliyor? İşte tüm detaylarıyla IKBY’yi bekleyen ekonomik gerçekler…

IRAK EN BÜYÜK PAZARLARDAN BİRİSİ

Türkiye ekonomisinin en önemli ihracat pazarlarından birisi Irak. Geçtiğimiz yıl Irak'a 7.2 milyar dolarlık ihracat yapılırken, en çok ihracat yapılan ülkeler arasında dördüncü sırada yer aldı. Irak'ın Türkiye'nin toplam ihracatı içerisindeki payı da yüzde 5.48'e yükseldi.

2017 yılına geldiğimizde ise daha güçlü bir tablo ortaya çıkıyor. Ocak-Temmuz döneminde Türkiye'nin Irak'a yaptığı ihracat 5.4 milyar dolara dayanırken, bu rakam geçen senenin aynı dönemine göre yüzde 34.6 oranında bir artışa işaret ediyor. Aynı dönemde Irak'ın Türkiye'nin toplam ihracatı içerisindeki payı da yüzde 6'ya yükseldi.

IKBY'DE NASIL?

Türkiye'nin Irak'a yaptığı ihracat ortada iken, bunun ne kadarının IKBY'ye yapıldığı konusunda resmi bir rakam yok. Ancak görüştüğümüz ihracatçılar, bölgeye yapılan ihracat içerisindeki toplam payının yüzde 60 seviyesinde olduğunu belirtiyor.

Dolayısıyla geçtiğimiz sene toplamında Kuzey Irak'a yapılan ihracat 4.3 milyar dolar seviyesindeyken, bu sene ilk 7 ayda 3.2 milyar dolara ulaşıyor.

TÜRKİYE İKİNCİ SIRADA

Irak, petrol nedeniyle dış ticarette fazla verse de, petrol hariç bakıldığında ticarette tamamen dışarıya bağımlı bir ülke. Geçtiğimiz yıl Irak'ın 47.6 milyar dolarlık ihracatının 46.3 milyar doları ham petrolden geldi. 1 milyar dolarlık ihracat geliri de altın ve petrol yağlarından sağlandı. Kalan 300 milyon dolarlık bölüm ise başta hurma olmak üzere farklı ürünlere dağılıyor.

İthalat tarafına bakıldığında ise 2016'da Irak'ın faturası 28.8 milyar dolar. Bu ithalatın yarısını ise Çin ve Türkiye'den sağlıyor. Türkiye ve Çin, Irak'ın ithalat yaptığı ülkeler arasında açık ara ilk sırada bulunuyor.

Irak Türkiye'den en fazla hububat ve bakliyat ürünleri ithal ederken, onu mücevher ve kimya sektörü izliyor. Daha sonra da su ürünleri, mobilya, çelik, elektrik-elektronik ve demir geliyor.

Türkiye'nin en fazla ihracat yaptığı 20 ülke (bin dolar)

EN BÜYÜK KAPI HABUR

Türkiye'nin Irak'a ihracatında üç kapı kullanılıyor. Bunlardan en büyük kapı Habur Sınır Kapısı. Habur'dan günlük ortalama 1700 geçiş yapılırken, kapasitesi 2 bin 200 adet. Gürbulak'ın kapasitesi 650 tır iken Esendere'nin kapasitesi ise 150 tır. Habur'un kapanması ihracatın büyük bir bölümünün sekteye uğraması ve bu da neredeyse tüm temel ürünlerini Türkiye'den tedarik eden IKBY halkının çok zor duruma düşmesi anlamına geliyor.

ONLAR İÇİN DAHA BÜYÜK PROBLEM

İstanbul Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği Başkanı Zekeriya Mete ihracatın aksamasının asıl büyük tahribatı Irak tarafında yaratacağına dikkat çekti. IKBY'nin en önemli kapısının Türkiye olduğunu söyleyen Mete, "Bizim sıkıntımız telafi edilebilir ama onlar için sorun daha büyük. İhracatçıların artık ülke çeşitliliği çok fazla. Irak'ta bir sıkıntı olursa açık kapanmaz diye bir şey yok. Belki kısa vadede üretim planlaması ve nakit akışında bir problem olabilir fakat geçici olur" dedi.

Mete, Habur sınır kapısının kapanması durumunda 'kıyametin kopmayacağını' belirterek, "Habur kapanırsa başka kapılardan çıkarız. Van ve Hakkari'deki kapılardan ve İran üzerinden ihracat yapabiliriz. Belki Suriye üzerinden bile yapabiliriz" diye konuştu.

B PLANI DA VAR

Ticarette yaşanabilecek olası bir problemin ihracatçıyı olumsuz etkileyebileceğini fakat asıl darbeyi IKBY'nin alacağını belirten İstanbul Demir ve Demir Dışı Metaller İhracatçıları Birliği (İDDMİB) Başkanı Rıdvan Mertöz, "Irak bizim için ihracatta çok önemli. Aramızın bozulmasını ve ticaretin sekteye uğramasını istemeyiz ama onların da her istediğini yapma hakkı yok" dedi.

Ülkedeki dengelerin bozulmasının ihracatçıyı rahatsız edeceğini fakat B planının da olduğunu kaydeden Mertöz, şunları söyledi:

"Eğer kapılar kapanır ve ticaret yavaşlarsa, hiç istemeyiz ama, Irak halkı daha çok etkilenir. Bizim bu süreci en az zararla atlatmamız lazım. Irak sadece Kuzey'den ibaret değil fakat ihracatın ağırlıklı bölümü oraya. Bağdat tarafına ürün göndermek için Türkiye'nin B planı da var, İran üzerinden göndeririz.

Bunun dezavantajı ise yolun uzaması ve maliyetlerin artması. Eğer maliyetler yükselirse pazarda Çin'e pay kaptırma riski ortaya çıkar."

İstanbul Kimyevi Maddeler ve Mamülleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) Yönetim Kurulu Başkanı Murat Akyüz de önemli olanın ülke bütünlüğü olduğuna dikkat çekerek, "ülke bütünlüğü söz konusu ise her sınır kapanabilir. Ama ticari açıdan yaptırımın nerelerde katkısı olur, orası tartışmalı. Bence onların anlayacağı konu sadece ticari değil, sanki güvendikleri başka şeyleri var gibi" dedi.

Sektörel olarak Ocak ayından bugüne kadar Irak'a 552 milyon dolar ihracat yapıldığını kaydeden Akyüz, "Ancak son dönemde ihracatta ciddi engeller çıkarmaya başlamışlardı. Teknik engeller, belge zorunlulukları... Kuzey Irak'ta yaşananlar ihracatçıları rahatsız ediyor. Irak önemli ama vazgeçilmez değil. Gerekirse yönümüzü başka ülkelere çeviririz. Türkiye'nin uygulayacağı ticari yaptırımın etkisi çok ağır olur ama gördüğüm kadarıyla buna hazır değiller. Bu arada ben IKYB'nin referandum kararını hemen uygulamaya koyacağını düşünmüyorum. Kararı bize karşı koz olarak kullanacaklar" dedi.

PETROL NASIL GİDECEK

Irak Kürt Bölgesel Yönetimi'nin (IKBY) kontrolünde yaklaşık 28.5 milyar tonluk petrol rezervi var. Irak'ın genelinde ise toplam rezerv 130 milyar ton seviyesinde bulunuyor. IKBY'nin günlük petrol ihracatı 600 bin varil düzeyinde.

50’nin üzerinde uluslararası enerji şirketinin bulunduğu Kuzey Irak bölgesinde çıkarılan petrol Türkiye üzerinden dünya açılıyor. Türkiye'ye iki ayrı boru hattıyla taşınan ham petrol, Ceyhan-Yumurtalık'tan hem dünyaya açılıyor hem Türkiye iç pazarına ulaşıyor. Yani IKBY'nin petrolünü dünya pazarlarına ulaştırmak için Türkiye'den başka şansı yok.

IKBY daha önce petrolünü Neverland Star isimli tankerle ihraç etmeye çalışmış, ancak bu girişim fiyaskoyla sonuçlanmıştı. Petrole Kanada mahkemesi tarafından el konulmuştu.

Öte yandan İsrail IKBY referandumuna destek verse de, Kuzey Irak'tan çıkan petrolün İsrail'e ulaşması için de Irak Merkezi Hükümeti'nin kontrolündeki topraklardan geçmesi gerekiyor. Fakat Irak merkezi yönetimi, referandum kararı nedeniyle IKBY'ye sınırları kapattı ve dünyaya "IKBY petrolünü almaktan vazgeçin" çağrısı yaptı.

Ancak sektör analistlerinin Kuzey Irak'taki petrolle ilgili dikkat çektiği önemli bir konu var, o da Rusya ve Birleşik Arap Emirlikleri'nin bölgede petrol üretmek için yaptığı girişimler ve çeşitli anlaşmalar. IKBY'nin OPEC üyesi olan petrol piyasasındaki güçlü aktörleri yaptığı anlaşmalarla kendi topraklarında üretim yapmaya teşvik edip burada bulunan güçlü aktörlerini sayısını ve hacmini artırarak bölgede bir çıkar çatışması yaratmaya çalıştığı ifade ediliyor. Bölgedeki bir diğer kritik nokta ise OPEC. Analistler, elindeki petrolü Türkiye'den başka bir yoldan dünyaya satma şansı olmayan Kuzey Irak'ın OPEC üyesi ülkeler üzerinden ekonomik yaptırımları delmeye çalışabileceği konusunda uyarıda bulunuyor.

Bu amaçla tartışmalı bölgelerde petrol üretimi konusunda Irak merkez hükümetinin tüm itirazlarına rağmen en son anlaşma imzalanan iki şirket Rosneft ve Dana Gas. Rosneft Rusya'nın, Dana Gas ise Birleşik Arap Emirlikleri'nin önemli petrol şirketleri. Ayrıca bölgede ABD ve Kanada başta olmak üzere çok sayıda ülkenin şirketlerinin çıkarları olduğu biliniyor.

Kuzey Irak'ta faaliyet gösteren petrol şirketlerinin bazıları şöyle: "Chevron, Exxon, total, Rosneft, DNO ASA, Repsol, Vast Exploration, Marathon, Hunt Oil, MOL, Sterling Enerji, Addax, OMW, Talisman Energy, Knock, Western Zagros ve Dana Gas"

EN KRİTİK HAMLE IRAK'TAN: PETROLÜ BİZE TESLİM EDİN ÇAĞRISI

Öte yandan Kuzey Irak'taki referandum kararının ardından Irak Merkezi Yönetimi, Kerkük petrollerinin merkezi yönetime teslim edilmesi ve referandumda oy kullanan memurların görevden uzaklaştırılması kararı aldı. Meclis Güvenlik ve Savunma Komitesi Başkanı Hakim Zamili, düzenlediği basın toplantısında, "Meclis, Kerkük'teki petrol kuyularının merkezi yönetime teslim edilmesi ve referandumda oy kullanan devlet memurlarının görevden uzaklaştırılması kararı verdi." dedi. Zamili, söz konusu kararın güvenlik ve diğer bürokratik alanlarda görev yapan bütün memurları kapsayacağını söyledi.

İRAN SINIRLARI KAPATTI

Irak Kürt Bölgesel Yönetimi'ndeki referanduma en sert tapkiyi veren ülkelerden biri de İran. İran dün hava sahasını kapatmasının ardından bugün de kara sınırını kapattı.

İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Behram Kasımi, başkent Tahran'da düzenlendiği basın toplantısında, "Irak devletinin toprak bütünlüğünü destekliyoruz. Irak devletinin talebi üzerine hava sahamızı ve kara sınırlarımızı IKBY'ye kapattık." dedi.